فرارو- با گذشت چهار روز از انتشار سراسری بوی نامطبوع در تهران هنوز منشا این بو مشخص نشده است. با این حال فرضیه‌های تازه ای در این باره منتشر شده است. از یک سو پای پلاسکو به میان کشیده شده، از سوی دیگر احتمال خرابکاری مطرح است. محیط زیست تهران هم ردپای بو را در گاز شهری دیده است. فرضیه‌هایی که هیچ کدام به هم ربطی ندارند و البته هیچکدام قاطعانه تائید نشده اند.
ساختمان مخروبه پلاسکو و عکسی که از یک چاه فاضلاب آن منتشر شده استبه گزارش فرارو، ظهر روز چهارشنبه دوازدهم دی ماه بود که انتشار بو نامطبوع در مناطق مرکزی تهران رسانه‌ای شد. آنوقت همه‌ی ادارات ذی‌ربط برای ردیابی این بوی ناآشنا، وارد شدند. از ستاد بحران وزارت کشور گرفته تا ستاد بحران شهرداری تهران حتی برخی نهاد‌های نظامی هم دست به کار شدند. اداره آب و فاضلاب، سازمان پسماند، محیط زیست، آتش نشانی و دیگر نهاد‌ها هر یک تئوری برای این بو مطرح کردند و هیچ یک زیر بار مسئولیت آن نرفتند. در این بین هرکدام تلاش می‌کردند که توپ را در زمین دیگری اندازند. تیم‌های مختلف به سطح شهر اعزام شدند که رد بود را بیابند و نیافتند.
ابتدا گفتند بو از مترو ملت است، مترو این ادعا را تکذیب کرد. سپس گفتند بو از زباله های کهریزک است، شهرداری و سازمان پسماند این ادعا را رد کرد، پس از آن گفته شد از فاضلاب میدان انقلاب است، اداره آب و فاضلاب تهران زیر بار نرفت. ادعا شد که این بو از گاز شهری است، این یکی هم رد شد. گفته شد بو از پالایشگاه یا یک کارخانه در حومه تهران است که آن هم به سرعت تکذیب گردید.
در این بین میان مردم تئوری ترسناکی پیچید، این بوی "گوگرد" است و حاصل فعالیت آتشفشانی دماوند. پس از آن به سرعت شایعه احتمال وقوه زلزله در پایتخت مطرح شد اما همان زمان این فرضیه نیز رد شد.
امروز هم بیت اللهی دبیر کارگروه زلزله در این باره توضیح داده است: «در مورد فعلی به دلیل مخالفت جهش وزش باد نسبت به کوه دماوند این بو از آن ناحیه نیامده است. همچنین در بررسی انجام شده، بویی که در شهر پیچیده بود در هر ناحیه به صورت‌های مختلف بوی زباله سوخته یا لجن وگاز استشمام شده است. در مورد احتمال لرزش زمین وایجاد بو به این دلیل هم نباید احتمال را هر چقدر کوچک نادیده بگیریم، در بررسی مربوط به زلزله در اثر فشار وتنش قبل زلزله در خلل وفرج‌هایی که گاز بوده خروج داریم. در این گزارش همه موارد بررسی شد ودر جمع بندی هیچ ارتباط معناداری با هیچ یک از عوامل نداشتیم.».
اما حالا سه فرضیه تازه مطرح شده است.
فرضیه اول این است که بوی نامطبوع از ساختمان پلاسکو بوده است.
تصاویری از انبار فاضلاب پلاسکو وسعت و آلودگی آن را نشان می‌دهد و این احتمال را تایید می‌کند که منشأ بوی نامطبوع تهران فاضلاب پلاسکو باشد. رئیس محیط زیست شهر تهران نیز تایید کرده که انتشار بوی نامطبوع در تهران می‌تواند به ساختمان پلاسکو مربوط باشد و نمونه‌برداری در این زمینه انجام و به آزمایشگاه ارسال شده است.
محمد حسین بازگیر رئیس محیط زیست شهر تهران در مورد منشأ بوی نامطبوع در پایتخت گفت: «سازمان محیط زیست پس از اطلاع از انتشار بو از چاه و انبار فاضلاب ساختمان پلاسکو نمونه برداری را آغاز و به آزمایشگاه ارسال کرد.»
