بهترین مستندها دربارۀ ولادیمیر پوتین

فرارو- ولادیمیر پوتین بدون تردید یکی از تاثیرگذارترین سیاستمدارن دنیا در قرن بیست و یکم بوده است؛ او رهبر یکی از بزرگترین قدرت‌های نظامی دنیاست و از ابتدای قرن بیست و یکم تا حالا رهبری روسیه را در دست داشته است (احتمالا کسی تردید ندارد که حتی در زمان ریاست جمهوری مدودوف هم این پوتین بود که صحنۀ قدرت را اداره می‌کرد).

 

به گزارش فرارو؛ در عین حال او همیشه چهرۀ مرموزی بوده و سوالات زیادی در مورد شخصیت او، چگونگی دست‌یابی او به قدرت و نقشه‌هایی که برای آیندۀ روسیه و جهان در سر دارد در افکار عمومی دنیا مطرح است. در طی این سال‌ها مستند‌های زیادی با محوریت شخص پوتین ساخته شده که هرکدام کوشیده‌اند تا به بخشی از پرسش‌ها دربارۀ این چهرۀ تاثیرگذار سیاست جهانی پاسخ بدهند. در اینجا شش مورد از بهترین مستند‌هایی را معرفی کرده‌ایم که هر کدام از زاویه‌ای خاص به بررسی شخصیت، شیوۀ حکمرانی و سرچشمه‌های قدرت پوتین پرداخته‌اند.

 

این سریال مستند سه قسمتی تصویری از کل دوران کاری و فعالیت‌های سیاسی پوتین ارائه داده و چگونگی دست‌یابی او به قدرت و تاثیر او بر سیاست روسیه و جهان را به تصویر کشیده است. افراد زیادی در این مستند دربارۀ پوتین حرف زده‌اند؛ از همکاران و دوستان سابقش گرفته تا کسانی که علیه او مبارزه کرده‌اند. یکی از جالب‌ترین چهره‌ها در این بین تاتیانا یوماشِوا دختر بوریس یلتسین است.

 

این مستند مراحل مختلف ترقی پوتین در سلسله‌مراتب سیاسی را به تصویر می‌کشد؛ از چگونگی پیوستن او به کا‌گ‌ب و حضورش در آلمان شرقی گرفته تا روابط او با شهردار سن‌پترزبورگ، نزدیک شدنش به بوریس یلتسین و نهایتا تبدیل شدن او به شخص اول روسیه. یکی از جالب‌ترین سکانس‌های فیلم در پایان آن قرار دارد؛ یلتسین در سال ۲۰۰۰ و بعد از انتخاب پوتین به ریاست جمهوری روسیه، در حضور خبرنگاران با او تماس می‌گیرد تا انتخابش را تبریک بگوید؛ اما این تماس حتی بعد از یک ساعت و نیم انتظار هیچ پاسخی دریافت نمی‌کند.

 

این مستند را الکسی ناوالنی ساخته است؛ منتقد فساد حکومتی در روسیه که در حال حاضر در زندان به سر می‌برد. این مستند ادعا می‌کند که قصر بزرگی که در شهر گلنجیک و در ساحل دریای سیاه قرار دارد، متعلق به پوتین است و ساخته شدن آن از طریق زد و بند‌های سیاسی میسر شده و تعلق آن به پوتین را باید بزرگترین رشوۀ تاریخ به حساب آورد. در سال ۲۰۲۲ قسمت دوم این مستند هم ساخته شد که ضمن تکرار ادعا‌های قبلی تصاویری از درون قصر را هم نشان می‌داد و شواهدی از ساخته شدن یک قصر دیگر هم ارائه می‌کرد.

 

دولت روسیه همواره این ادعا‌ها را رد کرده و خود پوتین هم در مصاحبه‌ای گفته است که نه خودش و نه نزدیکانش هیچ ارتباطی با این قصر ندارند. صرف نظر از اینکه واقعیت ماجرا چیست، به هر حال در هیچکدام از مستند‌ها (علیرغم اینکه تماشایی و خوش‌ساخت هستند) مدرک قطعی و واضحی که ادعا‌ها را ثابت کند وجود ندارد.

