دلار ۱۱ هزار تومانی؛ رویایی یا واقعی؟

دو سال و هشت ماه پس از تصمیم جنجالی اعلام نرخ ۴۲۰۰ تومانی برای دلار توسط اسحاق جهانگیری و در شرایطی که نرخ دلار حدود دو ماهی می‌شود که در کانال ۲۵ هزار تومانی جا خوش کرده، حسن روحانی رییس‌جمهور از برنامه دولت برای رساندن نرخ ارز در سال آینده به ۱۱ هزار تومان خبر داده است.

اعتماد در ادامه نوشت: او هفته گذشته گفت: «یکی از مسائل بسیار مهم در بودجه اصلاح نرخ ارز بود و ما در این بودجه اعلام کردیم قیمت امروز ارز کاهش خواهد یافت و این یکی از پیام‌های مهم بودجه ما است و این یعنی ارزش پول ملی. یکی از اهداف ما ارزش پول ملی است و لذا ارز را برمبنای ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان مدنظر قرار داده‌ایم. این پیام را دنیا دریافت کند که شرایط تولید و فروش نفت ایران در سال آینده با دو سال قبل متفاوت خواهد بود. سال آینده قدرت تولید دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز را خواهیم داشت و قدرت فروش آن را هم داریم یعنی تولید می‌کنیم و خواهیم فروخت.»

با اینکه پس از انتشار این خبر، هیچ کارشناس اقتصادی، نسبت به تایید یا رد صحبت‌های آقای رییس‌جمهور اظهارنظری نکرده، اما سکوت تیم اقتصادی دولت پس از این اظهارات نیز در جای خود قابل تامل است. البته برخی کارشناسان این‌گونه تعبیر کردند که دولت ارز را در سال ۱۴۰۰ ارزان‌تر تصور می‌کند و برمبنای همین پیش‌بینی هم نرخ دلار را در محدوده ۱۱ هزار تومان درنظر گرفته است.

اما در حال حاضر این سوال مطرح است که اگر دولت بدون رفع تحریم‌ها می‌توانست و می‌تواند ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت بفروشد، چرا از سال ۹۸ تاکنون به این سطح از تولید و صادرات نفت نرسیده است؟ شاید به همین دلیل است که در این باره گمانه‌زنی می‌شود خوش‌بینی مفرط به رفع تحریم و فروش نفت در سطح ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه منجر به تعیین نرخ ارز در محدود ۱۱ هزار تومان شده است. البته برخی کارشناسان اقتصادی هم هستند که این اقدام دولت را در جهت کاهش رانت ارزی ارزیابی می‌کنند و معتقدند دولت طی دو سال گذشته با وجود تزریق ارز مرجع در مهار افزایش قیمت کالا‌های اساسی توفیق چندانی نداشته و به همین دلیل نرخ تورم نیز سرعت گرفته است.

دلار در بازار آزاد چند؟

همین امروز (دیروز) که این گزارش نوشته می‌شود، نرخ فروش دلار در بازار غیررسمی ارز ۲۵ هزار و ۷۰۰ تومان و قیمت خرید دلار نیز با اختلاف ۱۰۰۰ تومانی نسبت به قیمت فروش، ۲۴ هزار و ۷۰۰ تومان است. پس از رسیدن نرخ دلار به کانال‌های بالاتر از ۳۰ هزار تومان و همزمان با اعلام نتایج اولیه انتخابات امریکا، رویکرد خوش‌بینانه‌ای در بازار ارز به وجود آمد و قیمت‌ها ریزش کرد، اما با وجود افت قیمت دلار تا کانال ۲۴ هزار تومان، بار دیگر و با فروکش کردن هیجانات اولیه، نرخ دلار به کانال‌های بالاتر صعود کرد و حالا یک ماه است در کانال ۲۵ هزار تومان مانده و گاهی به واسطه اخبار ضد و نقیض سیاسی و دیپلماسی، با نوساناتی همراه است. با این حال، به واسطه «چسبندگی قیمت» بالایی که دارد؛ شرایط برای نزولی شدن نرخ دلار فراهم نشده است.

وحید شقاقی‌شهری، رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در مورد نرخ دلار در سال ۱۴۰۰ معتقد است: در خوشبینانه‌ترین حالت و بازگشایی‌های اقتصادی نرخ دلار زیر ۲۰ هزار تومان نخواهد شد و حول این رقم در نوسان خواهد بود.

او با اشاره به وضعیت نرخ دلار در ایران گفت: نزدیک به ۷۰درصد هزینه‌های تولیدی در کشور به نرخ ارز وابسته است و یکی از آسیب‌های جدی اقتصاد ایران این است که حجم عظیمی از مواد اولیه، مواد واسطه‌ای و قطعات ماشین‌آلات با نرخ ارز محاسبه می‌شوند.

