بازار غیر رسمی فروش ۲۵ تا ۶۰ میلیون تومانی واکسن کرونای آمریکایی «فایزر» در تهران راه افتاده است که به‌صورت قاچاق وارد می‌شود؛ بازاری که با توقف واکسیناسیون در ایران، کمبود واکسن و جاماندن خیلیها از دوز دوم، از سوی بازاریاب‌ها، با جذب متقاضیان واکسن، رونق گرفته است. تمام سازوکار جذب متقاضی، به شکل محتاطانه و در صورت معرفی از سوی افراد مورد اعتماد آنها با ارائه کد ملی، شماره گذرنامه و تشکیل یک گروه ۵ تا ۶ نفره انجام می‌شود.
به گزارش روزنامه همشهری، این افراد در چند نقطه شهر، دفاتر و مطب‌هایی دارند که فعالیت عمده آنها، فروش و تزریق واکسن است. در این دفاتر و مطب‌ها، یخچال‌های پیشرفته‌ای برای نگهداری از این واکسن‌ها که ادعا می‌شود فایزر است قرار دارد. تزریق واکسن از سوی افرادی که در کار تزریقات هستند انجام می‌شود و همان جا هم کارت واکسن که مهر وزارت بهداشت کردستان عراق را دارد، به افراد داده می‌شود.
قیمت هر دو دوز واکسن ۲۵ تا ۶۰ میلیون تومان با توجه به معرف و بازاریاب و محل تزریق متفاوت است. همه این‌ها در شرایطی است که با توجه به حفظ زنجیره سرد این واکسن و نگهداری آن در مخازن سرمایشی پیشرفته، حالا هشدار‌ها نسبت به کیفیت این واکسن‌ها و تقلبی‌بودن آنها بالا رفته است و همه این‌ها در حالی است که سخنگوی سازمان غذا و دارو به همشهری می‌گوید هرگونه تزریق واکسن فایزر ممنوع است و واردکننده و تمام عوامل آن قاچاقچی به شمار می‌روند.
مکان یک واحد اداری در ساختمانی نیمه‌اداری در یکی از خیابان‌های شمال تهران است. افراد با هماهنگی قبلی و با نام‌بردن معرف که همان بازاریاب است، اجازه ورود پیدا می‌کنند. شرط ورود، حضور ۵ نفر برای انجام اقدامات اولیه واکسیناسیون است، هر ویال (شیشه واکسن) برای ۵ تا ۶ نفر مورد استفاده قرار می‌گیرد و به گفته متصدی مرکز، اگر تعداد کمتر از این باشد، امکان واکسیناسیون وجود ندارد.
متقاضیان با کارت‌های پرپول، دور میزی در یکی از اتاق‌ها جمع می‌شوند، کارت ملی و گذرنامه‌شان را ارائه داده و توضیحات اولیه را گوش می‌دهند. توضیحات را متصدی اصلی این دفتر که با واسطه‌ها در ارتباط است، ارائه می‌کند: «هر ویال واکسن فایزر برای ۵ نفر و هر نفر ۲۵ میلیون تومان برای دو دوز تخفیف هم نمی‌دهیم. ۱۶ میلیون برای تزریق دوز اول و بیعانه پرداخت می‌شود، ۲۱روز بعد برای دریافت دوز دوم، مابقی پول که ۹ میلیون تومان است، گرفته می‌شود.»
او می‌گوید تمام سازوکار‌ها را واسطه‌ها انجام می‌دهند. متقاضیان تزریق واکسن را بازاریاب یا همان واسطه به آنها معرفی می‌کند. شرط اول هم ارائه اسامی ۵ نفر است، همان ابتدا هم عنوان می‌شود پس از شنیدن توضیحات و در صورت رضایت و اقناع، واکسیناسیون انجام می‌شود. هر نیم‌ساعت، به گروهی وقت واکسیناسیون داده شده است و افراد در قالب گروه‌های ۵نفره وارد می‌شوند.
