فرارو- جمهوری اسلامی ایران، به منظور اعمال فشار بر اعضای باقیمانده در توافق هسته‌ای جهت تامین منافع اقتصادی ایران، ضرب الاجلی ۶۰ روزه تعیین کرد که در صورت انتهای آن بدون تامین منافع ایران، مهمترین محدودیت‌های هسته‌ای از سوی تهران تعلیق خواهد شد. اروپا، به عنوان مخاطب اصلی ضرب الاجل ایران، درموقعیت دشواری قرار گرفته است و بدون اینکه گامی در مسیر کاستن از اثرات تحریم‌ها بر ایران بردارد، همچنان از لزوم استمرار توافق هسته‌ای سخن می‌گوید. توافقی که بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر قرار گرفته است.
به گزارش فرارو، روز چهارشنبه دقیقا در اولین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، با صدور بیانیه‌ای از «کاهش تعهدات» ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خبر داد.
در بیانیه شورای عالی امنیت ملی آمده است: «اعلام می‌نماید که جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده و ذخائر آب سنگین نمی‌داند. به کشور‌های باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند. چنانچه در این مهلت کشور‌های مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.»
مهلت شصت روزه ایران و نیز تهدید صریح به از سرگیری غنی‌سازی فراتر از محدودیت‌های برجام، اروپا را در موقعیتی قرار داد که یا برای تضمین منافع اقتصادی ایران از برجام تلاش بیشتری انجام دهد، یا اینکه همانگونه که فلورانس پارلی، وزیر دفاع فرانسه، هشدار داد، تحریم‌ها را بازگرداند. هر دو گزینه برای اروپا دشوار است. مواضع سه کشور اروپایی عضو برجام، به همراه اتحادیه اروپا، به وضوح نشان داد که آنها مایل‌اند وضعیت کنونی حفظ شود. بدون اینکه اقدام ملموسی برای کاستن از اثرات اقتصادی تحریم‌ها بر ایران انجام شود. اما آیا ادامه وضعیت فعلی امکان‌پذیر است؟
پاسخ ایران مشخص است؛ اگر اروپا تا دو ماه دیگر، اقدامی برای جبران خسارت‌های خروج آمریکا از برجام انجام ندهد، ایران فرآیند «مدرن‌سازی» راکتور آب سنگین اراک را متوقف و نیز غنی‌سازی با درصد بالاتر از محدوده مجاز در برجام را از سر خواهد گرفت. این دو مورد، در واقع ستون اصلی برجام هستند و هرگونه تغییر در آنها، ایران را به سمت خروج از برجام سوق خواهد داد.
ازسوی دیگر، اروپا در عین اذعان به ناتوانی‌اش در مقابله کردن با تحریمهای آمریکا، مایل نیست که ایران اقداماتی انجام دهد که به تعهدات اصلی‌اش در برجام خللی وارد کند. اما به نظر می‌رسد که ادامه چنین روندی نه برای ایران و نه برای اروپا دیگر امکان پذیر نیست. پس از اعمال لغو معافیت‌های فروش نفت و نیز عدم تمدید برخی معافیت‌های هسته‌ای ایران توسط آمریکا، ایران در وضعیتی قرار گرفته است که به گفته شورای عالی امنیت ملی، «گزینه‌ای غیر از کاهش تعهدات» هسته‌ای ندارد.
اما به نظر می‌رسد که اروپا هم گزینه‌های چندانی برای حفظ برجام ندارد. اتحادیه اروپا در یک سال گذشته، بیانیه‌های سیاسی زیادی در حمایت از برجام منتشر کرد. اما در عمل معلوم شد که آنها وابستگی زیادی به آمریکا دارند و بنابراین نمی‌توانند امتیاز اقتصادی خاصی به ایران بدهند. عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، شامگاه چهارشنبه، با حضور در برنامه «گفتگوی ویژه خبری» شبکه دو سیما، گفت: «حرفی که خود اروپاییها به ما گفتند این بود که در یک سال اخیر متوجه شده‌اند که چقدر به آمریکا وابسته‌اند. شرکت‌ها و بانک‌ها آنها بیش از اینکه از دولت‌های اروپایی حرف‌شنوی داشته باشند، از وزارت خزانه‌داری آمریکا حرف‌شنوی دارند.»
