خشکسالی امسال در پنج دهه گذشته کم‌سابقه بوده به طوری که براساس آمار هواشناسی امسال بارش‌ها در استان کرمانشاه نسبت به میانگین بلند مدت پنج دهه گذشته ۳۱ درصد کاهش داشته است. در این میان فرسودگی شبکه و افزایش هدررفت آب در روستاها، عدم مدیریت مصرف آب و استفاده از آب شرب برای آبیاری باغات سبب تشدید این بحران آبی شده به طوری که پیش‌بینی می‌شود ۳۰۰ روستا نیازمند آبرسانی سیار شوند.
شهر‌های ایران حال و روز خوبی ندارند، بحران خشکسالی به بزرگترین چالش این روز‌های کشور تبدیل شده است؛ حال اگر نخواهیم آن را فاجعه بنامیم، واژه‌ای نیست که بیانگر عمق این وضعیت خطرناک و پیامد‌های مخرب آن برای آینده باشد.
به گزارش تسنیم، ۱۲ کلان‌شهر اراک، اصفهان، بندرعباس، تهران، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و یزد تابستان امسال با بحران تأمین آب مواجه‌اند که از این میان جیره‌بندی آب در کرج به‌عنوان اولین کلان‌شهر بحرانی آغاز شده است. این سخنان شاهین پاک‌روح، قائم‌مقام وزیر نیرو است که بار دیگر زنگ هشدار خشکسالی را به صدا درآورد و رسماً اعلام کرد ایران وارد خشکسالی شده است.
اما شاید بحران خشکسالی آنجا نگران‌کننده باشد که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌گوید خشکسالی بی‌سابقه در انتظار ایران است و سایه شوم خشکسالی بعد از کرونا در سال ۱۴۰۰ ایران را در بر خواهد گرفت.
امسال بهار؛ نه خبری از بارش‌های سیل‌آسای چند سال اخیر بود و نه از بارش‌های معمول بهاری، ضمن آنکه در زمستان نیز میزان بارش‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده بود، همین مسئله باعث شد کارشناسانی که تا چندی پیش اعلام می‌کردند که سال‌های خشکسالی به پایان رسیده است، در تغییر موضعی ملموس، مدعی شوند که سالی خشک و کم‌بارش پیشِ‌رو خواهیم داشت.
تالاب‌های آلاگل، آلماگل، آجی‌گل و گمیشان از مجموعه تالاب‌های بین‌المللی کشور در دشت ترکمن صحرا و در نزدیک مرز ایران و ترکمنستان از مناطق مهم دیدنی استان گلستان است که سالانه طبیعت‌گردان و گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. این گنجینه‌های ارزشمند که نقش موثری در حفظ محیط زیست، اقتصاد مردم بومی و گردشگری منطقه داشته و دارند، متأسفانه در برخی سال‌ها با خشکی دست و پنجه نرم می‌کنند. تغییر رژیم آبی رودخانه اترک به عنوان تنها منبع تغذیه این تالاب‌ها و ساخت سد در استان‌های همجوار، حیات این اکوسیستم منحصر به فرد را در معرض تهدید قرار داده است.
مجموعه تالاب‌های آلماگل، آجی‌گل و آلاگل سه تالاب بین المللی در شمال گنبدکاووس و با وسعت سه هزار و ۲۷ هکتار، محل زمستان گذرانی پرندگان آبزی و کنارآبزی هستند که از شمال سیبری به این تالاب‌ها مهاجرت می‌کنند.
تالاب آلاگل به عنوان بزرگترین دریاچه استان گلستان و یک تالاب آب شور بوده که در کنار شهر اینچه برون واقع است. آلاگل ۲۵ کیلومتر مربع مساحت دارد و یک دریاچه آب شور است و برای همین پرورش ماهیان آب شورزی دریای خزر به ویژه ماهی سفید و کپور در پایین دست این تالاب رونق زیادی دارد.
به دلیل رعایت نکردن حقابه‌های این تالاب و بروز خشکسالی در استان بخش زیادی از این تالاب خشک شده است. این سه تالاب به رژیم آبی رودخانه اترک و سر ریز‌های آن و در فصل بهار و پاییز به سیلاب‌ها وابسته است و در صورت ایجاد خلل و کوتاهی در روند آبرسانی، حیات آنها با خطر مواجه می‌شود.
آن گونه که مردم منطقه می‌گویند از ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت این تالاب حدود یک هزار و ۵۰۰ هکتار آن خشک شده و عمق آب در دیگر نقاط به کمترین حد خود رسیده است.