نگرانی اولیه بیشتر متقاضیان از کیفیت واکسنی است که ادعا می‌شود فایزر است، اما مسئول همان دفتر توضیح می‌دهد: «این واکسن‌ها را با کانتینر‌های یخچال‌دار وارد می‌کنیم و تا حالا هم مشکلی ایجاد نشده است. اگر زنجیره سرمای این واکسن رعایت نشده باشد، زمانی که با سرم مخلوط شود، کف می‌کند و زردرنگ می‌شود.
همچنین زمانی هم که ویال را جلوی خودتان از یخچال خارج می‌کنیم، پس از قرارگرفتن در معرض دمای هوای معمولی اتاق اگر زنجیره سرمای آن حفظ نشده باشد، لیبل (برچسب) آن جدا می‌شود. یک نکته دیگر این که واکسن‌های اصلی هنگام بازشدن صدایی مثل بازشدن در نوشابه دارند و اگر با هدف پرکردن مایعی غیر از مایع واکسن اصلی در آن قبلا باز شده باشد، هنگام بازشدن از سوی ما صدایی نخواهد داشت.»
او می‌گوید تمام این اقدامات جلوی متقاضیان واکسن انجام می‌شود تا اطمینان لازم را پیدا کنند. او کارت‌های مخصوص را نشان می‌دهد و ادعا می‌کند این‌ها کارت واکسن است که مهر وزارت بهداشت کردستان عراق را دارد: «این کارت‌ها را وزارت بهداشت کردستان عراق صادر می‌کند که مهر آن هم مورد تأیید جهانی است. به همین دلیل برای تزریق باید کارت ملی و پاسپورت ارائه شود تا شماره گذرنامه روی همین کارت ثبت شود. شماره ملی هم برای ثبت در آینده است تا اگر به هر دلیلی واردات فایزر به کشور آزاد شد، مورد تأیید قرار گیرد.»
به گفته او سریال‌های پشت این کارت قابل اسکن است و از قبل صادر شده. این کارت‌ها توسط تزریق‌کنندگان پر و تکمیل می‌شود. همزمان با اسکن بارکد‌های خورده‌شده روی جعبه‌های واکسن هم می‌توانید وارد سایت اصلی شرکت داروسازی فایزر شوید.
او برای جلب اعتماد، این اجازه را به متقاضیان می‌دهد تا یخچالی را که واکسن‌ها در آن نگهداری شده‌اند از نزدیک ببینند و از آن عکس بگیرند تا مطمئن شوند. یخچال کوچک جیوه‌ای رنگ، در اتاق انتهای دفتر قرار گرفته است. روی یخچال صفحه نمایشی وجود دارد که عدد منفی ۸۰ درجه را نشان می‌دهد. مسئول دفتر در آن را با اهرمی که کنارش است باز می‌کند و مه غلیظی بالا می‌آید. ویال‌ها در ظرف‌های پلاستیکی کوچکی قرار گرفته‌اند. در هر ظرف ۲ تا ۳ ویال قرار دارد که هر ویال برای ۵ تا ۶ نفر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ظرف‌ها بارکد مخصوص دارند و با اسکن آنها تمام مشخصات واکسن تولیدشده روی سایت FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) باز می‌شود و البته برگه اطلاعات برای دریافت‌کنندگان واکسن فایزر به همه زبان‌ها حتی فارسی وجود دارد. او درباره ایجاد ایمنی از سوی این واکسن‌ها هم مدعی است: «تأیید ایمنی واکسن، ۲هفته پس از تزریق دوز دوم در آزمایشگاه ... با یک آزمایش mRNA انجام می‌شود. بررسی پروتئین‌های بدن که نشان می‌دهند آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های ایمنی در بدن فرد تشکیل‌شده و دریافت‌کننده فایزر دیگر ویروس را به سایر افراد منتقل نمی‌کند.»
