فرارو- روز شنبه ۱۶ شهریور، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، در یک نشست خبری، جزئیات گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران را به طور رسمی اعلام کرد. اروپاییها با یک هفته تاخیر، بیانیه مشترکی صادر و از اقدامات جدید هسته‌ای ایران ابراز نگرانی عمیق کردند. امری که ممکن است با تلاش‌های پشت پرده فرانسه برای ترتیب دیداری میان سران ایران و آمریکا مرتبط باشد.
به گزارش فرارو، گام سوم کاهش تعهدات، بر خلاف دو گام قبلی، با واکنش سرد اروپا مواجه شد. اروپاییها در ابتدا به طور جداگانه و با لحنی ملایم درباره اقدامات جدید ایران ابراز نگرانی کردند و گفتند پایبندی اروپا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به پایبندی کامل ایران به این توافق بستگی دارد.
در نخستین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از برجام در اواسط اردیبهشت، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در واکنش به بی‌عملی طرف‌های باقیمانده در توافق هسته‌ای، فرآیند کاهش تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد. تاکنون سه گام در چارچوب این فرآیند برداشته شد. در نخستین گام، ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام نیز اعلام شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند. گام سوم نیز شامل نصب سانتریفیوژ‌های پیشرفته بود. کمالوندی ضمن اعلام آغاز فرآیند گازدهی به سانتریفیوژ‌های پیشرفته، در ۱۶ شهریور گفته بود: «(سانتریفیوژ) آی‌آر ۶ قرار بوده در سال ۱۱ برجام گازدهی شود که گازدهی آن را شروع کردیم. راه اندازی زنجیره ماشین آی آر ۴ بیست تایی هم الان انجام شده است. ماشین‌های آی آر ۶ را به صورت زنجیره ۲۰ تایی از دیروز گازدهی کرده‌ایم و زنجیره ۳۰ تایی را در برنامه بعدی انجام می‌دهیم.»
بخوانید:
اتحادیه اروپا در واکنش به این اقدام ایران ابراز نگرانی کرد. همان زمان، مایا کوچیانچیک، سخنگوی کمیسیون اروپا، نیز ضمن تاکید بر نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی در نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران، اعلام کرد: «تعهد ما به توافق هسته‌ای به پایبندی کامل ایران بستگی دارد.»
پشت‌پرده تناقض اروپایی
اروپاییها به کرات اعلام کرده‌اند تا زمانی که ایران به برجام کاملا پایبند باشد، آنها هم به این توافق پایبند خواهد بود. آنها ایران را به نقض برجام متهم می‌کنند، ولی در عین حال، هنوز هم از این توافق حمایت می‌کنند. حمایتی که ظاهرا هدف از آن، نه نجات توافق هسته‌ای، بلکه «از سرگیری گفتگوها» است. چرا که اروپاییها و آمریکایی‌ها می‌دانند و حتی این را به رسانه‌ها هم گفته‌اند که بدون انعطاف کاخ سفید در زمینه تسهیل فروش نفت ایران، اروپا نمی‌تواند برجام را به تنهایی از طریق تامین منافع اقتصادی ایران نجات دهد.
از این رو، در هفته‌های اخیر، اروپا به رهبری فرانسه، تلاش‌های زیادی برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های ایران و آمریکا انجام داد و هنوز هم به این تلاش‌ها ادامه می‌دهد. هدف عمده تحرکات دیپلماتیک فرانسه، ترتیب دادن دیداری میان حسن روحانی و دونالد ترامپ در سازمان ملل در دو هفته آینده است. آمریکایی‌ها از این دیدار استقبال کرده‌اند، اما ایران هنوز در این باره تصمیم قاطعی نگرفته است. روحانی در ابتدا، برای دیدار با ترامپ تلویحا اعلام آمادگی کرد، اما به سرعت
نظرش را عوض کرد.
حال، اروپاییها احتمالا با هدف تحت فشار قرار دادن روحانی در زمینه دیدار با ترامپ، مواضع هسته‌ای خود در برابر ایران را تشدید کرده‌اند. روز جمعه، سخنگویان وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا به همراه سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در بیانیه مشترکی، ایران را به انجام اقداماتی «مغایر» با تعهداتش ذیل برجام متهم کردند و در این خصوص، ابراز «نگرانی عمیق» کردند.
اروپاییها از یک طرف می‌گویند پایبندی‌شان به برجام به پایبندی کامل ایران به این توافق بستگی دارد و از طرف دیگر ایران را به نقض توافق هسته‌ای متهم می‌کنند، ولی همچنان به حمایت از این توافق ادامه می‌دهند. این تناقض ظاهری چگونه قابل توضیح است؟ گذشته از این، تاخیر یک هفته‌ای اروپا در صدور بیانیه درباره گام سوم ایران چه معنایی دارد؟ در روابط بین الملل، معمولا موضع‌گیری کشور‌ها درباره تحولات مهم بین المللی به سرعت انجام می‌گیرد. به ندرت اتفاق می‌افتد که کشوری یا نهاد بین المللی، یک یا چند هفته صبر کند و سپس موضعش را اعلام کند.
