تمر هندی؛ از خواص آن برای سلامتی تا کاربرد آن در آشپزی

فراروـ تمر هندی یک ماده غذایی ارزشمند است که به ندرت در سبد غذایی ما ایرانی‌ها وجود دارد. شاید اطلاعی نداشته باشید که تمرهندی دارای ترکیبات مغذی است که می‌تواند برای درمان برخی از بیماری‌ها مفید باشد. میوه ترش و خوشمزه تمر هندی یک چاشنی لذیذ برای تهیه انواع سوپ‌ها و خورش‌هاست. در جنوب ایران تمر هندی را به قلیه ماهی اضافه می‌کنند تا این غذا ترش و خوشمزه شود.

به گزارش فرارو، از میوه تمر هندی در غذا‌های سراسر جهان ازجمله غذا‌های سنتی مکزیکی، هندی و تایلندی استفاده می‌شود. این چاشنی خواص دارویی متعددی دارد. تمر هندی سرشار از ویتامین‌های گروه B، کلسیم، فسفر و پتاسیم است. در ادامه مطلب علاوه‌بر پرداختن به خواص تمر هندی به کاربرد‌های این میوه در آشپزی نیز می‌پردازیم.

تمر هندی یا خرمای هندی با نام علمی Tamarindus indica از خانواده حبوبات یا Legumes است. تمر هندی درختی تنومند است که در شرایط ایده‌آل ممکن است به اندازه یک درخت کهنسال گردو قد بکشد. این درخت دارای تاچ پهن و تنه کوتاه است که شاخه‌های بسیار منشعبی تولید می‌کند. پوست تنه درخت تمر هندی به رنگ خاکستری و بسیار ضخیم است. برگ‌ها متناوب، شانه‌ای و دارای ۲ تا ۹ جفت برگچه اشکی شکل کوچک هستند که هنگام شب بسته می‌شوند. درخت تمر هندی همیشه سبز است؛ اما در شرایط خشکسالی و گرما ممکن است بیشتر برگ‌های آن بریزند. گل‌های تمرهندی روی یک گل آذین خوشه‌ای تشکیل می‌شوند و هر خوشه بین ۵ تا ۱۰ عدد گل دارد.

 

رنک گل‌ها زرد مایل به سفید است که بوی خوبی از آن‌ها متصاعد می‌شود. پس از اتمام عمر گل‌ها، میوه‌ها نمایان می‌شوند. میوه‌های نارس تمرهندی به رنگ سبز و پس از رسیدن قهوه‌ای رنگ می‌شوند. شکل میوه‌ها شبیه به غلاف لوبیا است. درون هر میوه تعدادی بذر قهوه‌ای یا سیاه رنگ وجود دارد که در میان گوشت فیبری میوه قرار گرفته‌اند. میوه‌ها در حالت نارس بسیار ترش و پس از رسیدن کامل مزه‌ای بین ترش و شیرین دارند. جالب است بدانید که هر درخت بالغ تمر هندی سالانه می‌تواند تا ۱۷۰ کیلوگرم میوه بدهد.

درخت تمر هندی بومی مناطق گرمسیری قاره آفریقاست؛ اما مدت‌هاست که در شبه قاره هند هم کشت می‌شود. زیستگاه اولیه تمر هندی مناطق گرم و خشک و گرم و مرطوب سودان، کامرون، نیجریه، کنیا، زامبیا، سومالی، تانزانیا و مالاوی است. این درخت به صورت وحشی در مناطقی از عربستان و در کشور عمان نیز رویش دارد. اکنون درخت تمر هندی در سراسر مناطق استوایی؛ حتی در خاورمیانه و جنوب آسیا نیز کشت می‌شود. امروز هندوستان بزرگ‌ترین تولید کننده تمر هندی در دنیاست.

شرایط آب و هوایی جنوب و جنوب شرق ایران باعث شده است تا بسیاری از درختان میوه‌دار استوایی و گرمسیری در آن جا کاشته شوند و به ثمر بنشینند. امروز درختان گرمسیری بسیاری مانند انبه، موز، پاپایا، گاروم زنگی، جمبو، چیکو، استارفروت، جک فروت و... در مناطق جنوب ایران کشت می‌شوند. تمر هندی یکی ازدرختان محبوب گرمسیری است که باغ‌داران شهر‌های کنارک، میناب و چابهار آن را کاشته و پرورش می‌دهند.