خبرنگار همشهری با همان آزمایشگاهی که نامش برده شد، تماس گرفت. متصدی آزمایشگاه، اما این توضیحات را داد: «فرقی نمی‌کند چه واکسنی زده باشید. از فایزر تا سینوفارم و آسترازنکا می‌توانید با یک تست ۳ مرحله میزان ایمنی و آنتی‌بادی بدن‌تان را مشخص کنید. قیمت آن هم ۱۸۰ هزار تومان است؛ مشروط به این که ۴۰ روز از زمان تزریق دوز دوم گذشته باشد.»
متصدی همان دفتر فروش و تزریق واکسن، در میان صحبت‌هایش ادعا می‌کند که فعالیت این مراکز، از پیش از عید شروع شده و در این مدت هزاران نفر واکسنی را که ادعا می‌شود فایزر است، تزریق کرده‌اند. اسامی بازیگران و کارگردان‌های معروف، چند نفر از مسئولان و اعضای هیأت‌مدیره چند بیمارستان خصوصی را می‌آورد.
بر اساس ادعا‌های او آنها ۳دفتر دارند که یکی از این دفاتر در بیمارستانی قرار دارد. با این حال این توضیح را می‌دهد که در بیمارستان‌ها قیمت تزریق این واکسن، کمتر است؛ چراکه آنجا هر ویال را برای ۶ تا ۷ نفر تزریق می‌کنند. در حالی که اینجا هر ویال تنها برای ۵ نفر استفاده می‌شود که ایمنی واکسن را کم می‌کند. متقاضیان در صورت ابتلا به بیماری خاص، وضعیت آنها از سوی پزشکان همین مرکز به صورت تلفنی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا پس از تزریق مشکلی ایجاد نشود.
زنگ در به صدا درمی‌آید. زن جوانی ماسک‌زده وارد می‌شود. او یکی از همان واسطه‌هاست که قرار است گروه ۵نفره‌اش تا دقایقی دیگر از راه برسد. می‌گوید گروه بعدی هم در راه است. مسئول دفتر می‌گوید این واسطه همیشه زودتر از گروهش می‌رسد. خودش را کارشناس ارشد پرستاری معرفی می‌کند: «من تمام کسانی را که نیاز به واکسن دارند یا بیمار خاص هستند، همین جا واکسن زده‌ام. آن طور که متوجه شدم تنها واردکننده فایزر همین شرکت است و این قیمتی هم که اعلام کرده‌اند اصلا جای دیگری پیدا نمی‌کنید حتی درباره واکسن‌های معمولی‌تر. یکی از بیماران من آسترازنکا خواسته که اصلا قابل مقایسه با فایزر نیست قیمتش ۱۶ میلیون تومان است. سینوفارم را ۱۸ میلیون می‌زنند. اسفند سال گذشته هم فایزر بود و با ۸۰ میلیون تزریق می‌کردند، اما الان ۲۵ میلیون تومان قیمت خوبی است.»
فروش و تزریق غیر قانونی واکسن‌هایی که ادعا می‌شود فایزر است تنها در این مرکز انجام نمی‌شود. در یکی از مطب‌های خصوصی هم تزریق واکسن فایزر به قیمت بسیار بالاتری انجام می‌شود. این واکسن‌ها از امارات وارد ایران می‌شود و ۲ دوز آن ۳۰ میلیون تومان است. یکی از کسانی که در این مطب واکسن زده، به همشهری می‌گوید: «تمام مبلغ را همان اول گرفتند، کسی که به ما اطلاعات می‌داد می‌گفت این واکسن‌ها با گارد آمونیاک و پلمب شرکت تولیدکننده اصلی وارد شده است.»
