عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در دولت اصلاحات در مقاله‌ای تاکید کرد که تکیه آمریکا به اسرائیل و عربستان موجب ایجاد یک محور مخرب برای برجام شده است. علاوه بر آن ۱۲ شرط پمپئو برای مذاکره با ایران، گویای یک تفاوت اساسی بین دوران ترامپ با اوباما است. شروط پمپئو پیش شرط‌هایی برای تسلیم و تحقیر ایران است.
به گزارش «ایلنا» متن مقاله سیدحسین موسویان و یونس محمودیه که توسط دانشگاه اقتصاد لندن (LSE) منتشر شده، به این شرح است: سه سال قبل، آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کرد که ایران به تعهداتش در قالب برجام عمل کرده است. این امر موجب برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل شد. برجام مهم‌ترین توافق امنیتی بعد از توافق موشک‌های کوتاه و میان برد بین واشنگتن و مسکو، جامع‌ترین توافق تاریخ عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و نهایتا پیروزی بزرگ برای دیپلماسی در جهان است.
اهمیت دوران اوباما در روابط آمریکا و ایران
بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در ایران، دولت باراک اوباما در روابط با ایران از نظر رویکرد و دستاورد یک استثنا است و بنابراین ارزش بررسی دارد. در این دوره همزمان با مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی، ایران و آمریکا در سطح وزرای امورخارجه دیدار‌های مکرر داشتند که در کل روابط دو کشور بعد از انقلاب بی سابقه بود.
مشکلات اوباما در دور اول
اوباما در مبارزات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۷، خواستار گفتگو و تعامل بی قید و شرط با ایران شد. او در دور اول ریاست جمهوری خود وارد مذاکرات جدی با ایران شد، اما با دو معضل روبه‌رو بود: اول اینکه طرف ایرانی او دولت احمدی نژاد بود و دوم اینکه دولت خودش متحد و هماهنگ نبود.
بین دنیس راس در کاخ سفید با ویلیام برنز در وزارت امورخارجه تفاوت بینش زیادی در مورد کار با ایران وجود داشت. رویکرد دنیس راس بود که منجر به اجماع سازی جهانی در اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران در دوره اول ریاست جمهوری اوباما شد.
جاده برجام
در سال ۲۰۱۳ روحانی با سیاست خارجی تعامل سازنده با جهان و وعده ختم تحریم‌های هسته‌ای به پیروزی رسید. ظریف وزیر امورخارجه، دیپلماتی با سابقه تحصیلات در آمریکا، عهده دار مذاکرات هسته‌ای شد. در این دوره برای اولین بار در تاریخ روابط بعد از انقلاب، دو تیم منسجم و مستعد برای تعاملی بر مبنای احترام متقابل رودررو قرار گرفتند. جان کری مسوولیت مذاکره کنندگان آمریکایی را برعهده داشت درحالی‌که رابرت مالی از کاخ سفید، ویلیام برنز و وندی شرمن نیز نقش مهمی ایفا کردند و به این ترتیب مذاکرات بین گروه ۱+۵ و ایران بعد از دو سال به نتایج مهمی رسید.
چهار تحول بی‌سابقه
روابط ایران و آمریکا در دوران اوباما شاهد چهارتحول بی‌سابقه بود:
اول: اوباما نسبت به اجرای برجام متعهد بود. ضمن اینکه تحریم‌های اولیه (ماقبل هسته ای) مزاحمت ایجاد می‌کرد و بنابراین اجرای برجام لنگ می‌زد. بخشی از اختلافات دیرینه مالی ایران و آمریکا حل شد و آمریکا ۷/ ۱ میلیارد دلار به ایران پرداخت.
دوم: رئیس جمهور آمریکا خواست اسرائیل، عربستان، امارات و مصر برای حمله نظامی به ایران را رد کرد. رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه با آتلانتیک به عربستان گفت: به‌جای تلاش برای تسلط یکجانبه بر خاورمیانه، باید در منطقه با ایران شریک شود.
سوم: مذاکرات رسمی بین مقامات امنیتی منجر به آزادی پنج زندانی در ایران و هفت زندانی در آمریکا شد. ضمن اینکه ۱۶ ملوان دستگیر شده آمریکا در آب‌های ایران در خلیج‌فارس بدون دردسر آزاد شدند.
