فرارو- "وابستگی ما به دلار و سایر ارزها خیلی بالا و پاشنه آشیل اقتصاد ایران است. نباید وقت را از دست دهیم. البته تا کنون هم دیر شده است و ما باید سه چهار سال روی این آیتم‌ها کار می‌کردیم."
وحید شقاقی، اقتصاددان در گفتگو با فرارو در تحلیل وضعیت بازار ارز می‌گوید: اگر تمهیدات فوری صورت نگیرد، وضعیت می‌تواند برای اقتصاد ایران خطرناک باشد. بعد از اقتصاد مقاومتی و دوره‌ای که برجام تا حدی اجرایی شد، ما فرصت داشتیم که مسائل و چالش‌های پیش روی بازار ارز را کنترل کنیم. اما متاسفانه این فرصت را از دست دادیم. ما می‌توانستیم واردات به ویژه واردات کالاهای مصرفی را مدیریت و ساماندهی کنیم.
ارز‌های هنگفتی که سال ۹۶ از کشور خارج شد
این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: ما می‌توانستیم با قاچاق به صورت جدی مبارزه کنیم. اما سال گذشته بالغ بر ۱۵ میلیارد دلار قاچاق کالا داشتیم. در واقع به اندازه این رقم ارز از اقتصاد ایران خارج شده است که در عرضه ارز تبعات جدی دارد. در همان سال ۱۰ میلیارد دلار هم ارز مسافری از کشور خارج شد. ما ۹ و نیم میلیون گردشگر داشتیم که از کشور خارج شدند. اگر هرکدام از این گردشگران به طور متوسط هزار دلار با خود برده باشند رقمی در حدود ۱۰ میلیارد دلار به دست می‌آید. هفت میلیارد دلار هم همچنین کسری تراز تجاری غیرنفتی مان بوده است که خروج ارز از کشور را نشان می‌دهد. یعنی واردات رسمی به میزان هفت میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی‌مان بیشتر بود. همچنین حدود ۳۰ میلیارد دلار نیز خروج سرمایه از کشور بوده است. به عبارت دیگر صادر کنندگان غیرنفتی ما ارز حاصل از صادرات خود را به اقتصاد ایران وارد نکردند. همه این موارد عرضه ارز را تحت الشعاع قرار می‌دهد. در حالی که این موارد قابل مدیریت و ساماندهی بودند.
بخوانید: در اقتصاد ایران چه خبر است؟
ارز ۴۲۰۰ تومانی چاره ساز نشدشقاقی همچنین می‌گوید: نسبت نقدینگی به تولید ما به بیش از ۱۱۰ درصد رسیده است. این شاخص بعد از انقلاب حداکثر ۵۰-۶۰ درصد بوده است. این ابر عظیم نقدینگی بالاخره باید یک جا ببارد که ساده‌ترین و آسان‌ترین محل بازار سفته بازی دلار است. این مساله نیز تقاضای ارز را افزایش می‌دهد. نااطمینانی‌هایی که نسبت به آینده وجود دارد هم تاثیر گذار است و باعث بی ثباتی در بازار ارز میشود. این‌ها باعث شد که ارز سه هزار و ۵۰۰ تومانی به شش و هفت هزار تومان برسد. با اینکه دولت سعی کرد بازار ارز را با افزایش نرخ سود بانکی، تحت کنترل خود در آورد، اما اقداماتش چاره ساز نشد و ۱۲ هزار میلیارد تومان هم خسارت روی دست دولت گذاشت. ابلاغ نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی از سوی معاون اول رئیس جمهور نیز چاره ساز نشد و از فردای آن روز بازار موازی با نرخ‌های ۵ هزار و ۵۰۰ تومان و شش هزار تومان به وجود آمد. به این ترتیب همین موضوع بر تورم تاثیر گذاشت. چرا که بخشی از کالاهای ضروری با ۴۲۰۰ تومان وارد میشود. اما این نتوانست افزایش نرخ دلار را کنترل کند.