علاوه‌بر میوه‌ها، برگ‌های درخت تمر هندی نیز مصارف خوراکی و دارویی دارند. برگ تمر هندی حاوی ویتامین C و الفاکاروتن است. کلسیم، پتاسیم، فسفر، منیزیم و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی، ضد التهاب، ضد قارچ و ضد میکروبی در بخش‌های مختلف درخت تمر هندی وجود دارد. گل‌ها و برگ‌های تمر هندی سرشار از کلسیم و فسفر هستند. پالپ میوه تمر هندی نیز غنی از پکتین و قند‌های احیا کننده و میزان بالایی از اسید‌های آلی مهم مانند اسید تارتاریک، اسید مالیک و اسید سیتریک است. این میوه‌ها همچنین حاوی فیبر، کربوهیدرات، قند‌های احیا کننده شامل فروکتوز، گلوکز، ساکاروز و مالتوز، پلی ساکاریدها، ریبوفلاوین، تیامین، نیاسین، آهن، فسفر، کلسیم، ویتامین A، فولات، ویتامین K، پتاسیم و منیزیم هستند. هسته‌های میوه تمر هندی نیز غنی از پتاسیم، سدیم، روی و آهن هستند که برخی جوامع سنتی با آسیاب کردن این هسته‌ها، کیک یا نان تهیه می‌کنند.

منابع مکتوب طب سنتی طبع تمر هندی را سرد و خشک ذکر کرده‌اند.

کنسانتره عصاره تمر هندی به راحتی با خارج کردن پوسته و با استفاده از آب گرم و حل کردن بدست می‌آید. پالپ تمر هندی پودر شده در تولید انواع آبنبات و تافی مورد استفاده قرار می‌گیرد. میوه تمر هندی به عنوان طعم دهنده سوپ، خورش، مربا، سس و بستنی کاربرد دارد؛ همچنین می‌توان از میوه تمر هندی نوشیدنی، ترشی و رب تهیه کرد. از فرآورده‌های دیگر تمر هندی پکتین، اسید تارتاریک و پتاسیم بی تارتارات است که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

میوه تمر هندی کاربرد‌های متنوعی در آشپزی دارد، از استفاده در سوپ‌های تند و سبزیجات گرفته تا سس‌های شیرین و ترش، آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های گازدار. تمر هندی یک چاشنی همه کاره است. استفاده از تمر هندی روی گوشت باعث ترشی گوشت و نرم شدن بافت آن می‌شود؛ همچنین می‌توانید از این میوه برای خوشمزه کردن انواع سس‌ها استفاده کنید. علاوه‌بر این تمر هندی به خورش‌هایی مانند خورش قورمه سبزی، خورش بادمجان، خورش کرفس و خورش قیمه طعم خوبی می‌دهد.

از تمر هندی در طب سنتی برای درمان تب، رفع عطش، اشتهاآور، مقوی قلب و کاهش تهوع استفاده می‌شود. این میوه ترش همچنین مقوی دستگاه گوارش، رقیق کننده خون، ضد فشار خون بالا و سم‌زدای کبد است.

تمر هندی خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد: میوه تمر هندی سرشار از مواد مغذی، فلاونوئید‌ها و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است. مطالعات حیوانی نشان دادند که آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این میوه می‌توانند به کاهش استرس اکسیداتیو در بدن کمک کنند؛ همچنین این خاصیت در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش مهمی ایفا می‌کند. مصرف تمر هندی برای کاهش اثرات التهابی استرس اکسیداتیو لازم است.

 

کاهش خطر ابتلا به سرطان با تمر هندی: دانشمندان به دلایل زیادی رژیم غذایی سرشار از آنتی‌ اکسیدان را توصیه می‌کنند که یکی از آن‌ها کاهش خطر ابتلا به سرطان است. آنتی‌ اکسیدان‌ها می‌توانند از آسیب رادیکال‌های آزاد به DNA سلولی جلوگیری کنند. دانشمندان معتقدند که بسیاری از سرطان‌ها با آسیب به DNA شروع می‌شوند. فیتوکمیکال‌های موجود در گیاهان دارای خواص آنتی‌ اکسیدانی هستند. تمر هندی سرشار از چندین ماده شیمیایی گیاهی از جمله بتاکاروتن است. بتاکاروتن یکی از پرو ویتامین‌هایی است که برای پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها مؤثر است. اگر روزانه غذا‌هایی را که دارای اینپرو‌ویتامین هستند نخورید، ممکن است خطر ابتلای شما به بیماری‌های قلبی عروقی و برخی انواع سرطان‌ها افزایش یابد. سرطان‌های روده، معده، ریه و گردن رحم در اثر کمبود بتاکاروتنبه وجود می‌آیند.

 

تاثیر مصرف تمر هندی در سلامت مغز: مصرف غذا‌های حاوی ویتامین B در سلامت مغز به‌ویژه در کودکان نقش مهمی دارد. کمبود ویتامین B باعث اختلال در رشد مغز یا علائمی مربوط به یادگیری می‌شود. گروه ویتامین‌های B شامل هشت ویتامین مختلف است که عملکرد مشابهی دارند. همه آن‌ها محلول در آب هستند؛ بنابراین بدن آن‌ها را ذخیره نمی‌کند. شما باید بتوانید به اندازه کافی ویتامین B را در رژیم غذایی خود بدون استفاده از مکمل‌ها دریافت کنید. تمر هندی سرشار از ویتامین‌های گروه B به خصوص تیامین و فولات است. تمر هندی مانند سایر گیاهان حاوی B۱۲ نیست.