مردم بومی می‌گویند بیشتر از ۴۰ روز است که آب تالاب برای مزارع پرورش ماهی رهاسازی می‌شود و هر روز هم بر خشکی تالاب اضافه می‌شود. اما مدیر بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای استان می‌گوید حدود نیمی از مخزن تالاب آب دارد.
طبق اعلام این شرکت ۵۸ درصد مخزن تالاب سد آلاگل معادل ۳۲ میلیون مترمکعب، آب دارد در حالی که حقابه زیستی آن ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب است.
شعبان رسولی معتقد است رهاسازی قسمتی از آب تالاب سد آلاگل برای مصارف آبزی‌پروری و مزارع کشاورزی پایین دست آن مشکلی برای تالاب ایجاد نمی‌کند و حقابه زیست محیطی آن نیز محفوظ است.
احمدعلی موهبتی استاندار سیستان و بلوچستان با اشاره به خشکسالی‌های مداوم چند ساله تصریح کرد: خشکسالی به مراتب بدتر از سیل خسارت وارد می‌کند و یک مرگ خاموش تلقی می‌شود چرا که خسارات جبران‌ناپذیری به اقتصاد، منابع طبیعی، کشاورزی و منابع آب آینده وارد خواهد کرد، بنابراین لازم است توجه جدی در این زمینه داشته باشیم.
استاندار سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: یکی از کار‌هایی که در بحث مدیریت بحران زیست محیطی موثر تلقی می‌شود اقداماتی بوده که در دنیا انجام شده و نشان می‌دهد اگر محیط‌زیست و مراتع ما خوب شکل بگیرد بارندگی هم مطلوب خواهد شد، اما وقتی جنگل‌ها و مراتع را از بین برده‌ایم نباید منتظر باران باشیم، از طرفی نابودی مراتع باعث ایجاد خسارت بیشتر در هنگام بروز سیل می‌شود.
وی بیان کرد: همه فرمانداران و مدیران باید ظرفیت‌های موجود خود را بشناسند و از امکانات موجود بهینه‌ترین و بیشترین استفاده را ببرند. در حوزه مخاطرات، هماهنگی برای آموزش اصل اساسی است و این آموزش‌ها باید به صورت کاربردی و اثرگذار باشد چراکه استمرار آموزش‌های تخصصی و تاثیرگذار برای فرماندهی بحران بسیار موثر است. انجام پیش‌نگری و پیش‌بینی لازم در بحران‌های پیش‌رو نیازمند برنامه‌ریزی برای پیشگیری، هماهنگی، فرماندهی و پاسخ لازم است.
منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه ۸۰ درصد مساحت استان اصفهان درگیر خشکسالی شدید است، گفت: در یک دوره ۱۰ ساله تمام استان اصفهان در معرض خشکسالی قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه خشکسالی و سیل دو روی یک سکه هستند که در برخی مناطق گاهی سیلاب‌ها نقطه‌ای به وقوع می‌پیوندند، افزود: لازم است که وزارت نیرو با تأمین آب در زمینه اجرای طرح‌های سد کوچک و مهار آب‌های سطحی برای ارجاع طرح‌های مهندسی رودخانه در استان اعتبارات لازم را اختصاص دهد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تأکید بر اینکه در قانون، وزارت نیرو برای اجرای طرح‌های پیشگیری از سیل مسئولیت دارد، زیرا با توجه به خشکسالی باید بتوانیم این آب‌ها را جمع‌آوری کنیم، گفت: با توجه به بررسی‌های انجام شده همچنان کل استان اصفهان در معرض خشکسالی است و در یک دوره ۱۰ ساله تمام استان در معرض خشکسالی قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه ۸۰ درصد مساحت استان اصفهان درگیر خشکسالی شدید است، بیان کرد: در پاییز و زمستان ۹۹ و فروردین ۱۴۰۰ به سبب شکل‌گیری الگو‌های نامناسب جوی و افزایش ارتفاع در لایه‌های میانی جو و عدم تغذیه رطوبت کافی در سامانه‌ها جوی شاهد کاهش چشمگیر فعالیت‌ها جوی در استان بوده‌ایم.