سناریو‌های بین‌المللی بازار ارز
این تحلیل گر اقتصادی می‌گوید: آینده بازار ارز را با سه سناریو می‌توان تحلیل کرد: اول آنکه اروپا در برابر آمریکا تا حد امکان مقاومت کند. دولتهای اروپا زیر بار فشار‌های تحریمی آمریکا نمی‌روند. در ضمن دولتهای اروپا تدبیری اتخاذ میکنند که عملا مبادلات مالی و صادرات نفت ایران تحت الشعاع قرار نگیرد. مثلا اروپایی‌ها موافقت میکنند که بانک‌های مرکزی آنها بتواند بحث‌های مالی را حل کنند به طوری که در صادرات نفت ایران مشکلی ایجاد نشود. یا آنکه بپذیرند شرکت صوری در چین ایجاد شود که بتواند خدمات مالی را برای ایران تسویه کند. اگر اروپایی‌ها واقعا بخواهند برجام را حفظ کنند و زیر بار فشار آمریکا و هم‌پیمانانش مثل رژیم صهیونیستی یا لابی‌های عربستان و امارات قرار نگیرند، دلار در محدوده قیمت ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ تومان در نوسان خواهد بود و ما نوسان‌های شدیدی را شاهد نخواهیم بود.
شقاقی ادامه می‌دهد: سناریوی دوم آن است که اروپا در برابر آمریکا و هم پیمانانش نتواند مقاومت کند و یا در جا‌هایی هم به نحوی با سیاست‌های آمریکا همراهی کند. در این صورت ما مشکلات ارزی بیشتری خواهیم داشت. به عبارت دیگر، صادرات نفت، واردات کالا، مبادلات مالی و بانکی ایران با اروپایی‌ها تحت تاثیر قرار میگیرند. اگر این سناریو به وقوع بپیوندد مشکلات ارزی ایران تشدید خواهد شد. این موجب میشود که نوسانات ارزی ایران شدیدتر شود و دلار افزایش قیمت بیشتری داشته باشد. سناریوی سوم هم آن است که اگر چین و روسیه بتوانند با ایران همراهی کنند، ایران می‌تواند تبعات بحران ارزی را کنترل کند. در غیر این صورت وضعیت بحرانی خواهد بود.
پنج گام داخلی که می‌تواند جلوی خروج ارز را بگیرد
این اقتصاددان معتقد است که به جز این سناریو تصمیمات داخلی مسئولان نیز در وضعیت آینده بازار بسیار تاثیرگذار است. او پنج گام پیشنهاد می‌کند و می‌گوید: گام نخست ساماندهی صادرات و مدیریت واردات است. نه تنها باید ورود کالاهای لوکس به کشور را حذف کرد بلکه باید جلوی حداقل ۵۰ درصد ورود کالای غیرضروری را گرفت. ما اکنون در شرایط جنگ اقتصادی هستیم و دولت باید به شدت از ارز محافظت کند. نمونه‌های مشابه برخی کالاهای وارداتی در داخل کشور هست. بعضی از کالاهای وارداتی هم اگر حذف شوند زندگی مردم را تحت الشعاع قرار نمی‌دهد. گام دوم مبارزه جدی با قاچاق کالاست. گام سوم بحث مدیریت و ساماندهی ایرانیانی است که به عنوان گردشگر از کشور خارج میشوند و با خود ارز خارج میکنند. ما ضمن آنکه باید عوارض خروج گردشگر را افزایش دهیم نباید اجازه دهیم ارز به مقدار بالا همراه مسافر خارج شود. ما برای هر مسافری که از کشور خارج میشود ۵۰۰ یوروی دولتی در نظر می‌گیریم. در حالی که یورو در بازار آزاد عدد بالاتری است. گام چهارم هم این است که دولت با خروج سرمایه مقابله کند. لازمه این مساله آن است که دولت با صادرکنندگان غیرنفتی وارد تعامل شود و با جدیت جلوی خروج سرمایه را بگیرد. گام آخر هم این است که مدیریت نقدینگی باید جدی گرفته شود. اکنون نسبت نقدینگی به تولید به بالاترین میزان خود بعد از انقلاب رسیده است. این بسیار برای اقتصاد ایران بسیار خطرناک است. این نقدینگی می‌تواند در یکی از بازار‌های سفته بازی خود را نشان دهد. دولت برای کنترل این نقدینگی سرگردان باید چاره جویی کند چرا که این حجم از نقدینگی می‌تواند هر بازار غیرمولد و سفته بازی را به هم بریزد.
