مسئله کمبود روغن خوراکی در دنیا ابتدا یک گلوله برفی نرم و کوچک بود اما هرچه جلو می‌رویم بر اثر قل خوردن، بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود. با حمله روسیه به اوکراین و ممنوعیت صادرات روغن پالم اندونزی، گلوله برفی در حال تبدیل شدن به یک بهمن سخت و مهیب است. آیا خطری بازار روغن خوراکی ایران را تهدید می‌کند؟
فرارو- سفیر اوکراین در تهران اواخر فروردین امسال گفتگویی پرحاشیه انجام داد که سوژه‌اش حمله نظامی روسیه بود، اما اشارات رندانه سرگئی بوردیلیاک، به تاثیر جنگ اوکراین بر زندگی مردم ایران بیشتر به‌چشم آمد. آقای سفیر در بخشی از مصاحبه گفته: «نصف روغن مصرفی مردم ایران از اوکراین تامین می‌شود. از هر دو لیتر روغنی که می‌خرید یک لیتر آن را اوکراین تامین می‌کند. ممکن است با ادامه این شرایط [جنگ]، ایران هم با کمبود موادغذایی مواجه شود و در این صورت افزایش قیمت مواد خوراکی در منطقه و در ایران قابل پیش‌بینی است». از زمان انجام گفتگو حدود یک هفته می‌گذرد و با سقوط ماریوپول به‌نظر می‌رسد آتش جنگ اوکراین شدت پیدا کرده است. همزمان با این اتفاقات، اندونزی به‌شکل ناگهانی تصمیم گرفت صادرات پالم که مهمترین ماده اولیه روغن‌های خوراکی به‌حساب می‌آید را متوقف کند. این کشور بزرگترین تولیدکننده، صادرکننده و مصرف‌کننده روغن پالم است که حدود ۶۰ درصد از کل عرضه را به خود اختصاص می‌دهد. مقامات اندونزی چند ماه قبل تلاش کردند با محدود کردن صادرات روغن پالم، قیمت روغن پختوپز را در کشورشان کنترل کنند، اما ظاهرا تلاش‌هایشان شکست خورده و حالا علاوه بر خودشان، بقیه تولیدکنندگان روغن‌های مخصوص پختوپز دنیا هم با یک بحران قریب‌الوقوع روبرو باشند.
به گزارش فرارو، تولید روغن نباتی در سال ۱۴۰۰ با ۱۰ درصد رشد در مقایسه با سال گذشته به ۲.۲ میلیون تن رسید. اعداد و ارقام جمله بالا را از لابلای گفتگوی رییس هیات مدیره انجمن صنفی روغن‌نباتی در نیمه اول فروردین امسال بیرون کشیده‌ایم. جایی که ابوالحسن خلیلی، ادعا کرده رکورد تولید روغن نباتی کشور شکسته شده، اما اگر به اخبار رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها در آن زمان مراجعه کنیم حتما نام روغن را کنار سایر خوراکی‌های دردسرساز مشاهده میکنیم. به‌عنوان مثال فروردین سال ۱۴۰۰، تیتر‌هایی انتقادی درباره کمبود روغن و گلایه از صف بستن مردم در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کار شده.
وزیر وقت صنعت در واکنش به اخبار کمبود روغن گفته بود توزیع ۲۵ درصد افزایش پیدا کرده است. مابین خبرها یکی به‌شوخی نوشته: کار به سلطان روغن می‌رسد؟ شاید باور نکنید، اما همین در آبان ۱۴۰۰، معاون سابق وزارت صمت به اتهام کمبود روغن در سال ۹۹ بازداشت شد! جزییات خبر نشان می‌دهد او متهم شده در زمان مسئولیت خود با دریافت رشوه، ارز ۴۲۰۰ تومانی مربوط به واردات روغن را به شرکتی خصوصی تخصیص داده، اما هرگز از آن پول برای واردات روغن استفاده نشد. متهمان همچنین بخشی از ذخایر راهبردی روغن کشور را به‌صورت غیرقانونی فروخته بودند. دبیر انجمن صنایع روغن نباتی، دی ماه پارسال در نامه‌ای به معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد به مسئله بزرگ و مهم تولید روغن اشاره کرده و نوشته صنعت روغن با کمبود روغن خام مواجه است. امیرهوشنگ بیرشک، وضعیت بازار روغن در آن زمان را «بحران جدی» خوانده بود. ردپای موضوع کمبود روغن در خبرها را می‌توان تا همین اسفند ۱۴۰۰ دنبال کرد، این‌بار علاوه بر مظنونان همیشگی، یک نام جدید هم در فهرست مقصران احتمالی دیده می‌شود: جنگ روسیه و اوکراین!
