مسوول دبيرخانه كميسيون فاقدان شناسنامه و مشكوك التابعين شوراي تامين سيستان و بلوچستان گفته است: بر اساس آمار غير رسمي ١٠٠ تا ١٥٠ هزار نفر غاصب شناسنامه در استان وجود دارند كه با شناسنامه افراد ديگر زندگي مي‌كنند. آمار رسمي غاصبان شناسنامه در سيستان و بلوچستان بر اساس اعلام ثبت احوال، ۶۶۲ نفر است.
به گزارش اعتماد، غاصبان شناسنامه كساني هستند كه شناسنامه افراد ديگر را با روش‌هاي مختلف از جمله سرقت، اجاره يا استفاده از شناسنامه فرد مرده غصب كرده باشند. بازار خريد و فروش شناسنامه افراد متوفي يا در برخي موارد افراد زنده در استان سيستان و بلوچستان داغ است. اين استان مرزي از سال‌هاي دور گذرگاهي براي ورود پناهجويان و مهاجران از كشورهاي ديگر، به ويژه افغانستان بوده است.
مهاجراني كه بسياري از آنها به صورت غيرقانوني وارد ايران مي‌شوند. استان سيستان و بلوچستان از سال ٨٨ به عنوان يكي از مناطق ممنوعه براي مهاجران خارجي شناخته شد. اما اين ممنوعيت باعث نشد حضور اتباع خارجي در اين استان از ميان برود. بلكه اتباع افغان به صورت غيرقانوني و پنهاني در مناطق حاشيه‌اي شهرها زندگي مي‌كنند.
خريد و فروش شناسنامه مردگان و اجاره شناسنامه، راهي است كه بسياري از اين افراد براي داشتن حاشيه امن و فرار از موانع قانوني ناشي از بي‌مدركي انتخاب مي‌كنند. در برخي موارد خريد و فروش شناسنامه افراد ايراني زنده نيز ديده مي‌شود. به عنوان مثال فروش شناسنامه افراد معلول خانواده يا نوزادان تازه متولد شده از سوي خانواده‌ها به اتباع خارجي سبب بي‌هويت شدن عده‌اي از ايرانيان مي‌شود.
مسوول دبيرخانه كميسيون فاقدان شناسنامه و مشكوك التابعين شوراي تامين سيستان و بلوچستان مي‌گويد: طرح ساماندهي و يكپارچه‌سازي آرامستان‌ها در سطح استان در حال اجراست و در موارد ديگر از جمله سرقت و اجاره نيز مراجع قضايي ورود مي‌كنند.
اما بسياري از مردگان در گورستان‌هاي رسمي دفن نمي‌شوند كه نيازي به ابطال شناسنامه داشته باشند. مرگ افراد در حاشيه شهر و دفن غيرقانوني آنها هم گاهي تبديل به منبع درآمدي براي خانواده متوفي مي‌شود. چرا كه بسياري از افراد نيازمند حاشيه شهر اقدام به فروش شناسنامه مردگان خود مي‌كنند. در نتيجه بسياري از افراد هستند كه با شناسنامه مردگان زندگي مي‌كنند. از طرف ديگر سيستان و بلوچستان با جمعيت بالايي از ايرانيان بدون شناسنامه روبه‌روست.
سال ۹۲ همزمان با آغاز به كار دبيرخانه فاقدان شناسنامه، چهار هزار و ۴۸۰ پرونده فاقدان شناسنامه را تحويل گرفت و سه هزار و ۷۷۷ پرونده نيز از آن زمان تاكنون در اين دبيرخانه تشكيل شده است. در مجموع از سال ۹۲ تاكنون حدود ۶ هزار و ۵۷۷ پرونده مورد رسيدگي قرار گرفت و براي ۲۲ هزار نفر در سيستان و بلوچستان شناسنامه صادر شد. اين در حالي است كه در فاصله سال‌هاي ١٣٧٤ تا ١٣٩٢ تنها حدود ۱۱ هزار پرونده فاقدان شناسنامه در سيستان و بلوچستان بررسي شد.
مسوول دبيرخانه كميسيون فاقدان شناسنامه و مشكوك التابعين شوراي تامين سيستان و بلوچستان مي‌گويد: از سال ۹۲ تاكنون ۵۰۰ پرونده مشكوك التابعين (وجود شك و ترديد در سند سجلي افراد) در استان تشكيل و ۳۶۴ پرونده رسيدگي شد و ۱۳۶ پرونده باقي مانده نيز تا پايان ماه جاري رسيدگي مي‌شود.