در یکی از باشگاه‌های ورزشی تهران هم در یک ماه و نیم گذشته چندین نفر می‌گویند واکسن فایزر تزریق کرده‌اند. به گفته خودشان بعد از تور واکسن که نوروز برگزار شد، یکی به آنها پیشنهاد داده که با هزینه کمتر از سفر به یکی از کشورهای خارجی در همین تهران واکسن بزنند. قیمت هم از هزار تا ۳ هزار دلار متفاوت بوده است. به دلیل این که اطمینان کامل نسبت به واردکننده این واکسن داشتند، از ورود این واکسن استقبال کرده‌اند؛ هرچند که فقط چند تزریق در همان زمان انجام شده و زمانی که برای دیگر اعضای خانواده تقاضا کرده بودند به آنها اعلام شده که امکان ورود دوباره این واکسن در شرایط فعلی وجود ندارد.
محمود هادی‌پور، کارشناس دارو و داروخانه‌دار است و می‌گوید تا به حال چندین نفر به او مراجعه کرده و اعلام کرده‌اند واکسن فایزر تزریق کرده‌اند. او می‌گوید ظاهرا شرایط به این صورت است که هر نفر برای تزریق واکسن باید از سوی ۲ نفر به اعضای اصلی معرفی شود تا او را عضو یک گروه تلگرامی کنند. آنجا کد ملی افراد گرفته می‌شود. سپس باید به صورت یک گروه ۶ نفری برای دریافت واکسن اقدام کنند.
به گفته هادی‌پور در این میان بازاریاب‌هایی هستند که با معرفی این افراد، از فروشنده اصلی برای هر نفر پورسانت می‌گیرند. برای واکسن‌های ۲۵ میلیون تومانی، سهم ویزیتور‌ها برای هر نفر ۲۵۰ هزار تومان است. وقتی یک گروه ۶نفره معرفی می‌کنند، یک میلیون و ۵۰۰هزار تومان دریافت می‌کنند. این داروساز، اما نسبت به سلامت این واکسن‌ها تردید دارد. او می‌گوید که برخی از افراد اعلام کرده‌اند که واکسنی که برایشان تزریق شده در یخچال‌های ساید بای ساید نگهداری می‌شده است: «اگر ممنوعیت ورود این واکسن نبود، می‌شد از سلامت واکسن‌ها، حفظ زنجیره سرد آنها و ... اطمینان پیدا کرد.»
به گفته او ایران تا امروز یکی از ضعیف‌ترین کشور‌ها از نظر واکسیناسیون عمومی بوده و همین مسئله سبب شده تا مردم به سمت بازار‌های زیرزمینی بروند؛ هر چند که هر کسی هم توانایی پرداخت هزینه خرید این واکسن‌ها را ندارد: «اگر اجازه می‌دادند بخش خصوصی به اندازه توان خود واکسن کرونا را با ارز آزاد وارد کند، عده‌ای این واکسن‌ها را تزریق می‌کردند و ایمنی برای گروهی ایجاد می‌شد.»
هادی‌پور می‌گوید اصلا مشخص نیست این واکسن‌ها به چه صورت وارد ایران شده، چطور نگهداری شده و چه موادی دارد، با این اتفاقات سلامت مردم به خطر می‌افتد: «ممنوعیت‌ها همیشه به سود گروهی تمام می‌شود. این اتفاقات جیب عده‌ای را پر می‌کند، درست مانند تحریم‌ها که منجر به کاسبی گروهی شده است.»
کیانوش جهانپور، مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت و سخنگوی سازمان غذا و دارو، اما در پاسخ به ما بدون این که فعالیت این مراکز را رد کند، تأکید می‌کند که هرگونه تزریق واکسن فایزر ممنوع است و واردکننده و تمام عوامل آن قاچاقچی به شمار می‌روند. با این حال این توضیح را می‌دهد که «درباره فروش واکسن فایزر در بازار سیاه ایران اطلاعات ضدونقیضی به ما اعلام شده است و حتی فیلمی مربوط به یک پالت کوچک واکسن فایزر هم در شبکه‌های مجازی منتشر شده است. البته مشخص نیست که این فیلم در ایران ضبط شده یا در یکی از کشورهای همسایه، اما به دلیل این که شهروندان عراقی از زدن واکسن فایزر سرباز می‌زنند و به زدن این واکسن اعتقاد ندارند، احتمال ورود این واکسن از طریق مرز عراق دور از ذهن نیست.»