خشکسالی امسال به صورت بی‌سابقه‌ای و در بدترین وضعیت خود رخ نموده و به نظر می‌رسد تابستان بسیار سختی در انتظار خراسان رضوی باشد. در سال‌های اخیر نیز البته با خشکسالی روبرو بوده‌ایم و وضعیت پیش آمده برای امسال، جدید نیست، اما شکل و شمایل بدتری در سال جاری پیدا کرده و بنظر می‌رسد باید تمهیدات پیشینی برای این مهم اندیشیده می‌شد.
شاهد بارز و عینی خشکسالی امسال این است که به گفته سید ابراهیم علوی؛ مدیرعامل آبفای خراسان رضوی وضعیت سد‌های موجود در استان خراسان رضوی نیز دست کمی از این شرایط ندارد و میزان ذخیره آنها کاهش پیدا کرده است.
آمار رسمی ذخیره سد‌های خراسان رضوی به گفته علوی اینک به ۴۲ درصد رسیده است و نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۸ درصد کاهش پیدا کرده و سال گذشته در این ایام ذخیره سد‌های استان حدود ۶۰ درصد بوده است.
این مسئله شاید زمانی نمایان‌تر و برجسته‌تر می‌شود که بدانیم در حال حاضر ۵۰ درصد از کل حجم آب آشامیدنی مشهد را سد‌های طرق، ارداک، دوستی و کارده تامین می‌کنند.
تنش آبی مسئله دیگری است که علوی به آن اشاره می‌کند و گوشزد آن را به ویژه برای ایام تابستان می‌دهد و معتقد است تداوم وضعیت فعلی می‌تواند شهرستان‌های بیشتری در استان را با تنش آبی روبرو کند.
علوی معتقد است علاوه بر این در برخی شهرستان‌های خراسان رضوی با وضعیت حادتر و قرمزتری نیز روبرو خواهیم بود و این مسئله بیانگر این است که باید تمهیدات اساسی به ویژه برای تابستان اندیشیده شود.
اما سوال اصلی این است که این وضعیت چه اتفاقی را برای روستا‌های استان رقم خواهد زد؟ به ویژه روستا‌هایی که سال‌های قبل نیز در این ایام با مشکل مشابه روبرو بوده‌اند و با تانکر آبرسانی می‌شده‌اند.
آماری که مدیرعامل آبفای استان در اختیارمان قرار می‌دهد موید این است که اینک ۲۳۰ روستا در سطح استان در شرایط تنش آبی هستند و ناگزیر از آبرسانی به آنها با تانکر هستیم.
در مجموع باید عنوان کرد که با شرایط بسیار سختی روبرو هستیم و البته این وضعیت در تمام کشور وجود دارد که در مشهد و خراسان رضوی نیز با این شرایط حاد روبرو هستیم.
خشکسالی امسال در پنج دهه گذشته کم‌سابقه بوده به طوری که براساس آمار هواشناسی امسال بارش‌ها در استان کرمانشاه نسبت به میانگین بلند مدت پنج دهه گذشته ۳۱ درصد کاهش داشته است.
در این میان فرسودگی شبکه و افزایش هدررفت آب در روستاها، عدم مدیریت مصرف آب و استفاده از آب شرب برای آبیاری باغات سبب تشدید این بحران آبی شده به طوری که پیش‌بینی می‌شود ۳۰۰ روستا نیازمند آبرسانی سیار شوند.
علیرضا کاکاوند مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان کرمانشاه با اشاره به کاهش ۱۸۰ میلی متری بارش‌ها نسبت به میانگین بلند مدت در کرمانشاه اظهار داشت: این استان طی فصل آبی جاری از نظر کاهش بارندگی‌ها رتبه اول در کشور را دارد.
وی عنوان کرد: فرسودگی شبکه و هدررفت آب در روستاها بیش از ۴۰ درصد است و در این حوزه نیازمند اصلاح شبکه، نصب کنتور و جلوگیری از مصارف غیرمجاز هستیم.
کاکاوند با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات اساسی در روستاها کمبود تانکر برای آبرسانی سیار است عنوان کرد: ۱۵ میلیارد تومان اعتبار برای خرید پنج دستگاه تانکر اختصاص یافته است.
وی گفت: تعداد تانکر‌های آبرسانی این شرکت کم است بنابراین برای عبور از تنش آبی موجود کرمانشاه طی امسال و آبرسانی سیار به روستاها از برخی از ادارات و حتی نهاد‌های نظامی و انتظامی که تانکر آب دارند انتظار حمایت و در اختیار گذاشتن این تانکر‌ها به این شرکت را داریم.