كسي آمار دقيقي از تعداد افراد بي‌شناسنامه ندارد. مطابق آماري كه در سال ١٣٩٠ منتشر شد، نزديك به ٤٠٠ هزار كودك فاقد شناسنامه در كل كشور وجود دارند. اين تعداد جداي از بزرگسالان فاقد شناسنامه است. فرقي ندارد در تهران باشند يا در سيستان و بلوچستان. بي‌هويتي آنها را به حاشيه شهرها رانده است يا در مرزهاي كوچك روستاي محل زندگي‌شان محصورشان كرده. مانند اهالي روستاي «گواجوييك» در «قصرقند» استان سيستان و بلوچستان كه بخش مهمي از جمعيتش بي‌شناسنامه و بيسواد هستند. بسياري از بي‌شناسنامه‌ها فرزندان حاصل از ازدواج زنان ايراني و اتباع افغان هستند كه مطابق قانون تابعيت قادر به دريافت شناسنامه نيستند.
تا پيش از سال ١٣٦٧ فرزندان حاصل از ازدواج زنان ايراني و اتباع خارجي، مطابق تبصره ماده ١٦ قانون ثبت احوال، موفق به گرفتن شناسنامه مي‌شدند. اين تبصره در سال ١٣٥٥ تصويب شد و به زنان اين امكان را مي‌داد كه در غياب شوهران‌شان براي دريافت شناسنامه فرزندان اقدام كنند. در سال ١٣٦٧ مصوبه شوراي امنيت ملي، مانع اجراي اين قانون شد.
بي شناسنامه‌ها تنها فرزندان زناني كه با اتباع كشورهاي ديگر (در بيشتر موارد، كشور افغانستان) ازدواج كرده‌اند نيستند. فرزندان حاصل از ازدواج‌هاي ثبت نشده و افرادي كه نداشتن شناسنامه ميراث خانوادگي‌شان است، گروه‌هاي ديگر هستند. تعداد روستايياني كه نسل به نسل شناسنامه ندارند در استان‌هاي لرستان، كردستان، خوزستان و سيستان و بلوچستان بيشتر از ساير نقاط كشور است.
به گفته يكي از كارشناسان حقوقي اداره ثبت احوال استان سيستان و بلوچستان، طرح هدفمندي يارانه‌ها باعث شد بسياري از روستاييان و فاقدان شناسنامه به ثبت احوال مراجعه كنند و بسياري موفق به دريافت شناسنامه شوند. اما همچنان در روستاهاي دورافتاده، يارانه هم نتوانسته به شناسنامه‌دار شدن روستاييان كمك كند. در سيستان و بلوچستان كم نيستند زناني كه نه ازدواج شان در جايي ثبت شده و نه همسرشان شناسنامه دارد. در نتيجه فرزندان آنها آمار بي‌شناسنامه‌ها را افزايش مي‌دهند.
سيستان و بلوچستان با ۲ ميليون و ۷۷۵ هزار و ۱۴ نفر جمعيت و ۱۸۷ هزار و ۵۰۲ كيلومتر مربع وسعت پهناورترين استان كشور شناخته مي‌شود و به دليل داشتن مرزهاي طولاني مشكلات مربوط به هويت، شناسنامه و آسيب‌هاي ناشي از حضور اتباع غيرقانوني در اين استان بيشتر به چشم مي‌خورد.
اين استان داراي ۱۹ شهرستان است و افزون بر ۱۳۰۰ كيلومتر مرز زميني با كشورهاي افغانستان و پاكستان و ۳۱۰ كيلومتر مرز دريايي در درياي عمان دارد. قرار گرفتن سيستان و بلوچستان در همسايگي ۲ كشور يادشده موجب شده تا اتباع بيگانه از راه‌هاي غيرقانوني و به وسيله قاچاقچيان انسان وارد اين استان شوند. تا زماني كه موضوع ورود غيرقانوني اتباع بيگانه و تعيين تكليف هويت ايرانيان فاقد شناسنامه حل نشود، بازار خريد و فروش شناسنامه همچنان گرم خواهد ماند.
