فراروـ پرداخت حقوق مالی به زن در طول زندگی مشترک یا در صورت جدایی یکی از روش‌هایی است که قانون‌گذار برای حمایت از زنان در نظر گرفته است. مهریه، نفقه، اجرتالمثل و نحله ازجمله حقوق مالی هستند که قانون‌گذار برای حمایت از زنان پیش‌بینی کرده است. مهریه و نفقه را چه در دوران زندگی زناشویی و چه در هنگام طلاق می‌توان مطالبه کرد؛ اما برای دریافت نحله و اجرتالمثل حتماً باید به موجب پرونده طلاق آن را درخواست کرد. لازم به ذکر است که نحله در صورتی به زوجه تعلق می‌گیرد که شرایط تعلق اجرتالمثل ایام زوجیت فراهم نباشد. پس اول باید بدانیم اجرتالمثل ایام زوجیت چیست که در صورت تعلق نگرفتن آن نوبت به نحله برسد.
منظور از اجرتالمثل چیست؟
اجرتالمثل به معنای پرداختن اجرت کار‌هایی است که زن در خانه شوهر انجام داده است. درحالیکه موظف به انجام آن کار‌ها نبود، براساس یک قاعده کلی عمل انسان محترم و مستحق اجرت است؛ بنابراین کسی که کاری را برای دیگری انجام می‌دهد، مستحق اجرت است، مگر اینکه قصد تبرع (مجانی بودن) داشته باشد. در این موارد شوهر موظف به پرداخت اجرتالمثل این کار‌ها است. این اجرت به حکم قانون و متناسب با کار‌هایی است که زن در خانه انجام داده است و پرداخت آن ارتباطی با دارایی شوهر ندارد و در هر صورت باید پرداخت شود.
توجه به این نکته ضروری است که در روابط خانوادگی این فرض وجود دارد که قرار نیست زن از شوهر خود بابت کار‌هایی که در خانه او انجام می‌دهد، دستمزدی دریافت کند؛ اما قانون‌گذار با طرح عنوان اجرتالمثل در مباحث قانونی قصد تفهیم این موضوع را دارد که زن موظف به انجام کار‌های منزل نیست و در صوت انجام هرگونه اقدامی در منزل می‌تواند اجرتالمثل مربوط به آن را دریافت کند و به بیان دیگر در صورت مطالبه اجرتالمثل باید اجرت او را پرداخت کرد.
لازم به ذکر است که اثبات اینکه مرد دستور انجام کار‌های خارج از وظیفه زن را به وی داده بر عهده زن است که کار بسیار سختی است. اما اصل بر این است که کار‌های خارج از وظیفه بدون قصد تبرع بوده است بنابراین زن لازم نیست ثابت کند که در انجام کار‌های مذکور قصد دریافت اجرت داشته است.
شرایط پرداخت اجرتالمثل
۱- طلاق به درخواست زوجه نباشد.
۲- طلاق به دلیل تخلف زن از وظایف زناشویی و سوء اخلاق او نباشد.
۳- انجام کار‌های منزل شرعاً به عهده زوجه نبوده باشد.
۴- انجام کار‌ها به دستور زوج یا با درخواست او باشد و زن برای انجام کار‌ها قصد تبرع نداشته باشد؛ یعنی به خاطر رضای خدا کاری انجام نداده باشد.
دادگاه زمانی اجرتالمثل را مورد حکم قرار می‌دهد که توافق دیگری در خصوص امور مالی میان زن و شوهر نباشد؛ چراکه اگر توافقی باشد، باید طبق آن عمل شود. اجرتالمثل با شرط انتقال نصف دارایی قابل جمع نیست؛ زیرا شرط انتقال نصف دارایی توافقی بود و بر حکم قانون مبنی‌بر پرداخت اجرتالمثل مقدم است و در این مورد فقط به انتقال تا نصف دارایی حکم می‌شود.
منظور از نحله چیست؟
نحله در لغت به معنی بخشش و در اصطلاح حقوقی مبلغی است که دادگاه بر طبق شرایطی که در ادامه گفته می‌شود، تعیین می‌کند که مرد باید به زن بپردازد. باتوجه به بند ب ماده ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق زمانی که امکان تعیین اجرتالمثل برای زوجه به دلیلی فراهم نباشد، باتوجه به مدت زمان زندگی مشترک و کار‌هایی که زن در طول زندگی انجام داده است، مبلغی به عنوان نحله برای او در نظر گرفته می‌شود.
