سرنوشت «سروش» سه ماه پس از فیلتر تلگرام

فیلترینگ تلگرام به بهانه استفاده مردم از پیام‌رسان‌های داخلی حالا در آستانه شکست‌خوردن است؛ مردم نه تنها به پیام‌رسان‌های داخلی روی نیاوردند که در این بین استفاده از فیلترشکن‌ها هم رواج بیشتری پیدا کرده است.

به گزارش خبرآنلاین، پیام‌رسان‌های داخلی تا چه حد میان مردم به رسمیت شناخته‌شده‌اند؟ اولین موجی که همزمانی فیلتر تلگرام و روی کار آمدن پیام‌رسان‌های داخلی به راه انداخت، مقایسه اینها باهم از لحاظ امنیت و حفظ حریم شخصی کاربران بود.

تا جایی که دو گروه مقابل هم قرار گرفتند؛ گروه اول معتقد بودند که باید از پیام‌رسان‌های داخلی حمایت کرد تا به پیشرفت برسند و نیازی به استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی نباشد و گروه دوم که جمعیت بیشتری را تشکیل می‌دادند، معتقد بودند که نمونه‌های داخلی این پیام‌رسان‌ها کاملا کپی از پیام‌رسان‌های خارجی است که نه تنها امکانات آنها را ندارد که امنیت و حریم شخصی کاربران را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

مصداق‌های زیادی مانند ایجاد حساب کاربری در پیام‌رسان سروش بدون اطلاع صاحب خط، دسترسی به اطلاعات شخصی در پیام‌رسان الو و .. . همین جو منفی باعث شده بود تا جمعیت حداکثری در تلگرام بمانند؛ البته مسئولان تمام تلاش خود را می‌کردند تا با هر بهانه‌ای مانند جرم‌انگاری استفاده از تلگرام، ممنوعیت استفاده از آن در سازمان‌های دولتی و .. استفاده از آن را به حداقل برسانند اما آمارها می‌گویند پیام‌رسان‌های داخلی در این رقابت شکست خورده‌اند و تلگرام با وجود فیلترشدن، همچنان مخاطب خودش را دارد.

ماندگاری ۷۹ درصد مردم در تلگرام

نتایج آخرین نظرسنجی ایسپا در خرداد ماه سال جاری نشان می‌دهد ۷۹ درصد از استفاده‌کنندگان پیام‌رسان تلگرام، پس از فیلتر در تلگرام مانده‌اند. طبق اعلام مرکز یادشده، این نظرسنجی در گستره ملی و در بین افراد بالای ۱۸ سال ساکن مراکز استان، شهرهای درجه ۲ و روستاها با حجم نمونه ۴۴۳۹ نفر و به کارفرمایی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) به شیوه مصاحبه حضوری انجام شده است.

بر این اساس ۶۲ درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند قبل از فیلتر تلگرام از این پیام‌رسان استفاده می‌کردند. نتایج نظرسنجی حاکی از آن است که ۴۹.۵ درصد از افراد بالای ۱۸ سال کشور بعد از فیلتر تلگرام کماکان از آن استفاده می‌کنند، به عبارت دیگر ۷۹ درصد از استفاده‌کنندگان تلگرام قبل از فیلتر، به استفاده خود بعد از فیلتر نیز ادامه داده‌اند.

نتایج نظرسنجی ایسپا همچنین نشان می‌دهد استفاده از سایر شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام و واتس‌آپ بعد از فیلتر تلگرام افزایش چشمگیری یافته است؛ در حالی که بر اساس نظرسنجی ایسپا در نیمه فروردین سال جاری ۱۷.۷ درصد از افراد بالای ۱۸ سال کشور از اینستاگرام استفاده می‌کردند، این عدد در خردادماه و پس از فیلتر تلگرام به ۳۲.۲ درصد افزایش یافته است. نکته قابل توجه، حضور ۵۴ درصدی جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال کشور در اینستاگرام است.

همچنین استفاده‌کنندگان از واتس‌آپ نیز از حدود ۱۲ درصد در فروردین به حدود ۲۵ درصد در خردادماه افزایش یافته است. به عبارت دیگر، تعداد کاربران اینستاگرام و واتس‌آپ در این بازه زمانی به حدود ۲ برابر افزایش یافته است. سایر شبکه‌‌های اجتماعی خارجی افزایش چشمگیری را تجربه نکرده است و در حال حاضر فیس بوک ۳.۶ درصد، توئیتر ۲.۷ درصد و لاین ۱ درصد استفاده‌کننده دارد.

