فرارو- شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، با صدور بیانیه‌ای، اجرای برخی تعهدات ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را متوقف کرد و به رغم عدم اشاره صریح به خروج ایران از این توافق، حداقل دو مرحله را برای خروج از توافق هسته‌ای اعلام کرد.
به گزارش فرارو، پس از ناکامی سایر اعضای توافق هسته‌ای در تضمین منافع اقتصادی ایران از این توافق در یک سال گذشته، این کشور، ضمن تعیین ضرب الاجل شصت روزه برای سایر اعضای توافق یادشده، اجرای محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی شده و ذخائر آب سنگین را متوقف کرد و هشدار داد که در صورت عدم عملیاتی شدن تعهدات سایر اعضا در حوزه‌های بانکی و نفتی، ایران در مرحله بعدی محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی و فرآیند مدرن‌سازی راکتور آب سنگین اراک را هم متوقف خواهد کرد.
در بیانیه شورای عالی امنیت ملی آمده است: «اعلام می‌نماید که جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده و ذخائر آب سنگین نمی‌داند. به کشور‌های باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند. چنانچه در این مهلت کشور‌های مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.»
رئیس‌جمهور حسن روحانی، به همتایان خود در برجام و محمد جواد ظریف، به فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نامه‌هایی در خصوص اقدامات جدید ایران ارسال کردند. روحانی در نامه خود به روسای دولت‌های باقیمانده در برجام، هشدار داده است که اگر طرفی بخواهد پرونده هسته‌ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع کند، ایران تصمیمات قاطعی اتخاذ خواهد کرد.
با تشدید تحریم‌های نفتی و خصوصا لغو برخی معافیت‌های هسته‌ای در یک ماه اخیر، گمانه‌زنی درباره نحوه خروج ایران از برجام بیشتر شد. ناظران حداقل دو سناریو برای خروج ایران از توافق هسته‌ای مطرح کردند. سناریوی نخست، خروج فوری و همزمان از برجام و معاهده منع گسترش جنگ‌افزار‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) و سناریوی دوم، خروج تدریجی و مرحله‌ای از برجام.
واضح است که ایران تمایلی به خروج از توافق هسته‌ای ندارد، اما افزایش روزافزون تحریم‌های آمریکا موجب شده است که ایران برای ایجاد اهرم‌های دیپلماتیک در اجرای برخی تعهدات هسته‌ای بازنگری کند. تحریم‌های هسته‌ای اخیر آمریکا از یک طرف و ناتوانی اروپا در تامین منافع اقتصادی ایران از برجام از طرف دیگر، جز تجدیدنطر در اجرای برجام، گزینه‌ای برای ایران باقی نگذاشته است. در همین رابطه، بیانیه شورای امنیت ملی تصریح می‌کند: «متاسفانه این حسن نیت و خویشتن داری هوشمندانه مردم ایران بی‌پاسخ مانده و غیر از صدور بیانیه‌های سیاسی، هنوز هیچ ساز و کار عملیاتی برای جبران تحریم‌های آمریکا مستقر نشده است. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران برای تامین حقوق خود و بازگردندان توازن به مطالبات طرفین در این توافق، گزینه‌ای غیر از "کاهش تعهدات" ندارد.»
به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن تحریم‌های جدید هسته‌ای و نفتی آمریکا، تصمیم گرفته است که طبق سناریوی دوم عمل کند. پیش از این، برخی از ناظران نزدیک به دولت، از مزایای این سناریو سخن گفته بودند. دیروز، پیش از اعلام تصمیم شورای امنیت ملی ایران، سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایرانی، طی یادداشتی در وبگاه «میدل‌ایست‌آی» یادداشتی منتشر کرد که شباهت زیادی با محتوای بیانیه شورای امنیت ملی داشت. موسویان، دو گزینه برای خروج ایران از برجام معرفی کرد و مدعی شد خروج تدریجی از برجام بهتر از خروج فوری است.
به نوشته موسویان، ایران طبق گزینه خروج مرحله‌ای، ابتدا می‌تواند به شش عضو برجام (به جز آمریکا)، دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی یک یادداشت رسمی ارسال کند و بگوید که اگر آن‌ها نتوانند در یک مهلت معین به تعهدات‌شان در برجام پایبند باشند، ایران از برجام و ان‌پی‌تی خارج خواهد شد.
ایران رسما، خروج از برجام را اعلام نکرد، اما با اقدامات امروز، عملا گام در مسیر خروج گذاشت. براساس بیانیه شورای امنیت ملی، ایران فروش اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین را متوقف کرد. طبق محتوای برجام، ایران نمی‌تواند بیشتر از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده نگه دارد. علاوه بر این، آب سنگین مازاد را هم باید صادر کند؛ که البته این دو مورد اخیرا توسط آمریکا ممنوع شده‌اند. آمریکا معافیت‌های مربوط به فروش مازاد اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین را لغو کرد و ایران را در برابر دو گزینه قرار داد: توقف غنی‌سازی یا نقض برجام از طریق نگهداری بیشتر از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده. ظریف نیز در توئیتی به این مسئله اشاره کرد و نوشت: «ایران اقداماتی را متوقف می‌کند که آمریکا ادامه دادن (آن‌ها) را غیرممکن کرده است.»
با اعلام تصمیم امروز شورای عالی امنیت ملی مبنی بر توقف فروش اورانیوم و آب سنگین، احتمالا میزان اورانیوم غنی‌شده ایران، از ۳۰۰ کیلوگرم مجاز در برجام، فراتر خواهد رفت. از این منظر، واکنش سایر اعضای باقیمانده در برجام مهم خواهد بود. یک روز پیش از اعلام این تصمیم، یک منبع در ریاست‌جمهوری فرانسه به خبرگزاری رویترز گفته بود که اگر ایران بخشی از تعهدات توافق هسته‌ای را نقض کند، اروپا مجبور خواهد بود تحریم‌های خود را علیه ایران بازگرداند. موضع رسمی اروپا هنوز اعلام نشده است. اما از همه مهمتر، موضع آژانس بین المللی انرژی اتمی است. با توقف اجرای بخشی از تعهدات ایران، همه نگاه‌ها به گزارش آینده این آژانس درباره پایبندی ایران دوخته شده است. آیا گزارش جدید یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، فراتر رفتن میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین ایران از محدود مجاز در برجام را اعلام خواهد کرد؟ به این زودی نمی‌توان به این پرسش پاسخ داد. باید منتظر ماند و دید که آمانو در گزارش خود چه می‌گوید.
