استفاده از شناسنامه‌های متعدد اگر موجب اضرار مادی و معنوی به افراد شود، به لحاظ قانونی قابل تعقیب خواهد بود. گاهی برای گرفتن یارانه یا برخی از امتیازها، مدت‌ها پس از فوت شخص، از شناسنامه فرد متوفی استفاده می‌شود. با الكترونیكی شدن انتخابات، امكان سوءاستفاده از این نوع شناسنامه‌ها از بین می‌رود.
به گزارش روزنامه قانون، این روزها کشور خود را برای مهم‌ترین رویداد سیاسی آماده می‌کند و فضای کشور نیز ملتهب از فضا خود را برای روزهای پیش رو مهیا می‌کند.
پس از احراز صلاحیت کاندیداها توسط شورای نگهبان و باقی ماندن شش نامزد در کورس رقابت انتخاباتی و با شروع زمان تبلیغات نامزدها، مناظره‌های تلویزیونی و تبلیغات محیطی و تبلیغات در صداوسیما نیز آغاز شد و بگذریم که در این میان برخی از نامزدها برای پیروز شدن در این رقابت، هنگام تبلیغات بحث‌هایی را مطرح می‌کنند یا به عبارت بهتر با طرح وعده‌هایی عجیب و غریب سعی دارند اذهان عمومی را جلب کرده تا بتوانند رأی بیشتری را برای خود داشته باشند؛ هرچند که طی سال‌های اخیر با افزایش سطح آگاهی‌های عمومی کشور و همچنین درگیری تعداد زیادی از دانشجویان با مباحث سیاسی، این وعده‌ها جایگاهی میان مردم نداشته و رأی‌دهندگان به راحتی می‌توانند وعده‌های توخالی را بشناسند.
اما با نزدیک شدن به زمان انتخابات، افراد به تحقیق بیشتری در مورد نامزدها پرداخته تا بتوانند بهترین فرد را برای ریاست جمهوری انتخاب کرده و اداره امور کشور را به وی بسپارند.
اما تجربه انتخابات سال‌های گذشته نشان می‌دهد برخی از افراد به واسطه داشتن دو شناسنامه، دوبار نیز در رای گیری شرکت کرده و با هردو شناسنامه‌ای که در اختیار دارند، به نامزد مورد نظر خود رای می‌دهند. اما قانون در این زمینه چگونه است؟ آیا با توجه به پیشرفت علم و فناوری امکان رصد این‌گونه تخلفات وجود دارد؟
خلأ قوانین در مورد بیش از یک بار رای دادن فرد
علی نجفی توانا، حقوقدان و استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که قوانین در مورد افرادی که با دو شناسنامه در انتخابات شرکت کرده و رای می‌دهند چگونه‌است، گفت: قوانین ما در مورد بیش از یک بار رای دادن افراد در انتخابات با خلا مواجه است.
اما نکته مهم این است که در صورتی که اشخاص با استفاده از شناسنامه‌های متعدد مبادرت به اقداماتی کنند که موجب اضرار مادی و معنوی به افراد دیگر شود، مسلما به لحاظ قانونی (کیفری یا مدنی) قابل تعقیب خواهند بود و در بحث انتخابات نیز در صورت کشف و احراز تخلف فرد، رای ثانوی فرد ابطال اعلام می‌شود.
این حقوقدان در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به نزدیک شدن انتخابات ممکن است افرادی مبادرت به صدور شناسنامه کنند، خاطرنشان کرد: در مورد تحصیل شناسنامه برای رای دادن، قطعا صادر کننده شناسنامه‌ها از لحاظ کیفری قابل تعقیب خواهند بود و از لحاظ انتظامی نیز درصورتی که این عمل توسط کارمند ثبت احوال صورت گرفته باشد، می‌توان نسبت به تعقیب انتظامی وی اقدام کرد.
رأی مبتنی بر شناسنامه قانونی معتبر است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه افرادی که دارای شناسنامه المثنی هستند، در صورت پیدا شدن شناسنامه قبلی خود حتما باید به اداره ثبت‌احوال گزارش دهند، خاطرنشان کرد: در مورد عدم ابطال شناسنامه‌های اصلی افراد، واقعیت این است شخصی که مبادرت به اخذ شناسنامه المثنی می‌کند، با اعلام مفقودی، اتلاف یا از بین رفتن شناسنامه قبلی خود، متعهد می‌شود که در صورت پیدا شدن شناسنامه از آن استفاده نکند و بلافاصله مراتب را برای ابطال شناسنامه به ثبت احوال اعلام کند.
در این زمینه در تبصره یک ماده یک قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه آمده است:«دریافت‌کنندگان شناسنامه المثنی مکلفند در صورت پیدا شدن شناسنامه اصلی، ظرف مدت 10 روز نسبت به تحویل شناسنامه المثنی به اداره ثبت احوال مربوط اقدام کنند و متخلف، به مجازات استفاده‌کننده از شناسنامه مکرر محکوم می‌شود».