دلار ۴۲۰۰ تومانی جواب نمی‌دهد
شقاقی معتقد است: سیاست دلار ۴۲۰۰ تومانی در این شرایط اقتصادی اجرا نمیشود. فردای روزی که معاون اول رئیس جمهور از دلار ۴۲۰۰ تومانی رونمایی کرد، بازاری موازی ایجاد شد، چرا که بازار و عرضه و تقاضا خود را با سناریو‌های مختلف تطبیق داده بود. یکی از سناریو‌ها خروج آمریکا از برجام بود. اروپا تا حدودی می‌تواند مقاومت کند. این‌ها همه به بازار علامت می‌دهد. دلار ۴۲۰۰ تومان توانست بخشی از این تورم را کنترل کند و اکنون بخشی از کالاها، با دلار ۴۲۰۰ تومان وارد میشود. اما باید از ارز بسیار مراقبت کنیم چرا که در آینده به منابع ارزی نیاز مبرم خواهیم داشت.
ما در جنگ اقتصادی قرار گرفته ایم
این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی با بیان اینکه ما در یک جنگ اقتصادی قرار گرفته ایم می‌گوید: OFAC (اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا) نقشه ارزی ایران را در دست دارد و می‌خواهد ایران را بمباران ارزی کند. ما در صادرات نقتی و پتروشیمی با بانک‌هایی در اروپا، چین و روسیه بستانکاری ایجاد می‌کردیم؛ محل بیش از ۷۰ درصد تسویه مصرف ارز‌های ما در دوبی بود. جا‌هایی که ما از آنها ارز وارد می‌کنیم، جا‌هایی که صادرات نفتی و پتروشیمی و یا صادرات غیرنفتی متمرکز میشوند را شناسایی کرده اند. آمریکا دنبال به هم زدن نقشه ارزی است. به همین دلیل هم زمانی که ایران در تحریمها سعی کرد نقشه ارزی را دور بزند، آنها هالک بانک ترکیه و البلاد عراق را مشمول تحریم‌های سنگینی قرار دادند. چندین سال است که هر شرکتی یا بنگاهی که با ایران وارد معامله اقتصادی شود، از چرخه دلاری آمریکا قطع میشود. به همین دلیل است که عمده بنگاه‌های خارجی در حال حاضر از اقتصاد ایران خارج میشوند؛ بنابراین ما در آینده روی جذب سرمایه‌های خارجی هم با مشکل رو به رو خواهیم شد. چون بنگاه‌های خصوصی دنیا این ریسک را نخواهند کرد.
او ادامه می‌دهد: ما در این شرایط جنگی اقتصادی باید تصمیمات سخت بگیریم و مدیریت بسیار سختی در بحث خروج ارز از کشور داشته باشیم. ایران در دو ماه و پنج ماه آینده دو بار تحریم خواهد شد. ترامپ یک ماه پیش اعلام کرد ۹۰ روز بعد بیمه، بانک و فلزات ایران تحریم میشوند و ۱۸۰ روز بعد تحریم‌های نفتی اعمال میشود. نباید تا این اندازه به دلار و ارز‌های خارجی وابستگی ایجاد کنیم. وابستگی ما به دلار و سایر ارزها خیلی بالا و پاشنه آشیل اقتصاد ایران است. نباید وقت را از دست دهیم. البته تا کنون هم دیر شده است و ما باید سه چهار سال روی این آیتم‌ها کار می‌کردیم.