قیمت روغن مایع در بطری ۹۰۰ میلی‌لیتری بین ۱۴ تا ۱۵ هزار تومان است
کمبود روغن در کنار اعداد وآمار مربوط به سرانه مصرف روغن معنا و مفهوم پیدا می‌کند. مصرف روغن‌نباتی تا سال ۱۳۲۰ در ایران رایج نبود و بیشتر از روغن حیوانی استفاده می‌شد. روغن‌نباتی از اواسط دهه ۳۰ به ایران آمد و به‌واسطه قیمت ارزان‌تر و بسته‌بندی بهتر و بهداشتی‌تر جای خود را پیدا کرد. در سال ۱۳۸۷ سهم تولید روغن مایع از کل روغن تولیدی کشور ۳۵ درصد بود، اما در سال ۱۳۹۷ سهم روغن مایع رشد کرد و به ۶۲ درصد رسید. از سال ۱۳۹۴ به این طرف تولید روغن در کشور یک سیر ثابت را پشت سر گذاشته است. میزان روغن خوراکی تولید شده کشور در سال ۱۳۹۴، معادل ۱.۵ میلیون تن، در سال ۹۵، ۱.۳۶ میلیون تن و در سال‌های بعد به ترتیب ۱.۵۴ میلیون تن، ۱.۴۶ میلیون تن، ۱.۸ میلیون تن و بالاخره در سال ۱۳۹۹، معادل ۱.۵۷ میلیون تن ذکر شده است. به این ترتیب ادعای ابوالحسن خلیلی، رییس هیات مدیره انجمن صنفی روغن‌نباتی درباره شکسته شدن رکورد تولید روغن با آمار ۲.۲ میلیون تن می‌تواند صحیح باشد.
اندونزی، مالزی و هند بزرگترین تولیدکنندگان روغن خوراکی دنیا هستند که تقریبا ۸۰ درصد میزان تولید خود را صادر می‌کنند. از این طرف چین، آمریکا و هند را بزرگترین واردکنندگان روغن‌نباتی جهان می‌دانند. ایران رتبه ۳۲ واردات و رتبه ۸۷ صادرات روغن در جهان را دارد، ولی سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران ۲۱ کیلوگرم است؛ ۹ کیلو بیشتر از سرانه جهانی مصرف فعلی دنیا. اهمیت این عدد وقتی می‌شود که بدانیم پیش‌بینی شده سرانه مصرف روغن هند به‌عنوان دومین مصرف‌کننده بزرگ و واردکننده شماره یک جهان، شش سال دیگر به ۱۵ کیلوگرم خواهد رسید. سرانه مصرف روغن خوراکی چین و برزیل نیز طبق پیش‌بینی‌ها قرار است در سال ۲۰۲۸ میلادی به ۳۰ و ۲۴ کیلوگرم برسد.
اگر میزان مصرف روغن کشور را همان سالی ۲۱ کیلوگرم و جمعیت ایران را ۸۰ میلیون نفر فرض کنیم، روغن نباتی مورد نیاز در سال به حدود ۱.۷ میلیون تن می‌رسد که باید از ۲.۲ میلیون تن تولید کسر شود. باقیمانده این مقدار عدد زیادی نیست و باعث می‌شود رویای صادرات روغن خوراکی هم برای ایران نقش برآب شود. درست مثل بنزین که تولید و مصرف‌مان سر به‌سر است یا برق و بقیه چیزها!