کاکاوند بیان کرد: در فروردین سال گذشته ۵۴ روستا آبرسانی سیار می‌شد، اما امسال به ۱۲۸ مورد رسیده که نشان دهنده این است تعداد روستاها در تابستان به ۳۰۰ روستا می‌رسد.
کاهش ورودی آب به رودخانه کارون و ساحل سازی اشتباه باعث شده تا جلوه زیبای کارون از بین برود. کارونی که روزگاری پرآب‌ترین و تنها رودخانه قابل کشتیرانی کشور بودامروزه بدلیل تغییر اقلیم، خشکسالی وکاهش بارندگی و وجود سازه‌های مختلف روی آن باعث به وجود آمدن جزیره‌های کوچک و بزرگ شده است. وجود پل‌های متعدد و رستوران‌های کنار ساحل یا بعض در دل آن از مهمترین عوامل ترسیب (ته‌نشینی) در کارون است همواره رودخانه کارون شدت رسوب‌گذاری بالادارد و این درحالیست که درچندین نقطه آب فاضلاب شهری بدون تصفیه در آن تخلیه می‌شود.
تالاب‌ها یکی از عناصر مهم اکوسیستم در مناطق کوهستانی هستند که به نوعی سبب تعادل و تکمیل چرخه طبیعت آن منطقه محسوب می‌شوند. تالاب‌ها نقش موثری در کنترل سیل و آسیب‌های ناشی از آن، کنترل فرسایش آب و خاک و ذخیره ژنتیکی برخی گونه‌های گیاهی و جانوری داشته و از لحاظ کشاورزی و اقتصادی نیز در در جه بالایی از اهمیت قرار دارند، برخی از این زیستگاه‌ها مهمترین محل برای کشت محصولات کشاورزی از جمله برنج بوده و به لحاظ زیبایی و جلوه‌های طبیعی نیز در جذب توریست، صنعت گردشگری و اقتصاد گردشگری اثر قابل‌توجهی دارند.
اهمیت این زیستگاه‌ها از قدیم‌الایام روشن بوده به‌طوری‌که در سال ۱۹۱۷ میلادی برابر با سال ۱۳۴۹ هجری شمسی معاهده‌ای بین‌المللی تحت‌عنوان «کنوانسیون رامسر» در راستای محافظت هرچه بیشتر از این زیستگاه‌های ارزشمند منعقد و در سال ۱۹۷۵ رسمیت قانونی یافته است.
تغییر اقلیم و تغییر الگوی بارش، خشکسالی و آلاینده‌های مختلف در تغییر اکوسیستم به‌خصوص تالاب‌ها اثرات جبران‌ناپذیری دارد که بررسی آن از جوانب مختلف را می‌طلبد.
استان چهارمحال و بختیاری دارای ۶ تالاب مهم است که نقش مهمی از جهت زیست‌بوم بودن این استان دارند، به گفته کارشناسان محیط زیست، ارزش اکولوژی تالاب‌ها از جنگل‌ها و اراضی زراعی بسیار بیشتر است، اما آنچنان مورد توجه قرار نمی‌گیرند.
ارتفاع بالای تالاب‌های استان چهارمحال و بختیاری ارزش این تالاب‌ها را زیادتر کرده است، چنانکه این تالاب‌ها محل زندگی پرندگان بومی، آبزی و مهاجری هستند که به صورت دائم و موقتی زندگی می‌کنند.
تب تند خشکسالی سال‌هاست که در استان خراسان جنوبی فروکش نکرده است و هر سال بر عطش چشمه‌ها و قنات‌ها و چاه‌ها افزوده است. در تمام این سال‌ها ساکنان کویر تنها چشم به آسمان داشتند و باز هم با هزاران امید بذر را در دل خاکی می‌کاشتند که می‌دانستند تشنه‌تر از آن است که بخواهد گیاهی را در دامان خود بپروراند.
خشکسالی استان کویری خراسان جنوبی برای کسی تازگی ندارد چرا که تاریخ این استان گواه بر این است که کلاف سردرگم خشکسالی و بی آبی از سال‌ها پیش بر پیکره این استان پیچیده و روز به روز گره کور می‌خورد و این خشکسالی‌های متعدد می‌تواند برای خطه کویری خراسان جنوبی فاجعه‌ای باشد که سفره‌های زیرزمینی را تحت تاثیر قرار داده، روستاها را خالی از سکنه کرده و صنعت دامپروری و کشاورزی را با مشکل مواجه می‌کند.
نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی درباره خشکسالی در خراسان جنوی ابراز نگرانی کرد و اظهار داشت: دغدغه همه نمایندگان توسعه و پیشرفت استان است و در این راستا نمایندگان از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده کردند.
مصطفی نخعی توجه به حوزه آب، آبخیزداری و قنوات را از مهمترین خواسته‌های مردم دانست و افزود: برای جبران خشکسالی باید برنامه ریزی و تدابیر اساسی اندیشیده شود و اعتبارات مورد نیاز اختصاص یابد تا مردم آسیب کمتری از خشکسالی ببینند.
وی گفت: استمرار وضعیت خشکسالی و کاهش بارندگی باعث خالی شدن روستاها و مناطق عشایری و به تبع آن مشکلات اجتماعی و امنیتی برای کشور خواهد شد و کاهش بیش از ۷۰ درصدی بارش‌ها از ابتدای سال آبی تاکنون واقعاً نگران‌کننده است و این قهقرای مرگبار اقلیمی، مردم ما را به شدت تهدید می‌کند.
از ابتدای شکل‌گیری تمدن انسانی تاکنون، خشکسالی همواره به‌عنوان یکی از بلایای طبیعی، تأثیر شدید و فاجعه‌آمیزی بر فعالیت‌های انسانی داشته است. خشکسالی پدیده‌ای است که هرچند سال یک‌بار، در نتیجه کاهش میزان بارندگی نسبت به نرمال طولانی مدت در هر اقلیمی وقوع می‌پیوندد. خشکسالی از ویژگی‌های مکرر آب و هوا است که به اشتباه آن را یک رویداد تصادفی نادر در نظر می‌گیرند در حالی‌که واژه خشکسالی را می‌توان کاهش غیرطبیعی بارش در یک دوره طولانی مدت که باعث ایجاد بحران آب در مصارف مختلف از جمله بهداشت، کشاورزی، صنعت و ... می‌شود، تعریف کرد.
این‌روز‌ها زنگ خطر بحران خشکسالی در کشور به ویژه در استان کردستان به صدا در آمده به طوری‌که در حال حاضر به ترتیب شاهد کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصدی و ۲۸ درصدی بارش‌ها در مقایسه با سال گذشته هستیم.
«آرش آریانژاد»، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان به وضعیت بارش و تحلیل بارندگی ایستگاه‌های مبنا، محدوده‌های مطالعاتی و حوضه‌های آبریز استان در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ اشاره کرد و می‌گوید: میزان متوسط بارش دریافتی استان در فروردین ماه سال جاری، برابر با ۱۵ میلیمتر بوده که این میزان نسبت به سال آبی گذشته و متوسط درازمدت به ترتیب ۸۳ درصد و ۸۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
استان خراسان شمالی دارای ۱۲۴.۵۲۱ هکتار اراضی زراعی آبی و ۱۶۱۸۸۳ هکتار اراضی زراعی دیم است. همچنین این استان دارای بیش از ۴۱۲ هزار هکتار باغات می‌باشد. بیشتر سطوح اراضی آبی خراسان شمالی به کشت محصولاتی از قبیل غلات (گندم و جو)، گیاهان صنعتی (پنبه، چغندرقند، آفتابگردان) و محصولات علوفه‌ای نظیر یونجه و ذرت اختصاص دارد، همچنین عمده باغات استان شامل انگور، سیب، گردو، گیلاس و آلبالو است.
در استان ۳۳ نوع محصول زراعی و ۲۶ نوع محصول باغی تولید می‌شود و تولید کل محصولات زراعی آبی و دیم حدود ۸۹۸.۵۰۵ تن و تولید محصولات باغی بالغ بر ۲۳۰ هزار تن می‌شود.۷۹ درصد محصولات زراعی استان از اراضی آبی و ۲۱ درصد از اراضی دیم تولید می‌شود. با توجه به شرایط اقلیمی استان٬ انواع محصولات سردسیری شامل غلات، چغندرقند و محصولات نیمه‌گرمسیری شامل برنج و پنبه و از محصولات باغی گردو٬ گیلاس، سیب، پسته وحشی و زیتون به‌عمل می‌آید.
در سال‌های گذشته سرمای زمستانی و بهاره و همچنین وجود آفاتی نظیر سن گندم و سفیدک انگور خسارات زیادی را به محصولات کشاورزی و باغی خراسان شمالی وارد کرده است که باعث ناامیدی کشاورزان از ادامه این فعالیت شده و بسیاری از آنان را به حاشیه شهر‌ها کشانده است.
