منطقه آزاد کیش در میان سایر منطقه‌های آزاد ایران، موفق‌ترین پروژه‌ای بوده که پس از انقلاب اسلامی برای بدل کردن برخی مناطق به منطقه آزاد تجاری انجام شد. کیش جایی است که هنوز هم عنوانِ سرزمین فرصت‌ها را دارد. این منطقه آزاد هنوز هم بسیاری را ترغیب می‌کند تا سرمایه‌اشان را به آن‌جا بیاورند و آینده را بسازند.
پر بیراه هم نیست؛ طرح‌های موفقی مانند سواحل تفریحی، مراکز خرید بزرگی مانند پردیس، پارک آبی اوشن که دو سال است افتتاح شده، دلفیناریوم کیش، بازسازی کاریز کیش و… همگی امروز نقش مهمی در هویت منطقه آزاد کیش ایفا می‌کنند. هرچند هنوز هم پروژه‌ها ناموفق و یا بهتر آنکه بگوییم نیمه‌تمامی در کیش وجود دارند اما با این حال این جزیره هنوز هم جزیره فرصت‌هاست. همین بهانه‌ای است نگاهی به تاریخچه منطقع آزاد کیش و نقش سازمان منطقه آزاد کیش بیاندازیم. با ایزی‌کیش همراه شوید.
تاریخِ منطقه آزاد کیش
شاید بسیاری از ما از تاریخ پر فراز و فرود جزیره کیش مطلع نباشیم و این جزیره را بیش از هر چیز به سرزمین ِتفریح و خرید و خوش‌گذرانی بشناسیم. جزیره کیش یا منطقه آزاد کیش اما فراز و فرودهای زیادی را پشت سرش گذاشته است.
زمانی کیش مرکز داد و ستد و بازرگانی منطقه و حتی یکی از مراکز تجارت در جهان بود. پس از مدتی این جزیره به تصرف پرتغالی‌ها درآمد. پس از آن این شاع عباس صفوی بود که برای اولین‌بار و بعد از سال‌های طولانی جزیرهخ کیش را از چنگ پرتغالی‌ها بیرون کشید. پس از این شاهِ صفوی، کیش به قاجارها رسید و آنها پس از یک دوره خرید و فروش این جزیره و در عین حال رها کردنِ آن به حال خودش، حکومت را به پهلوی‌ها دادند. تغییرات کیش از دوره پهلوی آزاد شد و اهمیت پیدا کرد. پس از انقلاب نیز کیش به عنوان منطقه گردشگری مهم شناخته شد.
در نهایت پس از چندین‌سال بالا و پایین، این جزیره به یکی از قطب‌های گردشگری ایران بدل شد و در مسیر منطقه آزاد شدن قدم گذاشت. پس از نزدیک به گذشتِ ۱۰ سال ز انقلاب، در سال ۱۳۶۵ شورای انقلاب کیش را برای گردشگری بازگشایی کرد و از همان زمان فعالیت‌ها در آن شروع شد و ادامه پیدا کرد.
پیش از انقلاب سازمانی به نامِ سازمان عمران کیش در جزیره کیش ساخته شد که پس از انقلاب به عنوان سازمان ایران‌گردی و جهان‌گردی کیش به وزارت ارشاد داده شد. پس از این و به مدتِ ۵ ماه بعد، شورای انقلاب جزیره کیش را به عنوان اولین منطقه آزاد تجاری انتخاب و سپس منطقه آزاد کیش را اعلام کرد.
منطقه آزاد کیش چه سرنوشتی داشت؟
پس از آنکه کیش مورد توجه قرار گرفت و سازمان منطقه آزاد کیش در آن تاسیس شد، همه‌چیز برای تغییر و تحولات و رشد آن مهیا شد. البته ناگفته نماند که پیش از اعلام منطقه آزاد شدن کیش، این جزیره هر روز رشد بیش‌تری پیدا کرد.
چیز زیادی نگذشت که گردشگران کیش را به عنوان مقصدی گردشگرانه انتخاب کردند. ساخت و سازها در کیش در سال‌های آخر دهه هفتاد هر روز شدت گرفت. مراکز خرید مدرن، بندرگاه، هتل و فضاهای تفریحی زیادی در جزیره کیش ساخته شد.
سال ۱۳۷۱ پس از بالا و پایین‌های بسیار، سازمان منطقه آزاد کیش بالاخره تاسیس شد و جزیره کیش بیش از قبل به سمت پیشرفت حرکت کرد. پس از این سال، جزیره کیش صرفا محدود به خود جزیره نمی‌شد، بلکه با تصویب، هندورابی، فارور بزرگ و کوچک نیز جزئی از منطقه آزاد کیش شدند.