فیلمی نیز منتشر شده که در آن یک کارشناس، فاضلاب ۵۰۰ متر مکعبی پلاسکو را که برای ۴۵ سال مسدود بوده را نمایش می‌دهد. در این فیلم راهرو‌های مختلف انبار پلاسکو نشان داده می‌شود که کف آن پر از آب و گازوئیل است، و در برخی راهرو‌ها گاز مشاهده می‌شود.
مدیر پیمان اجرایی پلاسکو نیز تایید کرده که بویی که در شهر پیچید همان بویی بود که از این مخزن متصاعد شد.
این در حالی است که پیشتر احتمال ارتباط بوی نامطبوع تهران و ساختمان پلاسکو از سوی برخی رسانه‌ها مطرح شده بود، اما مقامات این احتمال را رد کرده بودند.
روز پنج شنبه یکی از مهندسان شاغل در پروژه بازسازی پلاسکو به عصر ایران گفته بود: «دیروز وقتی یکی از مقنی‌ها در عمق منفی ۲۱ متری در حال حفاری بود، ناگهان اعلام خطر کرد و ما او را بیرون کشیدیم و همزمان با او، گازی بد بو با فشار بسیار زیاد از چاه به بیرون پرتاب شد. فوران این گاز که مانند آتشفشان بود، چنان شدتی داشت که تا مدت نیم ساعت الی ۴۵ دقیقه با سرعتی زیاد ادامه یافت و بعد از آن کُند و نهایتاً متوقف شد.»
به گفته او "مسأله را از نظر مهندسی بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که هنگام احداث برج پلاسکو در بیش از نیم قرن پیش، یک انبار بزرگ فاضلاب در عمق منفی ۲۱ متر احداث کرده بودند. این انبار فاضلاب بعد از سالها پر می‌شود و مدیران وقت پلاسکو به جای تخلیه، آن را مسدود و فاضلاب برج را به قنات‌های متروکه هدایت می‌کنند."
با این حال این ادعا از سوی شهردار منطقه ۱۲ تهران رد شد. محمد علی سعادتی گفت: «انبار فاضلاب پلاسکو روز گذشته حوالی ساعت ۱۷ در حین عملیات عمرانی گشوده شد و انتشار بوی نامطبوع در روز چهارشنبه ارتباطی به بازشدن انبار فاضلاب پلاسکو در روز پنجشنبه ندارد و باید علت آن بررسی شود.»
به گفته سعادتی، ۱۰ الی ۱۲ سال ابتدای فعالیت پلاسکو فاضلاب این مجموعه به داخل این انبار می‌رفت و با پر شدن آن، فاضلاب به کانال‌های دیگر سوق داده شد.
او معتقد است: «حجم گاز متان در انبار چاه فاضلاب یک ساختمان آن قدر نیست که کل تهران فرا بگیرد.»
اما این ادعای شهردار هم از سوی مهندس ناظر ساختمان پلاسکو رد شد. به گفته او "فاضلاب خاصیتی دارد که بعد از مدتی راکد ماندن، شروع به تولید گاز‌های بد بو، خطرناک و اشتعال زا می‌کند. حال تصور کنید که بیش از ۴۵-۴۰ سال یک منبع زیرزمینی و سربسته فاضلاب، راکد بماند. چنین منبعی با کوچکترین ضربه و منفذی به ناگهان فعال می‌شود و گاز با سرعتی عجیب از آن متصاعد می‌شود."
با وجود اینکه رییس محیط زیست تهران اعلام کرده از فاضلاب پلاسکو برای تحقیقات بیشتر نمونه برداری شده است، اما محمد رستگاری معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران معتقد است که پلاسکو هم چیز خاصی نشان نداده است.
او تئوری جدیدی را مطرح کرده است.
به اعتقاد این مقام مسئول ممکن است که گاز مرکاپتان منشا ماجرا بوده باشد. اما چگونه؟ رستگاری توضیح داده است: «مرکاپتان یک ماده‌ای است که به شدت بو ایجاد می‌کند. گاز شهری تقریباً بویی ندارد. بنابراین، این ماده را در گازشهری تزریق می‌کنند تا اگر یک موقع گاز نشت کرد، مردم متوجه شوند و دچار خفگی نشوند. مثلاً در یک حجم خیلی گسترده‌ای، مقدار کمی مرکاپتان تزریق می‌کنند. یک بشکه ۲۲۰ لیتری می‌تواند چنین بویی ایجاد کند. البته مسمومیت زا نیست.»
