فرارو- احمدعراقچی معاون اسبق ارزی بانک مرکزی در حالیکه این روزها دادگاه وی به منظور رسیدگی به اقداماتش در حوزه ارزی در حال برگزاری است، در گفتگو با فارس به بیان جزئیاتی از التهابات ارزی سالهای ۹۶ و ۹۷ پرداخت.
احمد عراقچی
به گزارش فرارو، به گفته عراقچی، «وقتی قرار است مداخله به صورت پوششی انجام شود و تصمیم برای انجام این کار نهایی شد، مهم‌ترین ابزاری که به آن نیاز دارید فردی است که از طرف بانک مرکزی این کار را انجام دهد. این فرد باید قابل اعتماد و شناخته‌شده باشد. هم برای بانک مرکزی و هم برای بازار. چون در بازاری که عده‌ای دلال دور هم جمع می‌شوند آدمی باید وارد شود که او را بپذیرند و در آن بازار پذیرفته شود. با افراد مختلفی در آن مقطع صحبت شد. درنهایت با فردی به نام سالار آقاخانی توافق صورت گرفت.»
حال به بهانه این سخنان معاون اسبق ارزی بانک مرکزی در رابطه با دخالت دولت در بازار ارز و تبعاتی که این موضوع می‌تواند به دنبال خود داشته باشد، حیدر مستخدمین حسینی معاون اسبق بانک مرکزی و کارشناس مسائل ارزی در گفتگو با فرارو به تشریح تبعات دخالت دولت در بازار ارز پرداخته و در ادامه به راهکار‌های ساماندهی این بازار پرداخته است.
حیدر مستخدمین حسینی
ارز در ساختار اقتصاد ایران همواره مولفه مهمی به شمار رفته، اما همواره دولت‌ها با نرخ‌گذاری دستوری، وضعیت بدی را بر بازار ارز حکمفرما کرده‌اند، تحلیل شما از این موضوع چیست؟
ببینید ارز در کلیت ساختار اقتصاد ایران یک متغیر کلیدی به شمار می‌رود، با توجه به اینکه کشورمان متکی به درآمدهای نفتی است، از این لحاظ نرخ ارز برای دولت‌ها همواره مهم تلقی شده است. همواره دولت به عنوان سیاستگذار اصلی این بازار، نقشی تعیین کننده برای جهت‌دهی نرخ ارز داشته، بنابراین نمی‌توان وضعیت ارز را بدون دخالت‌هایی که دولت در این باره صورت داده، بررسی کرد.
دولت چه دخالت‌هایی در این حوزه انجام داده است؟
این موضوع را باید در دو بخش مورد بررسی قرار داد، بخش اول مربوط به زمانی بود که دولت با ثابت نگه داشتن نرخ ارز با دادن سوبسید به کالاهای اساسی آنها را ارزان به دست مردم می‌داد، اما در بخش دوم که مربوط به دهه‌های اخیر است، دولت از یک طرف با نرخ‌گذاری دستوری در بازار دخالت می‌کند و از طرف دیگر نیز نیم نگاهی به وضعیت بازار دارد.
طی سالهای متمادی این نگاه دوم بر بازار و نرخ ارز حکمفرما بوده و دولت‌ها از این طریق هم درآمدهای ارزی خود را تنظیم می‌کردند و هم نرخ ارز در بازار را در کنترل خود داشتند.
ارز چه نقشی در نظام بودجه‌ریزی کشور دارد؟
این مولفه نقش تعیین‌کننده‌ای در نظام بودجه‌ای کشور دارد، چرا که اساس بودجه بر اساس قیمت نفت است و درآمدهای کشور نیز از این طریق ارزی است، بنابراین ارز همواره یک بازیگر مهم و تعیین کننده در بستن بودجه سالیانه کشور قلمداد می‌شود.
بیشتر بخوانید:
چه اقدامی در سطح کلان باید انجام شود تا ارز برای همیشه آرام بگیرد؟
اقدامات موثر زیادی باید در این رابطه انجام شود، تا شاهد ثبات همیشگی بر بازار ارز باشیم، اولین مورد در این رابطه این است که باید یک تصویر روشن از اقتصاد ترسیم شود، که این موضوع باید در سطح کلان کشور و بین قوای سه گانه و همچنین حاکمیت در مورد آن تصمیم‌گیری شود.
