فرارو- روز دوشنبه، مقامات ایران رسما اعلام کردند که این کشور از برخی محدودیت‌های توافق هسته‌ای در زمینه نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده عبور کرده است. با این حال، سایر اعضای توافق هسته‌ای واکنش نیرومندی در برابر این اقدام ایران نشان ندادند.
به گزارش فرارو، حدود یک هفته پیش از پایان ضرب الاجل دو ماهه ایران به اعضای باقیمانده در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۳.۶۷ درصدی ایران از سقف تعیین شده در توافق هسته‌ای عبور کرد. طبق برجام، این ذخایر نباید از ۳۰۰ کیلوگرم فراتر بروند.
واکنش‌های اعضای برجام (روسیه، چین، آلمان، فرانسه و بریتانیا) به اقدام ایران قابل توجه بود. اروپایی‌ها به سرعت از ایران خواستند به وضعیت سابق برگردد. اروپایی‌ها مسئله بازگشت تحریم‌های بین المللی یا ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل را مطرح نکردند. دلیل این امر، ماهیت اقدام ایران است که در حال حاضر، کارکرد اصلی برجام را به خطر نمی‌اندازد.
در روز‌های اخیر، زمزمه بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران، در صورت عبور این کشور از محدودیت‌های هسته‌ای، در شورای امنیت مطرح شده بود. اما ظاهرا اروپایی‌ها برای بازگشت این تحریم‌ها عجله‌ای ندارد. هر چند که آمریکایی‌ها بر اعضای شورای امنیت فشار می‌آورند. آمریکا به رغم خروج از برجام، درباره احتمال خروج ایران از این توافق هشدار می‌دهد.
پس از اعلام عبور ایران از محدودیت‌های هسته‌ای، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در واکنش به این امر گفت: «ایران با آتش بازی می‌کند.» علاوه بر این، کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای، ضمن تاکید بر لزوم تعطیلی غنی‌سازی اورانیوم در ایران، مدعی شد که ایران حتی قبل از حصول توافق هسته‌ای، مفاد آن را نقض می‌کرد. کاخ سفید با بیان اینکه آمریکا و متحدانش هرگز به ایران اجازه نخواهند داد تسلیحات هسته‌ای بسازد، افزود فشار حداکثری بر حکومت ایران تا زمان تغییر رویه آن ادامه خواهد داشت. واکنش آمریکا قابل‌پیش‌بینی بود. این کشور پس از خروج یکجانبه از برجام، سیاست اعمال فشار حداکثری علیه ایران را در پیش گرفت و از هر موردی برای تشدید این فشار استفاده می‌کند. اما واکنش اروپا و چین و روسیه، قابل تامل است.
ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، ضمن تاکید بر پایبندی کشورش به برجام، از ایران درخواست کرد که «بدون تاخیر» به محدودیت ۳۰۰ کیلوگرم بازگردد و از اتخاذ اقدامات اضافی که تعهدات هسته‌ای ایران را زیرسوال می‌برند، خودداری کند. ماکرون در روز‌های آینده برای تضمین التزام ایران به تعهدات خود و بهره مندی آن از مزایای اقتصادی توافق هسته‌ای، اقداماتی انجام خواهد داد.
بریتانیا واکنش مشابهی نشان داد و از عبور ایران از سقف ۳۰۰ کیلوگرم، به شدت ابراز نگرانی کرد. سخنگوی ترزا می، گفته است بریتانیا در حال کار با شرکا است تا تصمیم بگیرد که چه اقدامی اتخاذ کند. او تصریح کرد: «ما به طور پیوسته شفاف‌سازی کرده‌ایم که تعهد ما به توافق (هسته‌ای) به پایبندی کامل ایران به مفاد توافق منوط است و ما آن‌ها را ترغیب می‌کنیم که از این اقدام (عبور از سقف ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم) عقب‌نشینی کنند.» جرمی هانت، وزیر خارجه بریتانیا و نامزد جانشینی نخست وزیر این کشور، ضمن ابراز نگرانی عمیق از اقدام ایران، گفت: بریتانیا به کارآمد کردن توافق هسته‌ای متعهد است و برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای از همه ابزار‌های دیپلماتیک استفاده می‌کند. هانت همچنین گفته است اگر ایران از برجام خارج شود، بریتانیا هم از این توافق خارج خواهد شد.