اما درباره پیام‌رسان‌های داخلی، نتایج ایسپا نشان می‌دهد ۱۸ درصد مردم حداقل از یکی از پیام‌رسان‌‌های داخلی استفاده می‌کنند که در این بین پیام‌رسان سروش در صدر استفاده مردم از بین پیام‌رسان‌های داخلی است. این پیام‌رسان که طبق نظرسنجی ایسپا در فروردین‌ماه سال جاری فقط ۲ درصد کاربر داشته است، در حال حاضر حدود ۱۳.۵ درصد استفاده‌کننده دارد.

آی‌گپ ۲.۵ درصد، بله ۱.۸ درصد، ایتا ۲.۹ درصد، گپ ۱.۴ درصد، بیسفون ۰.۶ درصد و ساینا ۰.۴ درصد استفاده کننده دارد. در مجموع و بر اساس نتایح نظرسنجی ایسپا در خرداد ماه سال جاری، ۶۶ درصد مردم حداقل از یکی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که در این میان ۴۶.۷ درصد فقط شبکه‌ای اجتماعی خارجی را استفاده می‌کنند، ۳.۹ درصد فقط شبکه‌های اجتماعی داخلی را استفاده می‌کنند و ۱۴.۱ درصد هم شبکه‌های اجتماعی داخلی و هم خارجی استفاده می‌کنند.

علاوه بر این آمارهای جستجو در گوگل در میان کاربران ایرانی نشان می‌دهد، سرچ کلمه فیلتر شکن یا مواردی مانند «فیلتر شکن برای تلگرام» هر ماه روز به افزایش است. مساله‌ای که موید استفاده کاربران تلگرام از فیلتر شکن برای ورود و استفاده از این پیام رسان است و نشان می‌دهد مخاطبان این پیام رسان علیرغم فیلتر شدن همواره دنبال راهی برای استفاده از تلگرام هستند.

نمودار زیر مربوط به سرچ‌های مخاطبان ایرانی در گوگل با کلمه «فیلتر شکن» است؛

همچنین تصویر زیر نمونه‌های مشابه سرچ کلمه «فیلترشکن» از سوی مخاطبان ایرانی در گوگل را نشان می‌دهد

پیام‌رسان‌‌های داخلی و خارجی قابل مقایسه نیستند

با این حال آمارهای رسمی که در بالا اشاره شد نشان می‌دهد پیام‌رسان‌های داخلی در میان کاربران ایرانی مخاطب چندانی ندارد و در این میان، حذف رقیب خارجی هم نمی‌تواند در افزایش سهم آنها در بازار داخلی تاثیرگذار باشد. این اتفاقی بود که در جریان فیلترینگ تلگرام رخ داد و فقط باعث رشد استفاده از فیلترشکن در کشور شد. آنچه از اظهار نظر کاربران، نمایندگان مجلس و وزیر ارتباطات مشاهده می‌شود این است که بی‌اعتمادی کاربران به پیام‌رسان‌های بومی حلقه مفقوده برقراری ارتباط و مهاجرت کاربران ایرانی از پیام‌رسان‌های خارجی به نمونه‌های داخلی است.

اگرچه تلاش شده با راهکارهای مختلف اعتماد کاربران جلب شود با این حال، به نظر می‌رسد این بی‌اعتمادی ریشه در موضوعاتی دارد که با چند وعده شکسته نمی‌شود. به هر حال، از نظر وزیر ارتباطات همین استقبال کم کاربران از پیام‌رسان‌های داخلی باعث شده آنها نتوانند به بازار قابل اتکایی دست پیدا کنند.

در واقع مسئولان موفقیت پیام‌رسان‌های داخلی را وابسته به حمایت کاربران از کالای ایرانی می‌دانند، اما نکته اصلی در این میان بی‌توجهی به استدلال‌های کاربران برای عدم اعتماد به پیام‌رسان‌های داخلی است. چرا که گذشته از نگرانی از نقض حریم خصوصی در پیام‌رسان‌های بومی، بزرگ‌ترین چالش آنها عدم امنیت است. علاوه بر این دعوت به استفاده از پيام‌رسان‌هاي داخلي، در شرايطي است که کساني که آنها را بررسي کرده‌اند، معتقدند به لحاظ کيفيت اصلا نمی‌توان آنها را با نمونه‌هايي مانند تلگرام مقايسه کرد.