شاید به همین دلیل است که اروپاییها اولتیماتوم دو ماهه ایران را رد کردند. صبح روز پنج‌شنبه با یک روز تاخیر، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در بیانیه مشترکی با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا، ضمن ابراز «نگرانی زیاد» از بیانیه کاهش تعهدات ایران، اعلام کرد که اروپا به «حفظ و اجرای کامل» برجام متعهد است و «قویا» از ایران خواست که مثل سابق کل تعهداتش را اجرا و از اتخاذ «هرگونه اقدامات تنش‌زا» خودداری کند. علاوه بر این، اروپاییها، تعیین هرگونه اولتیماتوم از سوی ایران را رد کردند.
عدم پذیرش ضرب الاجل ایران توسط اروپا احتمالا به این معناست که اگر ایران پس از انقضای مهلت تعیین شده، اجرای تعهدات برجامی، خصوصا محدودیت غنی‌سازی، را متوقف کند، اروپا به سمت اعمال تحریم بر ایران حرکت خواهد کرد. پس از اعلام کاهش تعهدات ایران در روز چهارشنبه، مقامات کشور‌های اروپایی به طور جداگانه تلویحا و تصریحا به این مسئله اشاره کرده‌اند. بازگشت تحریمهای اروپایی هم عملا برجام را کاملا از بین خواهد برد. از مواضع اخیر اروپا می‌توان این را استنتاج کرد که اروپا به آهستگی در حال نزدیک شدن به آمریکا است. اینکه چرا اروپاییها چنین رویه‌ای را در پیش گرفته‌اند، می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. دلیل نخست، ناتوانی اروپا، و شاید عدم وجود اراده، برای مقابله با تحریمهای آمریکا است. همانگونه که عراقچی گفته است، اروپاییها در یک سال گذشته متوجه شده‌اند که تا چه اندازه از نظر اقتصادی به آمریکا وابسته‌اند.
دلیل دوم، می‌تواند سیاسی باشد. کاخ سفید از یک سال پیش تاکنون به تمام جهان گفته است که کارزار فشار حداکثری بر ایران جدی است. همین امر، موجب شده است که برخی کشور‌های اروپایی در توانایی‌شان برای مقابله با ترامپ شک کنند. پی‌یر ویمونت، دبیر اجرایی سابق آژانس دفاعی و امور خارجی اتحادیه اروپا، به نیویورک تایمز گفته است که اروپاییها در مسئله ایران، دچار شکاف هستند و برخی کشور‌های اروپایی تمایلی به ایستادن در برابر دونالد ترامپ در مسئله ایران ندارند. به گفته ورمونت، اروپا هیچ راهکاری موثری برای مقابله با ترامپ ندارد.
البته برخی ناظران ایرانی، مواضع ایران را هم در تغییر رویکرد بروکسل در برابر تهران بی‌تاثیر نمی‌دانند. در همین رابطه، صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، طی یادداشتی تلگرامی، نوشت: «ایران یک نگاه از بالا و طلبکارانه به اروپاییها دارد و به طور منظم می‌گوید که اروپاییها هیچ کاری برای ما نکردند. گویی اروپاییها یک بدهی به ما دارند. آقای روحانی به جای تلاش برای همراه ساختن اروپاییها با خود و استفاده از شکافی که بین ترامپ و اروپا ایجاد شده، با همان نگاه پر مدعا برخورد می‌کند.» از دیدگاه زیباکلام، تعیین ضرب الاجل دو ماهه، فاصله ایران با اروپا را بیشتر خواهد کرد.
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو
یادم از کشته ( برجام) خویش آمد و هنگام درو