ژانویه ۲۰۱۷ زمان آغاز دولت دونالد ترامپ بود. از‌این‌رو اشاره عراقچی به لغو همه اقدامات ترامپ در این زمینه است. بازگشت به وضعیت ۲۰۱۷ به نظر تشریح موضعی است که ظریف مبنی بر رد مذاکره جدید بر برجام اتخاذ کرده بود: «کل توافق هسته‌ای غیرقابل مذاکره است، زیرا به طور کامل مذاکره شد. ما باید توافقی را اجرا کنیم که در مورد آن مذاکره کردیم. ما یک اسب را دو بار نمی‌خریم». او تصریح کرد: «بگذارید خیلی شفاف به شما بگویم که برجام مورد مذاکره قرار گرفته و نمی‌تواند مجددا مورد مذاکره قرار گیرد».
معاون سیاسی وزیر خارجه بار دیگر تأکید کرد بدون رفع تحریم‌ها، توافق هسته‌ای برای ایران موضوعیت ندارد. سیدعباس عراقچی در گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری گفت: «اگر آمریکا بدون رفع تحریم‌ها بخواهد به برجام برگردد، اصلا برای ما موضوعیتی ندارد. برجامی که رفع تحریم‌ها در آن نباشد، اصلا برای ما هیچ ارزشی ندارد که آمریکا برگردد یا برنگردد».
عراقچی در حالی این موضوع را مطرح کرده است که مواضعی مشابه این، اخیرا از زبان مقامات ارشد ایران به تکرار و تأکید بیان شده است.
در واقع این مسئله‌ای بود که به صراحت از سوی مقام معظم رهبری، ۱۹ بهمن ماه سال جاری در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش تبیین شد: «آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها حق هیچ‌گونه شرط‌گذاری ندارند؛ زیرا تعهدات برجامی خود را نقض کردند و آن طرفی که باید شرط بگذارد، جمهوری اسلامی است، زیرا به تعهدات خود پایبند بود؛ بنابراین ایران هنگامی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که آمریکا همه تحریم‌ها را در عمل و نه در حرف یا روی کاغذ، لغو کند و این لغو تحریم‌ها مورد راستی‌آزمایی ایران قرار گیرد. این، سیاست قطعی و غیرقابل برگشت جمهوری اسلامی و مورد اتفاق همه مسئولان است و هیچ‌کس از آن عدول نخواهد کرد».
رفع تحریم‌ها باید راستی‌آزمایی شود
این اشاره به «راستی‌آزمایی» نیز در صحبت‌های عراقچی تبیین شده است. او می‌گوید: «بعد از راستی‌آزمایی، جمهوری اسلامی به تعهداتش برمی‌گردد». عراقچی در ادامه توضیح می‌دهد: «برای راستی‌آزمایی باید تأثیر رفع تحریم‌ها در عمل مشاهده شود. طبق برجام آن‌ها موظف‌اند تحریم‌های خودشان را رفع کنند، حالا بعضی از تحریم‌ها لغو و بعضی به دلیل ویژگی‌های فنی که دارد متوقف می‌شود و روی کاغذ انجام می‌شود؛ یعنی دستوری است که رئیس جمهوری امضا می‌کند که این یک بحث است؛ اما اینکه در عمل چه تأثیری می‌گذارد بحث بعدی است. آنچه برای ما اهمیت دارد، تأثیر رفع تحریم‌هاست نه لزوما رفع تحریم‌ها. رفع تحریم‌ها یک امضا روی کاغذ است، ولی تأثیر رفع تحریم‌ها در میدان اتفاق می‌افتد».
عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده برجام درباره اهمیت عملی بحث رفع تحریم‌ها می‌افزاید: «برای ما مهم نیست که آمریکا امضا می‌کند که ایران بتواند نفت بفروشد یا تحریم خودش را بر نفت ایران برمی‌دارد یا متوقف می‌کند، بلکه مهم این است که نفت ما فروش برود و مشکلات مربوط به حمل‌ونقل، بیمه و همه مسائل جانبی‌اش حل شود. در واقع نفت ما به دست خریدار برسد و مبلغش از طریق بانک به دست ما برسد. این تأثیر رفع تحریم‌هاست که در عمل باید خودش را نشان بدهد. اگر این پروسه اتفاق بیفتد، ما می‌توانیم بگوییم که تحریم‌ها واقعا برداشته شده است».
بحث راستی‌آزمایی همچنین مسئله اینکه چه کسی باید گام اول را در احیای برجام بردارد را عملا فاقد موضوعیت می‌کند، از آنجا که اگر بناست ایران اقدامات آمریکا را راستی‌آزمایی کند، نمی‌تواند پیش از اینکه آمریکا دست به رفع تحریم زده باشد، کاری انجام دهد. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در گفت‌وگوی اخیرش با سی‌ان‌ان گفته بود: «کاملا واضح است، این ایالات متحده بود که توافق را ترک و آن را نقض کرد. این ایالات متحده بود که هر کشوری را که به توافق احترام می‌گذاشت و پایبند به آن بود، مجازات می‌کرد. بنابراین، این ایالات متحده است که باید برای اجرای تعهدات خود به توافق بازگردد».
رفع تحریم‌ها پایه برجام است
معاون سیاسی ظریف اهمیت بحث رفع تحریم‌ها برای ایران را این‌طور تشریح می‌کند: «درخصوص برجام و بازگشت آمریکا به برجام، آنچه برای ما اهمیت دارد، تعهداتی است که این کشور‌ها در برجام به طور مشخص برای رفع تحریم‌ها داشته و دارند. برجام بر دو پایه قرار دارد؛ یک پایه اقدامات هسته‌ای ایران است که در یک دوره زمانی مشخص صورت می‌گیرد و دیگری تحریم‌های علیه ایران است که طرف مقابل باید بر‌گرداند. طبیعتا هر‌کدام از این دو پایه وجود نداشته باشد، برجام موضوعیت خودش را از دست می‌دهد.
بنابراین، بازگشت آمریکا به برجام برای ما زمانی اهمیت دارد که منجر به رفع تحریم‌ها شود. وقتی می‌گوییم رفع تحریم‌ها، منظور همه تحریم‌هایی است که هم در برجام پیش‌بینی شده و بعد از خروج آمریکا از برجام دوباره وضع شده و هم تحریم‌هایی که جدیدا وضع شده و عنوانش عوض شده است. این موضع کاملا منطقی است. آنچه ما الان داریم در کاهش تعهداتمان انجام می‌دهیم، عکس‌العمل به اقداماتی است که آمریکا انجام داده است. بنابراین، اگر آمریکا می‌خواهد به برجام برگردد و برجام دوباره شکل اصلی خودش را پیدا بکند، طبیعی است که آن‌ها باید برگردند و تحریم‌های خودشان را بردارند. همان‌طوری که رهبر معظم انقلاب هم فرمودند راستی‌آزمایی شود و ما مطمئن شویم، بعد دوباره به تعهدات خودمان باز خواهیم گشت».
وی می‌افزاید: «ببینید اگر آمریکا بدون رفع تحریم‌ها بخواهد به برجام برگردد، اصلا برای ما موضوعیتی ندارد. برجامی که رفع تحریم‌ها در آن نباشد، اصلا برای ما هیچ ارزشی ندارد که آمریکا برگردد یا برنگردد. به طور طبیعی اگر آمریکا می‌خواهد دوباره عضوی از برجام باشد، این عضویت باید با همه تعهداتش باشد؛ یعنی وقتی عضویتش معنا پیدا می‌کند که به تعهدات خودش به‌عنوان یک عضو عمل کند. اگر قرار باشد برگردد و به تعهداتش عمل نکند، از نظر ما اساسا برنگشته و عضویتش محقق نشده است».