او می‌گوید: «موضوعی که باید به آن توجه کرد، این است که زنجیره سرد واکسن فایزر، دمای منفی ۶۰ تا ۷۰ درجه سانتی‌گراد است و به این دلیل، امکان جابه‌جایی آن با این شرایط در هیچ محموله و کانتینری وجود ندارد. تامین تجهیزات و نبود زنجیره سرد و نداشتن یخچال‌های مخصوص از جمله موضوعاتی است که سبب می‌شود نتوان واکسن فایزر را به‌راحتی جابه‌جا کرد و با فرض این که واکسن کنونی، فایزر هم باشد در جابه‌جایی به طور قطع اثربخشی خود را از دست داده است.»
به گفته جهانپور، نباید این موضوع را نادیده گرفت که هم‌اکنون تقاضا برای واکسن بیشتر از عرضه است و این مسئله، بازاری را برای افراد سودجو فراهم کرده تا واکسن‌های تقلبی را به عنوان واکسن اصلی با قیمت‌های بالا عرضه کنند. در نهایت باید گفت که امکان انتقال واکسن فایزر با شرایط خاصی که دارد، وجود ندارد و حتی می‌تواند خطرات جانی برای افراد تزریق‌کننده به‌دنبال داشته باشد. به گفته او این گونه فعالیت‌ها باید از سوی عوامل انتظامی، امنیتی و قضایی شناسایی شده و با آنها برخورد شود. او تأکید می‌کند که واکسن مورد ادعای این افراد از نظر وزارت بهداشت غیر قابل مصرف است.
سخنگوی سازمان غذا و دارو روز گذشته در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری میزان درباره تزریق ۵ میلیون دوز واکسن فایزر به قیمت ۲۰میلیون تومان در بیمارستانی در شمال تهران هم تنها به گفتن این جمله‌ها بسنده کرد: «افرادی که ارقام اینچنینی را بیان می‌کنند، احتمالا نه می‌دانند واکسن چیست و نه نسبت به دوز آن آگاهی دارند؛ این اقدام قاچاق است.»
ماجرای واردات غیر قانونی قاچاق و فروش و تزریق واکسن، اما به شکل وسیع‌تر هم مطرح شده است. حتی شنیده می‌شود که این واکسن‌ها از مرز‌های غربی از سوی کولبران بانه، مریوان و مهران قاچاق می‌شود؛ کولبرانی که البته به صراحت حمل و ورود واکسن را تأیید یا رد نمی‌کنند؛ چراکه به گفته خودشان در برخی موارد از محتویات آن چه وارد می‌کنند، خبر ندارند.
یکی از کولبران در بانه، واردات محدود واکسن از سوی برخی از کولبران را تأیید می‌کند و می‌گوید: «تا جایی که من اطلاع دارم، از مرز ما تنها یک بار این اتفاق رخ داد. محموله هم مربوط به سرباز‌های عراقی بود که اعتقادی به زدن واکسن نداشتند و آن را به یک شرکت در تهران فروختند. فکر می‌کنم واکسن‌ها را در بسته‌های ۵۰ در ۳۰ سانتی‌متری گذاشته بودند و حدود یک‌ساعت طول کشید تا از مرز وارد شود. انگار که ۶۰ عدد گوشی موبایل را در یک کارتن بسته‌بندی کنند. از آنجا هم یکی از کامیون‌دار‌ها ۴۰میلیون هزینه بار گرفت و به سمت تهران بارگیری کرد. برخی کولبران نمی‌دانند چه چیزی وارد می‌کنند. مراودات تبادل کالای ما با عراق بسیار زیاد است و حتی زمینی و با خودرو هم برخی کالا‌های قاچاق از طریق مرز‌هایی ازجمله سیران‌بند وارد می‌شود.»