البته به اعتقاد آقای دکتر کاتوزیان الزام شوهر به پرداخت نحله به جهت جبران خسارت زن در مورد سوء استفاده شوهر از اختیار حق طلاق است. پس آنچه به زن داده می‌شود، حق اوست نه بخشش. به همین جهت شوهر به دادن نحله الزام می‌شود و اراده او در ایجاد و میزان آن هیچ اثری ندارد.
شرایط پرداخت نحله
۱- برای معین کردن مبلغ نحله نیازی به کارشناسی نیست و قاضی با در نظر گرفتن تعداد سال‌هایی که زوجین با هم زندگی کرده‌اند، نوع کار‌هایی که زن در خانه شوهرش انجام داده است و وضعیت مالی مرد مبلغی را تعیین می‌کند.
۲- یکی از شروط بسیار مهمی که در رابطه با استحقاق زن برای دریافت نحله وجود دارد، آن است که باید مرد دادخواست طلاق داده و برای این دادخواست عذر موجهی وجود نداشته باشد؛ بنابراین در زمان زندگی مشترک نحله به زوجه تعلق نمی‌گیرد و این حق صرفاً مربوط به زمانی است که مرد تقاضای طلاق داده باشد.
۳- اگر زن از انجام وظایف زناشویی کوتاهی کرده است و یا هر دلیل دیگری که از منظر دادگاه برای طلاق موجه محسوب شود وجود داشته باشد، دیگر نحله به زن تعلق نمی‌گیرد.
زمان مطالبه اجرتالمثل و نحله
قبلاً مطالبه اجرتالمثل و نحله «پس از طلاق» پیش‌بینی شده بود؛ ولی از آن‌جایی که این قاعده علاوه‌بر این که مبنای صحیح حقوقی نداشت، مشکلاتی برای زن ایجاد می‌کرد و قابل انتقاد بود. برای حل این مشکل نظر مجمع تشخیص مصلحت نظام دریافت شد و مجمع به موجب «قانون تفسیر تبصره‌های ۳ و ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۱۳۷۱» مقرر کرد که منظور از کلمه پس از طلاق در ابتدای تبصره ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب سال ۱۳۷۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام پس از احراز نداشتن امکان سازش توسط دادگاه است؛ بنابراین زوجه می‌تواند قبل از وقوع طلاق حق‌الزحمه کار‌هایی را که شرعاً به عهده او نبود و به دستور شوهر و با قصد دریافت حق‌الزحمه انجام داده است، از دادگاه بخواهد.
مدارک لازم برای دریافت نحله و اجرتالمثل
۱- اصل سند ازدواج در صورت نبود اصل سند باید کپی آن را از همان دفترخانه‌ای که عقد در آن انجام شده است، دریافت نمایید.
۲- اصل شناسنامه زن
۳- اصل کارت ملی زن
تفاوت‌های نحله و اجرتالمثل
اجرتالمثل درواقع حق‌الزحمه کار‌هایی است که زن در منزل شوهرش انجام داده است؛ اما وظیفه‌ای در خصوص انجام آنها نداشته است. در این حالت زن مستحق دریافت اجرتالمثل است، مگر آنکه قصد انجام رایگان آن کار‌ها را داشته باشد که اثبات این موضوع بر عهده شوهر است. درحالیکه نحله بخششی از جانب شوهر بود و لازم نیست حتماً زن بابت دریافت آن کاری انجام داده باشد.
شباهت‌های نحله و اجرتالمثل
۱- در هر دو طلاق باید به درخواست مرد صورت گرفته باشد.
۲- درخواست مرد برای طلاق نباید به دلیل تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار او باشد.
۳- قبل از اجرای صیغه طلاق می‌توان نسبت به دریافت این حقوق اقدام کرد و لازم نیست که بعد از طلاق پرداخت شود.
نمونه دادخواست مطالبه نحله یا اجرتالمثل:
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام
اینجانب به موجب سند عقدنامه شماره …………درتاریخ…………به عقد دائم آقای…………….. درآمده ام و از زمان شروع زندگی مشترک به تاریخ……….. تا اکنون به دستور ایشان و بدون قصد تبرع، کلیه امور خانه‌داری اعم از آشپزی، نظافت و نگهداری و تربیت فرزندان را که به لحاظ شرعی و قانونی وظیفه اینجانب نبوده است، انجام داده‌ام؛ اما تاکنون هیچ‌گونه مزدی بابت انجام این امور دریافت نکرده‌ام. حال از دادگاه محترم تقاضا دارم که مستند به مواد ۳۳۶ قانون مدنی و ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مبلغ نحله / اجرتالمثل اینجانب تعیین و حکم به پرداخت آن توسط خوانده به‌علاوه جمیع هزینه‌های دادرسی صادر گردد.