به هر حال، کاربران ایرانی چندین بار شاهد افشای اطلاعاتشان حتی از سوی اپراتورهای قانونی کشور بودند که پیگیری‌های آن بی‌نتیجه ماند یا حداقل به کاربران اعلام نشد. حتی پرونده اخیر اپراتورها برای واگذاری آی‌پی و اطلاعات کاربران به سایت‌های تبلیغاتی بی‌نتیجه ماند به‌طوری که کاربران همچنان پیامک تبلیغاتی دریافت می‌کنند.

۵ میلیاردی که صرف هیچ شد!

مورد بعدی میزان هزینه‌ای است که صرف این پیام‌رسان‌های داخلی شده و هیچ نتیجه‌ای نداشته است. برخی پیام‌رسان‌های داخلی علاوه بر گرفتن وام‌های ۵ میلیاردی اعلام کرده بودند که برای رقابت در بازار شبکه‌های پیام‌رسان موبایلی، نیازمند دریافت ۱۰۰ میلیارد تومان تسهیلات از سوی دولت هستند.

اوایل تیرماه بود که معاون وزیر ارتباطات گفته بود: «از پیام‌رسان‌های موبایلی داخلی تقاضای تسهیلات ۱۰۰ میلیارد تومانی به ما رسیده است اما توان پرداخت آن وجود ندارد. بیش از این ۵ پیام‌رسان داخلی، هریک ۵ میلیارد تومان تسهیلات دریافت کرده بودند و همچنان به دنبال دریافت تسهیلات ۵۰ میلیارد تومانی تا ۱۰۰ میلیارد تومانی هستند.

وزارت ارتباطات منابعی برای تخصیص این میزان تسهیلات به این شرکت‌های داخلی ندارد. جریانی موازی با این ماجرا، استفاده مردم از فیلترشکن‌ها و بازار پرسودی بود که برای شرکت‌های فروش فیلترشکن به‌وجود آمد؛ به‌طوری که مردم به‌جای جایگزین‌کردن تلگرام، از انواع فیلترشکن‌ها برای ماندن در تلگرام استفاده کردند. حتی با وجود سرعت پایین بازهم اقبال مردم کاهش پیدا نکرد و این دومین شکستی بود که فیلترینگ تلگرام به‌همراه داشت.

وعده‌ای از سروش که عملی نشد
از سوی دیگر یکی از شعارهایی که پیام رسان سروش روی تبلیغات خود مانور می‌داد، رایگان بودن حجم مصرفی اینترنت کاربران در محیط این پیام رسان بود که همین موضوع باعث جذب کاربران بسیاری برای این پیام رسان بومی شد. البته رایگان بودن دانلود و آپلود در سروش باعث شد که حداکثر حجم فایل‌های تبادل شده در این پیام رسان از 1 گیگابایت به 50 مگابایت رسید و حالا جدا از این محدودیت، اعلام شده که به طور کلی طرح اینترنت رایگان برای کاربران سروش منتفی شده است.

از روزهای اول تیرماه جاری کاربران در شبکه‌های اجتماعی درباره کم شدن حجم اینترنتشان توسط پیام رسان سروش پست‌هایی منتشر ساختند که در نهایت بعد از گذشت نزدیک به یک هفته مشخص شد که بدون اطلاع قبلی به کاربران، این ویژگی سروش در همه اپراتورها حذف شده است.

این در حالیست که «میثم سیدصالحی» مدیرعامل کنونی سروش پیش‌تر در توییتی اعلام کرده بود تمامی مبلغ 5 میلیارد وام دولتی را یکجا به اپراتورهای موبایل اعطا کرده تا بتواند از حجم اینترنت رایگان برای کاربران سروش استفاده کند و از پهنای باند رایگان آنها استفاده نمایند.

پیش از این مدیرعامل قبلی پیام رسان سروش «سید جعفر خورشاد» در اواخر فروردین ماه سال جاری نیز خبر داده بود که مصرف اینترنت در پیام‌رسان سروش تا پایان سال 97 رایگان است. تا قبل از تیرماه همه‌ امکانات این پیام‌رسان مانند تماس صوتی، چت، تبادل فایل و دانلود فیلم، عکس و موسیقی رایگان بود و از حجم بسته اینترنت کاربران کم نمی‌شد، با این حال مرتضی رحيمی، مدير بخش پيام‌رسان در شركت توسعه فناوری رسانه سروش در کانال سروشی خود اعلام کرده که میزان ترافیک از این به بعد همانند دیگر سایر پیام رسان‌ها یک سوم حساب خواهد شد.