چه تصمیمی در این باره باید گرفته شود؟
اینکه نظام اقتصادی کشور بر چه پایه و اساسی باشد، توسعه بر چه مبنایی باید انجام شود، ما سال‌هاست که در این باره هیچ تصمیم‌گیری نکرده‌ایم، یکبار برای همیشه باید تکلیف این موضوع روشن شود، که نظام اقتصادی کشور قرار است بر مبنای اقتصاد بازار، سرمایه‌داری، سوسیالیستی، سوسیال دموکرات، اختلاطی و یا هر مدلی که مد نظر تصمیم‌گیران این کشور است، باشد، در صورتیکه چنین تصمیمی باز هم گرفته نشود، وضعیت اقتصادی کشور به صورت کلی و به معنای اخص نرخ ارز همچنان التهابات را تجربه خواهد.
این در حالیست که کشورهایی که داعیه اقتصاد آزاد و رقابتی را نیز دارند، هیچ موقع ادعای صددرصدی در مورد رقابتی بودن اقتصاد خود ندارند، اما در برخی از موارد شاهد آن هستیم برخی از مسئولین در داخل دم از اقتصاد رقابتی و آزاد می‌زنند، که این سخنان به هیچ عنوان موضوعیت ندارد.
فرض کنیم، این نظام اقتصادی برگزیده شد، گام بعدی در این زمینه چیست؟
گام بعدی این است که دولت در بازار ارز به هیچ عنوان دخالت نکند، ما همواره شاهد هستیم که دولت‌ها به انحای مختلف در بازار ارز دخالت میکنند و در انتها نیز تمامی این دخالت‌ها در نهایت نتیجه عکس خواهد داد.
عراقچی معاون اسبق بانک مرکزی، اعلام کرده جلسات ویژه‌ای در دولت برای کنترل بازار ارز طی سالهای ۹۶ و ۹۷ انجام شده، این جلسات تا چه حدی توانست آن التهابات را کنترل کند؟
بنده نیز سخنان عراقچی را در شبکه‌های اجتماعی خواندم، اینکه معاون ارزی بانک مرکزی با افتخار اعلام می‌کند، با برگزاری جلسات در دولت و همچنین تائید رئیس جمهور بازار ارز کنترل شد، به هیچ عنوان جای خوشحالی و مباهات ندارد، چرا که این امر در نهایت به ضرر اقتصاد کشور تمام خواهد شد.
بنابراین تا زمانیکه دولت در بازار ارز چه برای کنترل التهابات و چه در مورد نرخ‌گذاری دخالت کند، وضعیت به منوال فعلی خواهد بود و هر از گاهی بازار دلار و یورو با تلاطماتی همراه خواهد شد.
شما تاکید ویژه و موکدی بر روی عدم دخالت دولت در نرخ ارز دارید، خودتان نیز در زمان رئیس کلی آقای مظاهری نیز معاون بانک مرکزی بودید، برخورد شما با دخالت‌های آقای احمدی‌نژاد در سال هشتاد و چهار به عنوان کسی که تازه ریاست جمهوری را در اختیار گرفته بود، چگونه بود.؟در آن زمان نیز فشارها بر روی مجموعه بانک مرکزی زیاد بود و دخالت‌های آقای احمدی نژاد نیز همین‌طور و وی مرتب درخواست جلساتی برای بررسی سیاست‌های پولی و ارزی را می‌کرد، اما آقای مظاهری و معاونین وی که بنده نیز جزء آنها بودم، این دخالت‌ها را نمی‌پذیرفتیم و آن را خیانت به خود و کشور می‌دانستیم، بنابراین زیر با دخالت‌های احمدی نژاد نرفتیم و عطای کار در بانک مرکزی را به لقایش سپردیم و از سمت‌های خود استعفا دادیم.
در حال حاضر عملکرد رئیس فعلی بانک مرکزی را در مورد استقلال نهاد ناظر و سیاستگذار نظام پولی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟آقای همتی در جلسات هیئت دولت با اینکه حق رای ندارد، شرکت می‌کند، اما بازهم دخالت‌های دولت در بانک مرکزی و در رابطه با سیاست‌های پولی، بانکی و ارزی همچنان ادامه دارد، این در حالیست که یکی از شعارهای اصلی آقای روحانی تک نرخی کردن نرخ ارز بود، در ابتدای مبارزات انتخاباتی، اما به این وعده هیچ‌گاه عمل نشد. ایشان ابتدا به صورت سه ماه، بعد شش ماه و بعد هر سال وعده می‌داد، اما دیگر الان هم از آن وعده‌ها دیگر اثری نیست.