به گفته او "الآن شرکت گاز می‌گوید ما هیچ نشتی‌ای در این زمینه نداشتیم، اما از نظر شخص من (نه از نظر سازمان حفاظت محیط زیست) محتمل‌ترین گزینه همین مرکاپتان است. چون دقت کنید مراجعه کننده‌ای هم به اوژانس نداشتیم. یعنی معلوم است که ماده خطرناکی نبود، فقط بوی شدیدی ایجاد کرده. یک حجم کمی از این مرکاپتان می‌تواند بوی شدیدی ایجاد کند. مثلاً عامل ایجاد سیار بوده باشد یا نشتی از یک کامیون بوده باشد که می‌تواند این بو را ایجاد کند."
احتمال خرابکاری فرضیه سوم احتمال خرابکاری است که از سوی برخی مسئولان مطرح شده و پرویز کردوانی جغرافیدان و کارشناس برجسته محیط زیست نیز در گفت و گوی بر این فرضیه تاکید کرده است.
کردوانی اعلام فاضلاب به عنوان منشا بوی تهران را رد می‌کند. او معتقد است: «منشأ این بو در دوردست و احتمالا از سمت کرج بوده است. اگر این منشأ بو در نزدیکی تهران بود، قطعا تا به این اندازه فراگیر نمی‌شد و بخش اعظم شهر تهران را در بر نمی‌گرفت. به همین دلیل مسئولان باید مسیر غرب به شرق تهران را بررسی کنند که چرا چنین بویی در سطح شهر تهران استشمام شده است.»
او معتقد است که اگر فاضلاب منشا بوده باشد منطقه محدودی را در بر می‌گرفت نه بخش وسیعی از پایتخت را.
او با بیان اینکه "احتمال تعمدی بودن این مسأله نیز وجود دارد"، گفت: "برخی مقامات در این زمینه با بنده تماس می‌گیرند که آیا احتمال اینکه کشور‌هایی مانند آمریکا بتوانند در اکوسیستم ایران تأثیر منفی بگذارند وجود دارد یا خیر؟ به نظر می‌رسد در این زمینه چنین اتفاقی رخ نداده و این مسأله ریشه داخلی دارد و باید پاسخ آن را در محیط پیرامون خود پیدا کرد. حتی برخی از مقامات از بنده سوال می‌کردند که آیا احتمال اینکه زلزله توسط آمریکا در ایران اتفاق بیفتد وجود دارد که بنده پاسخ منفی می‌دادم و عنوان می‌کردم زلزله ریشه در محیط طبیعی ایران و مناطق زلزله زده دارد و نمی‌تواند عامل بیرونی در آن دخالت داشته باشد."
به گفته کردوانی "در مورد اخیر و انتشار بوی نامطبوع استدلال بنده این است که به دلیل اینکه مسیر وزش باد در تهران از غرب به شرق است، باید در غرب تهران دنبال منشأ بوی منتشر شده بود."
اما محمد رستگاری در این باره معتقد است: «بعید به نظر می‌رسد. چون در مناطق غربی تهران این بو خیلی کمتر حس شد. بیشتر گزارش‌هایی که ما داریم از مناطق شرقی و مرکزی بود. اگر منشأ بو از سمت کرج بود. باید در منطقه ۲۲ بیشتر احساس میشد. البته تا حدودی در منطقه ۵ احساس شده بود، ولی در خیلی از محله‌های منطقه ۵ هم احساس نشد، مثلاً منطقه ستاری. جهت باد هم جنوب غربی به شمال شرقی بود، بنابراین بعید است.»
به این ترتیب سه فرضیه تازه هم مانند فرضیه‌های مطرح شده پیشین موافقان و مخالفانی دارد. هیچ یک از آنها تاکنون به مرز قطعیت نرسیده است. در این شرایط به نظر می‌رسد هنوز باید صبر کرد تا شاید ... شاید اصل ماجرا کشف شود. این موضوع در روز‌های اخیر به گونه‌ای به هم پیچیده است که برخی آن را با کمدی‌های کلاسیک مقایسه می‌کنند. این که چرا تاکنون منشا این بو و آلودگی کشف نشده است بی تردید قابل توجیه نیست و اخبار و گمانه زنی های پی در پی مسئولان در این زمینه هم طنز تلخی است.
ساختمان مخروبه پلاسکو و عکسی که از یک چاه فاضلاب آن منتشر شده است