یکی از واردکنندگان دارو هم این ماجرا را به طور ضمنی تأیید می‌کند. او که نخواست نامش در گزارش بیاید، می‌گوید: «عمدتا برای واردات داروی قاچاق به کشور سختگیری چندانی نمی‌شود. برخورد‌های قانونی بیشتر درباره صادرات دارو انجام می‌شود. درباره واکسن فایزر هم نخستین چیزی که احتمال آن وجود دارد، قاچاق واکسن از مبادی کشور‌هایی ازجمله عراق، ترکیه و سپس امارات است. به نظر می‌رسد کشور‌هایی که مردم‌شان اعتقاد چندانی به تزریق واکسن ندارند و واکسن‌های خریداری‌شده روی دست‌شان مانده به هر طریقی اقدام به فروش این واکسن‌ها به ایران می‌کنند.»
خبر واردات واکسن توسط کولبران از مرز‌های بانه، مریوان و نوسود به گوش مدیرعامل یک شرکت گردشگری ایران - عراق هم رسیده است. او هم می‌گوید: «قاچاق دارو همیشه از ایران به سمت کردستان عراق پررونق بوده؛ چراکه بار‌ها شنیده‌ایم که دارو‌های واردشده به کشور را با ارز ۴۲۰۰ تومانی به جای توزیع در داخل از طریق همین مرز‌ها به کردستان عراق می‌فرستند؛ بنابراین در این شرایط با وجود این که آنها واکسن فایزر را به‌وفور در اختیار دارند، به‌راحتی به ایرانی‌ها می‌فروشند.»
به گفته این فعال گردشگری که نخواست نامش نوشته شود، واردات واکسن آمریکایی کرونا عمدتا زمانی صورت می‌گیرد که قرار است مقدار قابل توجهی کالا‌های متفاوت وارد شود. در این شرایط ۳۰۰، ۴۰۰ کولبر با هم کالا وارد می‌کنند و معلوم نیست که کدام بار واکسن است: «البته این که زنجیره سرد و کیفیت این واکسن‌ها به چه صورتی تامین می‌شود را نمی‌دانم، اما یخدان واکسن‌های فایزر هم در ابعاد همین کالا‌هایی است که روزانه روی دوش کولبران وارد می‌شود و حتی یک جایی دیدم که یکی از این یخدان‌ها با آرم فایزر را برای فروش گذاشته بودند.»
ورود واکسن قاچاق به ایران، اما موضوعی نیست که بر کسی پوشیده باشد. واردکنندگان دارو و تجهیزات پزشکی، داروخانه‌داران و داروسازان، پزشکان و صاحبان مطب‌ها و حتی مقامات مسئول حوزه سلامت درباره آن صحبت می‌کنند.
مجتبی بوربور که عضو اتحادیه واردکنندگان داروست، می‌گوید به طور کلی ۴مبدا ورود دارو‌های قاچاق به ایران وجود دارد که یکی از آنها ترکیه است و دومی عراق، سومی کشور امارات و چهارمی آذربایجان است.
بوربور درباره فروش واکسن‌های تقلبی و عوارض ناشی از تزریق آن توضیحاتی می‌دهد: «سازمان بهداشت جهانی درباره داروی تقلبی تعریف جامعی دارد و حتی درباره واکسن فایزر هم شرایط حمل آن را تأکید می‌کند که اگر زنجیره سرد آن به‌درستی رعایت نشود، آن را در رده دارو‌های تقلبی قرار می‌دهد و اصالتش را رد می‌کند. اما حالا بحث اینجاست که اصلا فایزر واکسن واردشده به کشور را تولید نکرده و این واکسن تقلبی بوده باشد.