 

این مستند نگاهی دقیق و منحصر به فرد به چگونگی به قدرت رسیدن پوتین است. فیلم از سال ۱۹۹۹ شروع می‌کند؛ زمانی که مردم روسیه برای اولین بار با رئیس‌جمهور جدیدشان آشنا می‌شوند. اما بعد از آن به عقب برمی‌گردد و به بررسی علل و عواملی می‌پردازد که باعث شدند بوریس یلتسین پوتین را به عنوان جانشین موقت خود اعلام کند؛ اتفاقی که عملا خود یلتسین را از صحنۀ قدرت خارج کرد و موجب هموار شدن راه برای ریاست جمهوری رسمی پوتین شد.

 

چهره‌های اصلی این فیلم میخائیل گورباچف، یلتسین و پوتین هستند. توجه این مستند به جزئیات زندگی و کار سیاسی پوتین که شاید کمتر دیده شده باشند و همچنین استفادۀ فراوان فیلم از ویدئو‌های ضبط شدۀ قدیمی که واقعیت ارتباط پوتین با آدم‌های اطرافش را نشان می‌دهند، برجسته‌ترین ویژگی‌های این مستند هستند.

 

این مستند شاید کمی قدیمی باشد، اما حتما ارزش دیدن دارد، زیرا کارگردان آن، نورما پرسی، یکی از برجسته‌ترین مستندسازان سیاسی معاصر است. پرسی در آثار خود به برجسته‌ترین رویداد‌ها و بحران‌های سیاسی معاصر پرداخته و از انقلاب ایران تا فروپاشی شوروی و زوال یوگوسلاوی را از منظر برجسته‌ترین افرادی که در این رویداد‌ها نقش داشته‌اند (افرادی مثل هاشمی رفسنجانی، گورباچف و اسلوبودان میلوشوویچ) روایت کرده است.

 

در مستند «پوتین، روسیه و غرب» پرسی به درون کرملین رفته تا تصویر روشنی از روابط قدرت در درون روسیه و نسبت روسیه با غرب ارائه کند. البته بر خلاف مستند‌های قبلی، پرسی موفق نشده است که با خود پوتین گفتگو کند (در حالی که قبلا پوتین در مستند مربوط به ایران با پرسی مصاحبه کرده بود، اما در مورد خودش حاضر به انجام مصاحبه نشده است). اما با اینحال پرسی توانسته با افرادی که در درون حلقۀ قدرت در کرملین قرار دارند، از جمله وزرای خارجه، دفاع و اقتصاد، گفتگو کند. موفق‌ترین بخش‌های این مستند روایت‌های دقیق و تازه‌ای است که از مسائلی مثل انقلاب نارنجی اوکراین، جنگ گرجستان و مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای بین روسیه و آمریکا ارائه می‌کند.

 

دانیل روهر این مستند را دربارۀ الکسی ناوالنی (از مشهورترین منتقدان داخلی پوتین) ساخته است. «ناوالنی» در جشنوارۀ ساندنس ۲۰۲۲ برندۀ جایزۀ بهترین فیلم از نگاه مخاطبان شد. پوتین در این مستند حضور مستقیمی ندارد، اما در واقع تمام ماجرا به او مربوط می‌شود. مضمون اصلی فیلم تلاش پوتین برای به قتل رساندن ناوالنی است. بر حسب ادعا‌هایی که در مستند مطرح می‌شود، پوتین در سال ۲۰۲۰ گروهی از ماموران روسی را مامور تعقیب ناوالنی و مسموم کردن او با سم نوویچوک کرده است.

 

بیشتر زمان این فیلم اختصاص به مصاحبه با خود ناوالنی (قبل از بازگشت به روسیه و زندانی شدن) و حلقۀ یاران نزدیک او دارد. مصاحبه‌شوندگان ادعا می‌کنند که قتل با سم نوویچوک شیوۀ محبوب پوتین برای ترور مخالفان است. ناوالنی در این مستند شواهدی را هم برای ادعای خود ارائه می‌کند که یکی از آن‌ها یک تماس تلفنی با یکی از مامورانی است که قصد ترور او را داشته‌اند.

 

والری بالایان، مستندساز اکراینی، در این فیلم با تکیه بر تحقیقات روزنامه‌نگاران مستقل، نگاهی به سرچشمه‌های قدرت و ثروت ولادیمیر پوتین انداخته است. ادعایی که این مستند می‌کوشد آن را بر پایۀ اسناد و مدارک ثابت کند این است که صعود پوتین به بالاترین مرتبۀ قدرت در روسیه بیشتر از هر چیز به دلیل اتحادی است که در اوایل دهۀ ۹۰ میلادی میان او، بعضی از مقامات عالیرتبۀ کا‌گ‌ب و بعضی از گروه‌های مافیایی روسیه برقرار شد.