قیمت روغن خوراکی در بازار ایران متفاوت است. خریداران می‌توانند به سلیقه خودشان روی روغن کنجد، روغن زیتون (مخصوص سرخ‌کردنی)، روغن آفتابگردان، روغن ذرت، روغن سرخ‌کردنی، روغن کانولا، روغن حیوانی، روغن کلزا، روفن سبوس برنج، روغن گیاهی جامد و نیمه‌جامد، روغن هسته انگور، روغن فندق و روغن گردو دست بگذارند.
سه تا از پنج کشور تامین‌کننده مواد اولیه تولید روغن خوراکی ایران فعلا شرایط ایده‌آلی ندارند
روغن مایع آفتابگردان و مخصوص سرخ‌کردنی، روغن مخلوط و روغن نیمه‌جامد در بازار با اقبال بیشتری روبرو هستند. قیمت روغن مایع در بطری در بطری ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلی‌لیتری تقریبا ۱۴ تا ۱۵ هزار تومان است و برای حجم ۱.۵ لیتر باید حدود ۲۰ تا ۲۳ هزار تومان پرداخت کرد. عنوان گران‌ترین را می‌توان به یک حلب روغن حیوانی کرمانشاهی با وزنی معادل سه کیلوگرم و قیمت ۷۰۰ هزار تومان داد. قیمت روغن زیتون مخصوص سرخ کردنی و پخت وپز در حجم ۱.۸ لیتر به ۵۰۰ هزار تومان می‌رسد و حداکثر قیمت روغن کنجد سه‌لیتری با بهترین کیفیت را ۴۵۰ هزار تومان در نظر بگیرید. این محصول را می‌توان در حجم ۱.۸ لیتر حدود ۳۰۰ هزار تومان خرید. با این پول می‌شود به یک لیتر روغن زیتون مخصوص سرخ‌کردنی فکر کرد.
قیمت روغن حیوانی در کمترین حالت به ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان می‌رسد. با این پول می‌توانید یک قوطی کوچک ۴۵۰ گرمی بخرید. قیمت همین روغن با وزن یک کیلویی تا ۲۰۰ هزار تومان می‌رسد. پیدا کردن روغن جامد و نیمه‌جامد گیاهی در یکی، دو سال گذشته کار سختی شده، چون گاهی کمیاب می‌شود. قیمت آن را برای حلب یک کیلویی ۱۷، ۱۸ هزار تومان درنظر بگیرید و برای خرید حلب سه‌کیلویی ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان کنار بگذارید. قیمت روغن نیمه‌جامد لادن در وزن پنج کیلو و سه کیلو به‌ترتیب ۹۰ هزار تومان و ۶۶ هزار تومان است.
مسئله کمبود روغن خوراکی در دنیا احتمالا اول یک گلوله برفی نرم و کوچک بوده، اما هرچه جلو می‌رویم بر اثر قل خوردن، بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود. با حمله روسیه به اوکراین و ممنوعیت صادرات روغن پالم به‌عنوان ماده اولیه تولید روغن توسط اندونزی، گلوله برفی در حال تبدیل شدن به یک بهمن سخت و مهیب است. روسیه و اوکراین دوتایی روی هم صادرات ۳۰ درصد گندم، ۸۰ درصد روغن آفتابگردان و ۲۰ درصد ذرت دنیا را انجام می‌دهند و جنگ در روند فعالیت اودسا، آزوف و نووراسیسک که بنادر صادراتی غله و فرآورده‌های روغنی هستند، اختلال ایجاد کرده است.
آیا باید حرف‌های سرگئی بوردیلیاک را درباره تاثیر جنگ اوکراین بر زندگی مردم ایران جدی گرفت؟ ایران دانه آفتابگردان مورد نیاز خود را از اوکراین و روسیه تامین می‌کند. یک‌سری دانه‌های روغنی را از آرژانتین می‌خرد و پالم مورد نیاز خود را از مالزی و اندونزی تهیه می‌کند. در حال حاضر حداقل سه تا از این پنج کشور برای ارسال مواد اولیه تولید روغن به ایران شرایط ایده‌آلی ندارند.
این که ما مصرف میکنیم روغن نیست