آلمان موضع خاصی نگرفته است. چین و روسیه، اما، ضمن ابراز تأسف از اقدام ایران، آمریکا را مقصر عبور ایران از محدودیت‌های نگهداری اورانیوم دانستند. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، با بیان اینکه ایران با تحریم‌های «بی‌سابقه و غیرقابل‌تصور» مواجه شده که هدف‌شان خفه کردن کشور است، افزود اقدام ایران «نتیجه طبیعی» کارزار فشار حداکثری آمریکاست. گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، با ابراز تأسف از اقدام هسته‌ای ایران، گفت: «فشار حداکثری آمریکا، دلیل ریشه‌ای تنش‌هاست.»
روسیه و چین، معمولا مواضع بینابینی می‌گیرند و خود را در منازعه ایران و آمریکا بی‌طرف نشان می‌دهند. از این رو، حتی اگر روزی ایران اجرای تعهدات هسته‌ای دیگری را متوقف کند، بعید است که روسیه و چین در مطرح کردن مسئله بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران پیشقدم شوند. هر چند که ممکن است با این امر هم مخالفت نکنند. اما اروپا از این منظر متفاوت است. اروپایی‌ها در هفته‌های اخیر تماما بر ضرورت پایبندی کامل ایران به برجام تمرکز کرده بودند و در جلسه اخیر کمیسیون مشترک برجام در وین با راه اندازی سازوکار «ابزار حمایت از تبادلات خارجی» (اینستکس) سعی کردند ایران را به اجرای کامل توافق هسته‌ای متقاعد کنند. ولی از نظر ایران، تلاش‌های اروپا کافی نبود. به همین دلیل، ایران عملا توقف اجرای برخی تعهداتش را شروع کرد.
با اعلام فراتر رفتن ذخایر اورانیوم ایران از ۳۰۰ کیلوگرم، ایران به لحاظ فنی از محدودیت‌های مندرج در برجام عبور کرد. با این حال، اروپا هنوز هم از متهم کردن ایران به «نقض» برجام خودداری می‌کند. این امر دو دلیل دارد: اولا عبور ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از سقف ۳۰۰ کیلوگرم، منافاتی با کارکرد اصلی توافق هسته‌ای از نظر غرب ندارد. غربی‌ها معتقدند هدف اصلی برجام، جلوگیری از ساخت بمب اتم توسط ایران است. طبق برجام، سطح مجاز غنی‌سازی اورانیوم ایران، ۳.۶۷ درصد است. با این سطح، نمی‌توان بمب ساخت. بنابراین، اگر چند کیلوگرم اورانیوم ۳.۶۷ درصدی به ذخایر ایران اضافه شود، به لحاظ فنی اهمیت چندانی ندارد. هر چند که این امر به لحاظ سیاسی می‌تواند مهم باشد و عزم ایران برای توقف تعهدات بیشتر را نشان دهد.
ثانیا، اروپایی‌ها معتقدند برجام هنوز قابلیت زنده ماندن را دارد، لذا نمی‌خواهند با اتخاذ مواضع تهدیدآمیز، آینده این توافق را به خطر بیندازند. به همین دلیل، اروپایی‌ها مسئله بازگشت تحریم‌های بین المللی یا ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت را مطرح نکرده‌اند.
به هر حال، روز‌های آینده هم برای برجام و هم برای روابط ایران و اروپا به شدت حساس خواهد بود. اگر ایران تعهدات هسته‌ای بیشتری را متقوف کند، اروپا بر سر دوراهی همراهی با آمریکا یا تامین منافع اقتصادی ایران قرار خواهد گرفت. در یک سال گذشته، ایران و اروپا درگیر یک بازی حساس بودند که مهمترین عنصر آن، زمان است. با تحریم کل صادرات نفت ایران از سوی آمریکا، زمان این بازی به پایان نزدیک شده و بازیگران باید مواضع خود را مشخص کنند.