یک دلیل تاخیر اروپا می‌تواند این باشد که اروپاییها منتظر تایید اقدامات جدید ایران توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی بودند. اما حتی تایید آژانس هم طول نکشید. ایران ۱۶ شهریور گام سوم خود را اعلام کرد. دقیقا یک روز بعد، یعنی در ۱۷ شهریور (هشتم سپتامبر) آژانس با صدور یک گزارش فوق العاده، نصب سانتریفیوژ‌های پیشرفته در نطنز را تایید کرد. بنابراین، تاخیر یک هفته‌ای بیانیه مشترک اروپا با مسائل فنی آژانس مربوط نیست و به احتمال زیاد، علت سیاسی دارد. اما این علت چیست؟
فرانسوی‌ها، به جای تحمل هزینه نجات برجام، بر دیدار روحانی و ترامپ اصرار می‌کنند. امری که روحانی بنا به دلایل داخلی، نمی‌تواند آن را به سادگی قبول کند.
فشار اروپا بر روحانی؟
بیانیه مشترک اروپا تصریح میکند که اروپاییها «معتقدند که تحولات جدید (گام سوم ایران) ضرورت تلاش‌های دیپلماتیک به سوی تنش‌زدایی و از سرگیری گفتگو را تضعیف میکند. گفتگویی که آنها (اروپاییها) کاملا از آن حمایت می‌کنند.»
گفتگو‌های ایران و اروپا هیچگاه قطع نشد و در ماه‌های اخیر شدت بیشتری گرفته است. تماس‌های تلفنی روسای جمهور ایران و فرانسه و همچنین سفر‌های مکرر دیپلمات‌های ایران و فرانسه به کشور‌های یکدیگر شاهدی بر استمرار این گفتگوهاست. بنابراین، لاجرم منظور از عبارت «از سرگیری گفتگو» در بیانیه اروپا، گفتگو‌های ایران با همه طرف‌های دیگر، از جمله آمریکا، است.
در فاصله یک هفته از اعلام گام سوم ایران تا صدور بیانیه مشترک اروپا، یک تحول مهم در آمریکا رخ داد که به نوعی با تلاش‌های میانجیگرانه پاریس میان تهران و واشنگتن مرتبط است و آن اخراج جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، از کاخ سفید است. بولتون به عنوان سد راه هر گونه تنش‌زدایی با ایران شناخته می‌شد و اخراج او می‌تواند اروپاییها را به امکان تحقق دیدار روحانی و ترامپ امیدوار کند. خصوصا که ترامپ از این دیدار استقبال کرده و حتی برای تسهیل آن، ایده کاهش تحریم‌های ایران را بررسی کرده و طبق برخی گزارش‌ها، بولتون را به خاطر مخالفت با همین ایده اخراج کرده است.
بخوانید:
اما روحانی پس از اعلام آمادگی اولیه برای دیدار با ترامپ، به سرعت از موضع خود عقب نشینی کرد. روحانی ابتدا برای دیدار با همتای آمریکایی‌اش اعلام آمادگی کرد و گفت حاضر است برای حل مشکلات با
هر شخصی دیدار کند. همزمان، ماکرون ابراز امیدواری کرد که دیدار روحانی و ترامپ در «هفته‌های آینده» اتفاق بیافتد. ولی یک روز بعد، روحانی هرگونه تحول مثبت در روابط ایران و آمریکا را به رفع تمام تحریم‌ها مشروط کرد.
ماکرون نگران شد و بار دیگر با روحانی تماس گرفت. منابع فرانسوی بعد از این تماس اعلام کردند روحانی هنوز هم از مذاکره حمایت میکند. فرانسه برای حل مشکلات ایران و آمریکا یک راهکار چندمرحله‌ای پیشنهاد کرده که بر مبنای آن، ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای بازمی‌گردد و در ازای این کار، آمریکا برای ایران معافیت‌هایی برای فروش نفت صادر میکند. سپس در مرحله بعدی، دو طرف به مذاکرات درباره سایر مسائل مورد اختلاف بازمی‌گردند. ایران و آمریکا هنوز به طور رسمی این راهکار را نپذیرفته‌اند. با این حال، فرانسه همچنان تلاش میکند ایران و آمریکا را به پذیرش راهکار مزبور متقاعد کند.
شاید بتوان گفت روحانی در یک موقعیت سخت گرفتار شده است. از یک طرف اروپاییها به او فشار می‌آورند که با ترامپ دیدار کند تا مشکلات ناشی از تحریم‌های آزاردهنده کاخ سفید را حل‌وفصل کند و از طرف دیگر، برخی محافل پرقدرت داخلی، با هرگونه دیدار یا مذاکره با دولت دونالد ترامپ مخالفت می‌کنند. این فشار‌ها در دو هفته آینده، یعنی تا زمان برگزاری نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، تشدید خواهد شد. اکنون باید منتظر ماند و دید که «شیخ دیپلمات» این بار چگونه می‌تواند مفری از این موقعیت سخت پیدا کند.