شما به تک نرخی کردن ارز اشاره کردید، این امر همواره جزء شعارهایی بوده که در زمینه سیاست‌های ارز داده شده است، این سیاست چه موقع به صورت واقعی و عملی رخ داد؟در دولت دوم آقای خاتمی و طی سال هشتادو یک واقعا و در عمل ارز تک نرخی شد و این امر تا هشت سال بعد یعنی تا قبل از اوج گیری‌تحریم‌ها در آن سال ادامه یافت، شما اگر طی این هشت سال بررسی کنید، متوجه خواهید شد که ما طی این مدت کمترین نوسان ارزی را شاهد بودیم و از آن مهم‌تر، مردم به هیچ عنوان به خرید فراگیر ارز، سکه و طلا روی نمی‌آوردند و ما با ثبات‌ترین دوران ارزی را در طی سالهای هشتادو یک تا هشتادو نه تجربه کردیم و دلیل آن نیز تنها به خاطر تک نرخی کردن ارز به صورت واقعی بود.
بیشتر بخوانید:
در حال حاضر بانک مرکزی باید چه اقداماتی را در دستور کار قرار دهد، تا وضعیت اقتصاد کلان و ارزی کشور سر و سامان پیدا کند؟
بانک مرکزی باید این دو اقدام را به صورت مستمر انجام دهد، اول اینکه حفظ ارزش پول ملی به عنوان وظیفه ذاتی و اصلی بانک مرکزی باید به صورت مرتب پیگیری شود، دوم هم اینکه نهاد سیاستگذار پولی کشور باید نرخ تورم را کنترل کند و در جهت کاهش آن بکوشد، چرا که این دو موضوع برای پیشبرد اهداف اقتصاد ملی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بسیاری از کارشناسان اقتصاد تاکید دارند تا زمانیکه پول نفت در بودجه می‌آید، وضعیت اقتصادی کشور به همین وضع کنونی است، شما آن زمانی که در بانک مرکزی حضور داشتید، چه برخوردی با این موضوع کردید؟
ما تمام سعی و تلاشمان در آن مقطع خروج منابع ارزی حاصل از فروش نفت از بوجه کشور بود و تلاش شد بودجه منهای نفت بسته شود، در مقابل آن، منایع حاصل از فروش نفت صرف ایجاد زیرساخت‌های اصلی کشور شود، اما این موضوع در عمل محقق نشد.
چه مشکلاتی در پی آمدن پول نفت در بودجه رخ می‌دهد؟
زمانیکه دولت قصد دارد با استفاده از دلار چهار هزارو دویست تومانی که حاصل از فروش نفت است، به کالاهای اساسی سوبسید دهد و آنها به قیمت ارزان به دست مصرف کننده برسد، هیچ موقع این اتفاق رخ نخواهد داد و کالاها به قیمت ارز در بازار آزاد به دست مردم می‌رسد، فقط در این بین رانت‌‌هایی گیر عده‌ای می‌افتد و دادگاه‌های اخیری که در مورد فساد در تخصیص ارزدولتی این روزها مشاهده می‌کنید، همگی از این موضوع نشات می‌گیرد.
در جمع بندی این بحث‌ها چه اقداماتی باید انجام شود، که در نهایت نرخ ارز به عنوان یک متغیر کلیدی در اقتصاد بتواند در جهت درست به کار آید؟
آن چهار نکته‌ای که در خلال بحث مطرح شد، اول اینکه دولت باید نظام اقتصادی کشور را یکبار برای همیشه انتخاب و تعیین کند، دوم نیز دولت از دخالت در تصمیمات و کارهای بانک مرکزی پرهیز کند، از نرخ‌گذاری دستوری نرخ ارز نیز دست بردارد و بگذارد استقلال بانک مرکزی در حوزه سیاست‌های ارزی و پولی حفظ شود. سوم هم اینکه ارز تک نرخی شود به صورت واقعی تا التهابات ارزی از بین رود، چهارم نیز پول نفت به تدریج از بودجه حذف شود و خرج مصارف جاری کشور نشود، چرا که جزءایجاد رانت و فساد نتیجه‌ای در پی ندارد. اگر این موارد اجرایی شود، می‌توان انتظار داشت، اوضاع سامان یابد، در غیر این صورت، همین وضعی که در حال حاضر مشاهده می‌کنید در حوزه اقتصادی، ادامه خواهد یافت.
احمد عراقچی
ولی متاسفانه روز به روز شرایط بدتر شد و این یعنی مدیران نالایقی داشتیم و کار بلد نبودند