بنابراین درمورد افرادی که در انتخابات از دو شناسنامه استفاده کرده یا به عبارت بهتر دوبار رای می‌دهند، باید گفت این عمل، نوعی تقلب و تخلف انتخاباتی محسوب می‌شود که قانون به موقع با این افراد برخورد خواهد کرد و البته به لحاظ ضمانت اجرا نیز، یکی از این دو رای قابل ابطال است که معمولا رای مبتنی بر شناسنامه قانونی، معتبر و رای متکی به شناسنامه غیرمعتبر، باطل خواهد بود؛ البته امیدواریم با الکترونیکی شدن انتخابات و درج تشریفات انتخابات و رای دادن در سامانه‌های مربوط با ذکر کدملی، امکان سواستفاده از این نوع شناسنامه‌ها از بین برود.
عدم ابطال شناسنامه متوفی برای گرفتن یارانه
نجفی توانا در پاسخ به این سوال که گاهی برخی افراد پس از فوت بستگان یا پدر و مادر خود، شناسنامه آنان را باطل نمی‌کنند و ممکن است سوءاستفاده‌هایی نیزبا این شناسنامه‌ها داشته باشند؛ در این صورت قانون با این افراد چگونه برخورد خواهد کرد، توضیح داد: مسلما با فوت اشخاص، شناسنامه آنها نیز خودبه‌خود باطل خواهد شد؛ چراکه شناسنامه موید وجود یک انسان زنده با مشخصات مربوط به خودش است.
تشریفات مربوط به ابطال شناسنامه، تشریفات صوری و اداری است که معمولا پس از ارائه گواهی فوت، آن شناسنامه باطل خواهد شد. اما متاسفانه مشاهده شده در برخی از موارد هم در کشورما و هم در برخی از کشورهای دیگر، برای گرفتن یارانه یا برخی از امتیازها، مدت‌ها پس از فوت شخص (اگر با شرایط سنتی اعلام فوت شود) از شناسنامه فرد متوفی استفاده می‌شود که معمولا این افراد دنبال سودجویی هستند که با تبانی برخی مراکز، مبادرت به سوءاستفاده های مختلف از شناسنامه فرد متوفی کنند.
حبس در انتظار استفاده‌کنندگان از شناسنامه فرد متوفی
وی افزود: به لحاظ قانونی، تنها دارنده شناسنامه مجاز به استفاده از آن خواهد بود و استفاده و تصرف دیگران در آن چه با اجازه صاحب آن و چه بدون آن، تخلف از قانون محسوب می‌شود؛ ضمن اینکه با مرگ صاحب شناسنامه، شناسنامه او باطل شده و هیچ‌گونه ارزش قانونی نخواهد داشت.
بنابراین استفاده از شناسنامه دیگران مخصوصا فرد متوفی، نوعی تخلف و سرپیچی از قانون است. بر این اساس و به موجب قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه‌ای، کسی که مرتکب چنین عملی شود، به حبس یا پرداخت جریمه نقدی محکوم خواهد شد.
الکترونیکی شدن انتخابات
نجفی توانا در خاتمه در پاسخ به این سوال که افرادی که با دو شناسنامه رای می‌دهند را می‌توان شناسایی کرد، توضیح داد: در حال حاضر هیچ مکانیسمی برای شناسایی این افراد وجود ندارد؛ به عبارت دیگر در شرایط فعلی و با توجه به حجم رای دهندگان، امکان بازخوانی اسامی غیرممکن است و این مشکلات فقط با الکترونیکی کردن انتخابات برطرف خواهد شد.
سوءاستفاده از شناسنامه
در این راستا باید گفت طی سال‌های قبل بسیاری از افراد که شناسنامه خود را از دست داده بودند و اقدام به گرفتن شناسنامه المثنی کرده بودند که شاید تعداد آنها نیز کم نباشد، دوبار و با دو شناسنامه رای داده‌اند؛ هرچند که به گفته مسئولان این دوره از انتخابات، سریال شناسنامه‌ها در حوزه‌های انتخابیه رصد می‌شود اما این‌گونه افراد ممکن است سال‌ها از شناسنامه‌های خود در موارد گوناگونی استفاده کنند یا در مواردی که فردی شناسنامه خود را گم می‌کند و فرد دیگری آن را می‌یابد، ممکن است ازاین شناسنامه سوءاستفاده یا در موارد خلاف از آن استفاه کند که در این راستا لازم است مکانیسمی طراحی شود تا پس از صدور شناسنامه المثنی شناسنامه قبلی فرد به صورت کامل از رده خارج شود تا سواستفاده‌های بعدی صورت نگیرد.