در این شرایط ۲ وضعیت وجود دارد. این که در ویال واکسن دارونما یا آب مقطر پر کرده یا از تکنولوژی دست‌چندم استفاده کرده‌اند که البته بسیار به‌ندرت رخ می‌دهد. در بیشتر موارد تقلب‌ها ماده مؤثره ندارد. نحوه تشخیص آن هم به‌راحتی امکانپذیر نیست؛ مگر بررسی مستندات برگه یا روش‌های آزمایشی؛ بنابراین مصرف‌کننده نمی‌تواند به این نتیجه برسد که واکسن تزریقی واقعی است یا غیر واقعی. حتی نهاد ناظر هم با دیدن شکل واکسن یا داروی تقلبی نمی‌تواند آن را تشخیص دهد.»
به گفته او، در همسایگی ما، کشور پاکستان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان دارو‌های تقلبی در دنیاست و به سرعت هر دارویی که بخواهید را برای شما تولید می‌کند. اینجا حتی دارو‌های شرکت‌های دیگر را به نام شرکت‌های مطرح دنیا بسته‌بندی و عرضه می‌کنند و در این حالت شما هزینه یک داروی برند را می‌دهید، اما در حقیقت همان محصول ارزان‌قیمت را خریداری کرده‌اید؛ ضمن این که اگر فرد واکسن‌های تقلبی دارونما یا دارای آب مقطر را هم دریافت کند در صورت ابتلا به کرونا با این توجیه روبه‌رو می‌شود که امکان دارد جزو نفراتی بوده باشید که ایمنی‌زایی در بدنشان ایجاد نشده و در این حالت با هزینه‌ای که برای تزریق واکسن پرداخت کرده، ضرر کرده است.
این عضو اتحادیه واردکنندگان دارو درباره تزریق واکسن‌های تقلبی هشدار می‌دهد: «واکسن یک فرآورده بیولوژیک است و اگر در نوع تقلبی آن ماده بیولوژیکی باشد، حتما خطراتی برای مصرف‌کننده دارد. تقلب در دارو‌ها بسیار متنوع است و با این که این احتمال ضعیف است، اما شما در نظر بگیرید که به جای واکسن کوویدـ۱۹، واکسن آنفلوآنزا در ویال واکسن بریزند که این مسئله خطرآفرین است یا حتی استفاده از ماده‌ای شیمیایی که شاید خطراتی برای بدن نداشته باشد، اما، چون تقلب‌ها قابل پیش‌بینی نیستند، ما تأکید داریم که اصلا به ریسک تزریق آن نمی‌ارزد و بهتر است این واکسن‌ها مصرف نشود؛ حتی درباره واکسن‌هایی که ماده مؤثره ندارند.»
به گفته بوربور، داروی تقلبی و به دنبال آن واکسن تقلبی معضل دنیاست، اما قاچاق ناشی از سیاست‌های اشتباه دولت‌هاست که بازار مصرف را به‌درستی مدیریت نمی‌کند و نیاز مردم به شکل منطقی و درست پاسخ داده نمی‌شود؛ به همین دلیل به دنبال مبادی دیگر برای تامین نیازش می‌رود.»
بیوگرافی هانیه توسلی؛ زندگی‌نامه، کارنامه هنری و عکس‌های شخصی 
بهترین فیلم‌های کمدی سینمای ایران که حتما باید ببنید 
۱۰ نکته کاربردی برای افرادی که عاشق گیاه آپارتمانی سانسوریا هستند 
یاتاقان خودرو چیست؟ / چرا خودرو یاتاقان می‌زند؟ + علائم یاتاقان‌زدن خودرو 
جاهای دیدنی اصفهان؛ زیباترین بناهای تاریخی برای گرم شدن در یک روز سرد 
۵ دقیقه در آشپزخانه؛ ترفندهایی برای مرتب کردن پنتری آشپزخانه در هر هفته 
خدا کند اب مقطر باشد کم خطر است
ایشان به شعر علاقه دارد پس شاید از حضرت حافظ شنیده باشد که
دردم نهفته به ز طبیبان مدعی...