«آقایان سیاستگذار شرایط برای مذاکره مستقیم با آمریکا آماده است»

پروفسور فن هونگدا _ استاد دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای؛ در مذاکرات توافق هسته‌ای ایران در وین، ایران و ایالات متحده از طرف ثالث برای انتقال نظرات خود به یکدیگر استفاده می‌کنند که نه تنها باعث کند شدن روند می‌شود بلکه انعطاف‌پذیر هم نیست. از نظر عینی، چه مذاکرات وین و توافق هسته‌ای ایران (برجام) باشد و چه توسعه کلی روابط امریکا و ایران، مذاکرات مستقیم بین ایران و امریکا به فوریت مورد نیاز است.

برای ایران، اگرچه ایالات متحده در زمان شاه پهلوی کار‌های بسیاری را که به ضرر منافع ملی ایران بود انجام داد، اما بدیهی است که این اقدام عاقلانه‌ای نیست که ایران همیشه با قدرت شماره یک جهان مقابله کند. اگرچه ایران اکنون اقداماتی را برای مقابله با تحریم‌های امریکا بررسی کرده است، اما کاهش و لغو تحریم‌های امریکا نقش بیشتری در توسعه ایران ایفا خواهد کرد. برای ایالات متحده، اگرچه حادثه گروگان‌گیری سفارت در تهران در سال ۱۹۷۹ امریکایی‌ها را از رژیم فعلی ایران عصبانی کرد، اما ایالات متحده نمی‌تواند همیشه در تاریخ بماند.

تصور کنید اگر ایران الان یک کشور دوست بود، امریکا در خاورمیانه در موقعیت بهتری نسبت به الان بود. بنابراین از منظر منافع ملی، هم ایران و هم امریکا نیاز به مذاکره مستقیم برای احیای روابط دوجانبه در اسرع وقت هستند. البته مذاکرات مستقیم امریکا و ایران همچنان با مشکلاتی مواجه است.

مهم‌ترین مساله این است که در هر دو کشور صدا‌های مخالف وجود دارد. به هر حال، طی چهار دهه گذشته، رسانه‌ها و سیاستمداران در ایالات متحده و ایران یکدیگر را شیطانی معرفی کرده‌اند که باعث شده است برخی از مردم در هر دو کشور دشمنی عمیقی با یکدیگر داشته باشند. از یک سو، انقلاب اسلامی ایران که در اواخر دهه ۱۹۷۰ آغاز شد، به‌شدت ضد امریکایی بود و امریکاستیزی نیز یکی از منابع مشروعیت جمهوری اسلامی بود.

علاوه بر این، عوامل ثالثی نیز بر توسعه روابط ایران و امریکا تاثیرگذار است که بارزترین آن‌ها مخالفت اسراییل با بهبود روابط ایران و امریکاست. من بیش از یک سال در دانشگاه‌های اسراییل بازدید و تحقیق کرده‌ام و حتی زمان بیشتری را در ایران گذرانده‌ام و برای مدت طولانی روابط ایران و امریکا را مطالعه کرده‌ام. از دید شخصی من، صادقانه بگویم، فکر می‌کنم جمهوری اسلامی ایران، امریکا و اسراییل در برخورد با روابط دوجانبه‌شان توجه کافی به حفظ منافع ملی خود نداشته‌اند.

در واقع اکنون فضای خوبی برای مذاکرات مستقیم امریکا و ایران وجود دارد. فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق، در جریان سفر به تهران در ۲۳ دسامبر ۲۰۲۱، علنا خواستار مذاکرات مستقیم ایران و امریکا برای پیشبرد مذاکرات برجامی وین شد: «ما فکر می‌کنیم زمان گفتگو‌های مستقیم بین تهران و واشنگتن فرا رسیده است تا دو کشور نه تنها در مورد موضوع هسته‌ای بلکه در مورد تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران نیز به یک درک مشترک برسند.»

حسین موسویان، مذاکره‌کننده ارشد پیشین هسته‌ای ایران در تاریخ ۲۸ دسامبر ۲۰۲۱ در گفتگو با یک رسانه ایرانی گفت که ایالات متحده از طریق میانجی‌گری هیچ امتیازی به ایران نخواهد داد و گفتگو‌های مستقیم منجر به سوءتفاهم‌های کمتر و سرعت بیشتر در مذاکرات می‌شود.

تاثیرگذارترین مورد در مورد اینکه آیا ایران می‌تواند مستقیما با امریکا مذاکره کند، در ۹ ژانویه ۲۰۲۲، توسط حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب علنا بیان شد که فرمودند: مذاکره، گفتگو و تعامل با دشمن چیز دیگری است، اما تسلیم زورگویی و حرف‌های دشمن نشده‌ایم و نخواهیم شد.

درک دولت بایدن از معضل کنونی موضوع هسته‌ای ایران نیز به آغاز مذاکرات مستقیم بین دو کشور کمک کرده است. پس از سخنان آیت‌الله خامنه‌ای، جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید، تصمیم دونالد ترامپ، رییس‌جمهور سابق امریکا برای خروج «بی‌ملاحظه» از توافق را «بدون هیچ فکری در مورد آینده‌ای که ممکن است اتفاق بیفتد» انتقاد کرد.

تصمیم ترامپ برای خروج از توافق همان چیزی است که ایران را در آستانه بمباران اتمی قرار داده است. در دسامبر ۲۰۲۱، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، این تصمیم ترامپ را «یکی از بدترین تصمیمات اتخاذشده در سیاست خارجی امریکا در دهه گذشته» خواند. رهبر ایران از یک سو به امریکا برای مذاکره علنی با ایران چراغ سبز نشان داد و از سوی دیگر دولت بایدن موضوع هسته‌ای کنونی ایران را به گردن دولت ترامپ انداخت و بدین‌ترتیب مقاومت در برابر مذاکرات مستقیم با ایران را کاهش داد.

ایران و دولت بایدن همیشه به گفت‌وگوی مستقیم امیدوار بوده‌اند. علاوه بر این، تبلیغ اشخاص ثالث مانند عراق نیز وجود دارد. شاید زمان زیادی برای انجام مذاکرات مستقیم ایران و امریکا نمانده باشد. سیاستگذاران در تهران و واشنگتن، آیا شما آماده مذاکره مستقیم هستید؟

مترجم: سعیده زرین