عراقچی ادامه می‌دهد: «اما رفع تحریم‌ها شامل همه تحریم‌هایی است که اولا در برجام پیش‌بینی شده و باید آمریکا برمی‌داشت، ثانیا تحریم‌هایی است که بعد از خروج آمریکا از برجام جدیدا وضع شدند و ثالثا تحریم‌هایی است که با ترفند حقوقی سعی کردند عناوینش را عوض کنند و شکل جدیدی بدهند. می‌دانید که در توافق برجام تمامی تحریم‌هایی که به خاطر برنامه هسته‌ای علیه ما وضع شده بود، باید برداشته می‌شد. این قانون برجام است و در توافق‌نامه هم پیش‌بینی شده است. بنابراین، همه این تحریم‌ها باید برداشته شود؛ اما بعد از خروج آمریکا از برجام یک‌سری تحریم‌های جدیدتر گذاشته شد که از نظر ما همه این تحریم‌ها مشمول همین خواهد شد و باید برداشته شود».
وضعیت تحریم‌ها باید به ژانویه ۲۰۱۷ برگردد
یکی از نکاتی که درباره تصمیمات احتمالی دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید آمریکا مطرح می‌شود، بحث تحریم‌هایی است که ادعا می‌شود از مسیر متفاوتی اعمال شده‌اند و مستقیما به برجام مربوط نیستند. عراقچی، اما این ادعا را رد می‌کند: «بعضی از تحریم‌ها را هم سعی کردند که عنوان جدیدی بدهند که ربطی به هسته‌ای ندارد، بلکه به دلایل دیگری است که از نظر ما قابل پذیرش نیست؛ لذا معیار ما خیلی روشن است و باید وضعیت تحریم‌ها دقیقا به ژانویه سال ۲۰۱۷ برگردد؛ یعنی هر تحریمی که در آن تاریخ نبوده، الان هم نباید باشد. این معیار کاملا روشنی است. اگر این چنین شد، بعد از راستی‌آزمایی، جمهوری اسلامی به تعهداتش برمی‌گردد».
وی می‌افزاید: «بعضی از تحریم‌ها هم در عمل آثار فوری دارند. مثلا مبادلات بانکی سریع انجام می‌شود. اگر این چنین باشد، معلوم می‌شود که تحریم برداشته شده است؛ اما بعضی از تحریم‌ها آثارش کمی طولانی‌تر است. فرض کنید اگر تحریم سرمایه‌گذاری در ایران برداشته شود، اثرش وقتی معلوم می‌شود که یک شرکت خارجی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران به کشور بیاید و کارش را شروع کند. معمولا شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری مطالعاتی دارند و چند ماه باید مطالعه کنند و شریک ایرانی پیدا بکنند و به تفاهم و قرارداد برسند، بعد سرمایه‌شان منتقل شود. راستی‌آزمایی به لحاظ فنی، حقوقی، سیاسی و اقتصادی، کار آسانی نیست و ویژگی‌های خودش را دارد. بعضی از موارد احتیاج به زمان دارد و بعضی از موارد سریع‌تر انجام می‌شود؛ ولی ما باید آثار رفع تحریم‌ها را در عمل مشاهده کنیم تا مطمئن شویم که تحریم‌ها برداشته شده است».
ژانویه ۲۰۱۷ زمان آغاز دولت دونالد ترامپ بود. از‌این‌رو اشاره عراقچی به لغو همه اقدامات ترامپ در این زمینه است. بازگشت به وضعیت ۲۰۱۷ به نظر تشریح موضعی است که ظریف مبنی بر رد مذاکره جدید بر برجام اتخاذ کرده بود: «کل توافق هسته‌ای غیرقابل مذاکره است، زیرا به طور کامل مذاکره شد. ما باید توافقی را اجرا کنیم که در مورد آن مذاکره کردیم. ما یک اسب را دو بار نمی‌خریم». او تصریح کرد: «بگذارید خیلی شفاف به شما بگویم که برجام مورد مذاکره قرار گرفته و نمی‌تواند مجددا مورد مذاکره قرار گیرد».