این اقتصاددان با بیان اینکه به‌رغم کلیه تلاش‌ها هنوز هم محاسبات همه کالا‌ها با نرخ دلار صورت می‌گیرد، خاطرنشان کرد: آنچه در میان اذهان عمومی به رسمیت شناخته می‌شود قیمت دلار است و زمانی که ارزبری و هزینه‌های تولیدی افزایش یا کاهش پیدا می‌کند روی قیمت دارایی‌ها و کالا و خدمات نیز تاثیر مستقیم می‌گذارد.

در سال ۱۴۰۰ چه عواملی بر نرخ دلار اثرگذارند؟

رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه نرخ‌گذاری دلار برای سال ۱۴۰۰ تابع چندین عامل است که اگر رخ دهد قیمت دلار هم افت خواهد کرد، تصریح کرد: موضوعاتی از قبیل میزان بدهی‌های خارجی، شکاف تورم داخل و خارج از کشور، ناترازی ارزی، کسری‌های تجاری غیرنفتی، میزان قاچاق کالا و میزان واردات از مبادی غیررسمی، انتظارات تورمی و نااطمینانی از وضعیت اقتصادی پیش رو، افزایش صادرات نفت و درآمد‌های ارزی از این بخش از جمله مواردی هستند که در شرایط تحریمی کشور قیمت دلار و سایر ارز‌ها را مشخص می‌کند.

شقاقی‌شهری با اشاره به منابع بلوکه شده ایران در سایر کشور‌ها افزود: براساس برآورد‌های دولت بخشی از منابع ارزی ایران که در کشور‌های ژاپن و کره‌جنوبی قرار دارد و حدود ۲۰ میلیارد دلار پیش‌بینی می‌شود آزاد خواهد شد که همین موضوع می‌تواند روی قیمت ارز تاثیرگذار باشد.

این اقتصاددان همچنین به موضوع صادرات نفت اشاره کرد و گفت: ابتدا دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ که به مجلس ارایه شد، سقف رقم صادرات نفت را ۳/‌۲ میلیون بشکه در روز محاسبه کرد که البته محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه در توضیحاتی آن را حداکثر فروش عنوان و رقم حداقلی را یک میلیون بشکه در روز اعلام کرد، اما قیمت پیش‌بینی‌شده برای نفت در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۰ دلار بر بشکه است، اما در مورد حجم فروش نفت همچنان تردید‌هایی وجود دارد.

دو سناریوی مهم در کاهش نرخ دلار کدامند؟

شقاقی‌شهری ادامه داد: بر پایه دو سناریوی مهم یعنی (پیش‌بینی رشد صادرات نفت در سال آینده و آزادسازی بخشی از منابع بلوکه شده ایران) قیمت دلار در سال آینده روندی کاهشی خواهد داشت و در محدوده ۲۰ هزار تومان خواهد بود.

رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی درخصوص نرخ تسعیر ارز در سال ۱۴۰۰ نیز خاطرنشان کرد: قیمت ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومانی که رییس‌جمهور هم به آن اشاره کرده در مورد نرخ تسعیر ارز بوده که در اثر تغییرات نرخ ارز، به وسیله سیستم حسابداری کشف و بررسی می‌شود و معمولا نرخ ارز نیمایی به نرخ دلار در بازار آزاد نزدیک‌تر است.

شقاقی‌شهری پیش‌بینی کرد در صورتی که حجم بیشتری از منابع بلوکه شده ایران آزاد شود قیمت ارز ممکن است به حوالی ۲۰ هزار تومان هم برسد، اما بعید به نظر می‌رسد این نرخ ۱۱ هزار تومان شود.

براساس پیش‌بینی‌ها اگر هر بشکه نفت به قیمت ۴۰ دلار به فروش برسد، درآمدی بیش از ۱۹۹ هزار میلیارد تومان از طریق فروش ۳/‌۲ میلیون بشکه نفت در روز طی سال ۱۴۰۰ حاصل خواهد شد. رساندن نرخ ارز به ۱۱ هزار تومان به معنای کاهش بیش از ۵۷ درصدی نرخ ارز است. بازگشت به نرخ ارز ۱۱ هزار تومانی بدون هیچ‌گونه اصلاحات ساختاری و اصلاح سیاست‌های پولی، مالی و تجاری به معنای بازگشت به مسیر غلط قبلی است. مسیری که اقتصاد کشور را با تزریق درآمد‌های نفتی به سمت تشویق واردات بیشتر و تضعیف تولید ملی پیش می‌برد.

در اقتصاد ایران که همین الان تورم‌های بالای ۴۰ درصد را تجربه می‌کند و رشد نقدینگی هر ماه در آن یک رکورد جدید به ثبت می‌رساند؛ حفظ «ارزش پول ملی» و رساندن نرخ دلار به ۱۱ هزار تومان، «رویا»‌ی بزرگی است که چشم‌انداز کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدتی از تحقق آن به چشم نمی‌خورد.