چهارم: رئیس جمهور اوباما در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که سیاست تغییر رژیم در ایران را دنبال نمی‌کند و خواهان روابطی براساس احترام متقابل و منافع مشترک است. رئیس جمهور آمریکا فتوای رهبری ایران در مورد حرمت سلاح‌های کشتار جمعی را محترم شمرد و حقوق هسته‌ای ایران در بهره مندی از تکنولوژی صلح آمیز هسته‌ای از جمله غنی سازی را پذیرفت.
اوباما همچنین اعلام کرد که ایران قربانی سلاح‌های شیمیایی در دوران جنگ عراق علیه ایران بود و پذیرفت که آمریکا در کودتای علیه دولت مصدق دخالت داشته است.
اعتمادسازی اولین قدم اوباما
طی این مسیر تنها به‌خاطر اراده سیاسی در واشنگتن و تهران و مقاومت اوباما در مقابل فشار‌های داخلی و خارجی ممکن شد. او در مقابل فشار‌های اسرائیل و عربستان ایستاد و برای اجرای برجام تلاش کرد. مسیر اوباما اولین قدم در راه اعتمادسازی با ایران بود. ایران نیز متقابلا به تمام تعهدات برجامی خود عمل کرد. در صورت ادامه این مسیر آمریکا و ایران می‌توانستند راهی برای حل تدریجی حل‌وفصل مسالمت آمیز اختلافات دو کشور پیدا کنند.
تاثیر اسرائیل و عربستان بر ترامپ
تفاوت شدید در هر دو زمینه سیاست و نتیجه بین دوران ترامپ و اوباما از آغاز فعالیت‌های انتخاباتی ترامپ آشکار شد. ترامپ کمپین انتخاباتی خود را با شعار‌های ضدایران و پاره کردن برجام آغاز کرد و برجام را بدترین توافق تاریخ خواند. این نشانه یک چرخش آشکار علیه سیاست اوباما در رابطه با ایران بود. بعد از پیروزی، ترامپ از برجام خارج شد و قطعنامه شورای امنیت را نقض کرد.
ترامپ در قانع سازی سایر امضاکنندگان برجام برای خروج از برجام، شکست خورد و منزوی شد. در این دوره، دولت ترامپ با اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، تسلیم خواست اسرائیل و عربستان شد. تحریم‌ها علیه صادرات فرش، خاویار و صنایع‌دستی ایران نیز مجددا اعمال و توافق سمبلیک ۲۵ میلیارد دلاری فروش هواپیما‌های بوئینگ به ایران را لغو کرد. مشاور امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که تحریم‌های آمریکا آن‌قدر افزایش خواهند یافت تا استخوان‌های ایران خرد شود.
تشکیل مثلث ضد ایرانی
ترامپ در سخنرانی خود در سازمان ملل، تندترین اظهارات تاریخ ریاست جمهوری آمریکا علیه ایران را اظهار کرد. آمریکا اتحاد با عربستان را به طرز بی سابقه‌ای افزایش داد، معامله تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری با ریاض امضا کرد و تصمیم به تشکیل «ناتو عربی» علیه ایران گرفت.
همچنین مثلث همکاری‌های مشترک اسرائیل - آمریکا - عربستان/ امارات برای تقابل با ایران تشکیل شد. محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان اعلام کرد که جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند، جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا از پنتاگون خواست که طرح حمله نظامی به ایران را بررسی کند و نهایتا هم نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل اعلام کرد که آمریکا جنگ اقتصادی و اسرائیل در سطح نظامی علیه ایران وارد عمل شده اند.
سیاست‌های دوران ترامپ از مسیر تعامل به تقابل خصمانه تغییر کرده، اما سایر قدرت‌های جهانی به‌دنبال یافتن راهی برای حفظ برجام و مقاومت در برابر سیاست‌های افراطی ترامپ علیه ایران هستند. اروپا برای اولین‌بار به‌دنبال سیستم مبادلات مالی جدیدی مستقل از آمریکا (اس‌پی‌وی) است و رسما خواستار حفظ برجام شده است. سازمان ملل و کشور‌های عضو گروه ۷۷ نیز از حفظ برجام حمایت کرده اند.