پایه مناطق آزاد در برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتمای و فرهنگی و در دولت پنجم و ششم که دولت هاشمی رفسنجانی بود گذاشته شد. دولت هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۲ هیات مدیره و مدیر عامل‌های سه منطقه آزاد تصویب شده آن زمان یعنی کیش، چابهار و قشم را انتخاب و عملیات اجرایی در جزیره را کلید زد.
در همین دولت قانون اداره این مناطق و ۷۵ درصد زیرساخت‌های این مناطق به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی، آباد شدن هر چه بیش‌تر جزیره کیش به یکی از دغدغه‌های این دو دولت تبدیل شد. هرچند که در دوره محمد خاتمی این دغدغه کمتر دیده شد. با این‌حال دولت‌ها این هدف را دنبال می‌کردند تا از رقبای قَدَری مانند امارات عقب نیفتند. با این حال کیش فاصله زیادی با امارات دارد.
پس از دوره احمدی‌نژاد که نسبتا روند پیشرفت قبلی جزیره کند شد، در دولت حسن روحانی توجه‌ها بار دیگر به منطقه آزاد کیش برگشت. به خصوص آنکه توافق برجام نیز سازمان منطقه آزاد را امیدوار کرده بود تا بیش از پیش بتوان به توسعه کیش کمک کرد.
تاریخچه تعریف “منطقه آزاد“
بد نیست با توجه به آنچه درباره سازمان منطقه آزاد کیش گفتیم، نگاهی نیز به تعریف منطقه آزاد در ادبیات جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی بیاندازیم.
منطقه آزاد چه زمانی در عرصه صنعت و خدمات جهان جا گرفت؟ پس از آنکه جنگ دوم جهانی به پایان رسید، وضعیت جدیدی برای برخی از کشورها پیش آمد و آن رسیدن به استقلالی بود که نیاز بود تا تقویت شود. این کشورها برای رسیدن به پیشرفت، نیاز بود تا استراتژی‌های تعریف کنند و از عقب‌ماندگی جدا شوند. بنابراین نیاز به صنعت داشتند. با توجه به اینکه بسیاری از کشورهای در حال توسعه در امر صادرات شکست خورده بودند، بنابراین بر روی واردات تمرکز شد و از آن به عنوان سیاست جایگزینی واردات نام برده شد؛ سیاستی در جهت توسعه اقتصادی و تشویق کشورهای خارجی به سرمایه‌گذاری در این کشورها.
البته در این کشورها در سیاست جایگزینی واردات حمایت از صنایع نوزاد مطرخ بود و در سیاست توسعه صادرات بود که ایجاد مناطق آزاد مطرح شد. داشتن تکنولوژی جدید، اشتغال، افزایش ارز و… هدف‌هایی بود که طرح مناطق آزاد تجاری دنبال کردند.
بانک جهانی در تعریف منطقه آزاد چنین نوشته است: “منطقه آزاد تجاری، قلمرو معینی است که غالباً در محدوده داخل یک بندر یا در مجاورت آن قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته شده است. چنانچه کالاها را می‌توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این مناطق صادر کرد یا به این مناطق وارد نمود و آنها را برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بسته‌بندی و مجدداً صادر کرد. کالاهایی که از منطقه آزاد تجاری به کشور میزبان وارد می‌شوند، حقوق و عوارض گمرکی مقرر را می‌پردازند. مناطق پردازش صادرات علاوه بر تسهیلات فوق، ابنیه و خدمات مورد نیاز جهت تولید، تبدیل مواد خام و کالاهای واسطه‌ای وارداتی به محصولات نهایی را به هدف صدور آنها و برخی اوقات جهت فروش در بازار داخلی، به شرط پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معمول فراهم می‌نمایند”.
اداره منطقه آزاد کیش
منطقه آزاد کیش چطور اداره می‌شود؟ درباره اداره منطقه آزاد کیش و هدف آن گفته شده: “اداره امور منطقه آزاد کیش بر عهده سازمانی است که مسئولیت‌های آن از سوی شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی کشور تهیه و تصویب شده است. اهداف اساسی این سازمان انجام امورزیر بنایی مورد نیاز در جزیره، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال مفید سازنده، جذب سرمایه گذاری‌های داخلی وخارجی، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی به منظور توسعه صادرات غیر نفتی، تدارک مقدمات تولید کالاهای صنعتی و راه اندازی صنایع تبدیلی و بالاخره بهره برداری از موقعیت های اختصاصی جزیره آزاد کیش”.
حالا سازمان منطقه آزاد کیش در این جزیره روز به روز امکانات بهتر تفریحی و گردشگری‌ای را فراهم می‌کنند. به امید آنکه روزی منطقه آزاد کیش به یکی از بهترین جزایر گردشگری جهالن تبدیل شود.