در صورتی که سایر قدرت‌های جهانی موفق به حفظ برجام منهای آمریکا شوند، تحولی بزرگ در مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا خواهد بود و تاثیرات مهمی در معادلات منطقه‌ای و بین المللی خواهد داشت. دانیل لاریسون، نویسنده آمریکن کانسرواتیو گفته است: «در بیست ماهی که ترامپ ریاست جمهوری آمریکا را برعهده داشته، تحریم‌های بی دلیل و ظالمانه‌ای علیه ده‌ها میلیون انسان اعمال کرده، وجهه آمریکا را تخریب کرده، در جنایات جنگی علیه بشریت مشارکت کرده است.»
تکیه آمریکا به اسرائیل و عربستان موجب ایجاد یک محور مخرب برای برجام شده است. علاوه بر آن ۱۲ شرط پمپئو برای مذاکره با ایران، گویای یک تفاوت اساسی بین دوران ترامپ با اوباما است. شروط پمپئو پیش شرط‌هایی برای تسلیم و تحقیر ایران است. سیاست ترامپ برای به زانو درآوردن ایران موجب مقاومت سایر قدرت‌ها و انزوای آمریکا شده است.
تهران وارد تعامل با ترامپ نمی‌شود
سیاست‌های ترامپ با اوباما در مورد ایران متفاوت است. اوباما چندجانبه گرایی و ترامپ یکجانبه گرایی را دنبال می‌کند. اوباما بر تلاش‌های دیپلماتیک تکیه کرده بود و ترامپ بر توهین و تهمت. اوباما در چارچوب سازمان‌های بین المللی و مذاکره کار کرد درحالی‌که ترامپ قوانین و تصمیمات سازمان‌های بین المللی همچون شورای امنیت سازمان ملل، دادگاه بین المللی لاهه و آژانس بین المللی انرژی اتمی را زیر پا گذاشت.
اوباما طرفدار رابطه بهتر بین ایران و عربستان و طرفدار همکاری منطقه‌ای بود درحالی‌که ترامپ بنزین به آتش اختلافات عربستان با ایران ریخته، رقابت تسلیحاتی و اختلافات قومی و منطقه‌ای را تشدید کرده است. اوباما برخی از اشتباهات گذشته آمریکا را پذیرفت درحالی‌که ترامپ دنبال تغییر رژیم در ایران است و روی دشمنان ایران حساب باز کرده بدون درک هزینه آن. تعداد زیادی از اعضای تیم ترامپ با گروهک تروریستی منافقین دیدار کرده اند.
مسیر زورگویی و تحریم در مورد ایران جواب نمی‌دهد
خلاصه اینکه اصولا آمریکا خوب بلد است چگونه جنگ و تحریم کند، اما راه دیپلماسی برای حل مسالمت آمیز بحران‌ها را بلد نیست. مسیر زورگویی و تحریم در مورد ایران در گذشته جواب نداده و در آینده هم جواب نخواهد داد. مسیر گفتگو و همکاری براساس احترام متقابل نتیجه می‌دهد. طی چند دهه گذشته، ایران همیشه آمریکا را به احترام متقابل دعوت کرده است. شعار‌های آمریکا همچون «محور شرارت» هیچ‌وقت نتیجه نداده است.
اوباما هم هیچ‌گاه آن‌طور که شایسته بود، در مورد ایران نرم نبود. دلیل آن هم تحریم‌های دوره اول ریاست جمهوری‌اش علیه ایران بود که خصمانه‌ترین و ناخوشایندترین تحریم‌ها بود.
منتهی شکست سیاست تحریم را درک کرد و راه متفاوتی در پیش گرفت که نتیجه مشخصی هم داشت. هر چند تهران برای گفتگو‌های فراهسته‌ای حاضر به مذاکره با اوباما نبود، اما تنش با ایران در دوران ریاست جمهوری او کاهش چشم‌گیری داشت. با توجه به سیاست‌های خصمانه ترامپ علیه ایران، تهران هر گفت‌وگویی با دولت او را رد کرده است، زیرا یک کشور و ملتی با قدرت مقاومت، تمدن و تاریخی با عظمت همچون ایرانی‌ها را نمی‌توان با تهدید و تحقیر تسلیم کرد. اوباما تا حدی اصل «حسن نیت در مقابل حسن‌نیت» را درک کرد. این رمز معجزه آسایی است که ترامپ باید درک کند تا مسیر حل مسالمت آمیز خصومت‌های چهل ساله دو کشور فراهم شود.