 

تمر هندی مفید برای استخوان‌ها: افرادی که در رژیم غذایی خود از منابع حاوی منیزیم استفاده می‌کنند، تراکم استخوان بهتری نسبت به افراد دچار کمبود منیزیم دارند. در واقع منیزیم یک فاکتور رشد استخوانی است و در استحکام استخوان‌ها نقش دارد. تمرهندی سرشار از منیزیم می‌باشد. علاوه بر این، این ماده غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D بیشتری نسبت به سایر مواد گیاهی است. این ترکیبات بدن را از ابتلا به پوکی استخوان دور می‌کنند و مصرف آن‌ها توصیه می‌شود.

 

تمر هندی موثر در سلامتی قلب: تمر هندی که سرشار از پلی‌فنول‌ها و فلاونوئید‌هاست، باعث کاهش کلسترول LDL و افزایش کلسترول HDL می‌شود و در نتیجه خطر ابتلا به تصلب شرایین یا اترواسکلروزیس را کاهش می‌دهد؛ همچنین مشخص شد که پالپ خشک شده دارای اثرات ضد فشار خون است و مصرف آن می‌تواند در کاهش فشار خون دیاستولیکموثر باشد.

 

اثر تمر هندی بر بیماری کبد چرب: به تجمع چربی اضافی در کبد بیماری کبد چرب می‌گویند. این بیماری شامل دو نوع کبد چرب الکلی و کبد چرب غیرالکلی است. بیماری کبد چرب در بسیاری از کشور‌ها در حال افزایش است. عصاره میوه تمر هندی اثر محافظتی برای کبد دارد؛ زیرا حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی به نام پروسیانیدین است که با آسیب رادیکال‌های آزاد به کبد مقابله می‌کند.

 

تمر هندی خاصیت ضد میکروبی دارد: ترکیبات طبیعی موجود در عصاره تمر هندی قابلیت استفاده به عنوان یک داروی ضد میکروبی طبیعی در برابر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را دارند. به طور خاص ترکیبی به نام لوپئول در عصاره تمرهندی وجود دارد که به دلیل خواص ضد باکتریایی شناسایی شده است.

 

تمر هندی و سلامت سیستم گوارشی: از فواید دیگر میوه تمر هندی تقویت سیستم گوارشی و بهبود عملکرد آن است. تمر هندی به عنوان مسهل کننده عمل می‌کند و در از بین بردن انگل‌های معده موثر است. این میوه ترش همچنین اشتها‌آور است و به دلیل محتوای بالای فیبر گیاهی به هضم غذا کمک می‌کند. در طب سنتی معتقدند که تمر هندی باعث از بین رفتن حالت تهوع می‌شود. برای بهره بردن از فواید تمر هندی توصیه می‌شود که از آن در چاشنی‌های غذا استفاده کنید.

 

خوردن تمر هندی ممکن است به کاهش وزن کمک کند: مطالعات نشان دادند که اسید هیدروکسی سیتریک موجود در تمر هندی باعث کاهش چربی‌های اضافی در بدن می‌شود. این خبر خوب برای افرادی است که از چاقی رنج می‌برند. در مطالعه‌ای که اخیرا انجام شده است، به برخی از مزایای قابل توجه ضد چاقی مصرف تمرهندی پی برده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که ترکیبات تمر هندی با مهار تریپسین (آنزیم پروتئولیتیک) مصرف غذا را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود احساس سیری کنید. مطالعه دیگری می‌گوید تمر هندی ممکن است سطح سروتونین را در بدن برای کمک به مدیریت وزن افزایش دهد. سروتونین اشتها را کنترل می‌کند و به بدن کمک می‌کند چربی را بسوزاند یا ذخیره کند.

 

تمر هندی خاصیت ضدالتهابی دارد: تمر هندی یک میوه ضد التهاب است. پالپ تمر هندی حاوی لوپئول است. لوپئول یک پلی‌فنول ضد سرطان و ضد التهاب است که به تسکین نقرس و بیماری‌های روماتیسمی کمک می‌کند. آب تمر هندی همچنین می‌تواند در درمان بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون استفاده شود. یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که دانه تمبر هندی پتانسیل ضد آرتریت و توانایی سرکوب علائم التهابی در بدن را دارد؛ همچنین برخی مطالعات دیگر نشان می‌دهند که تمر هندی می‌تواند ورم ملتحمه و سایر تحریکات چشمی ناشی از التهاب قرنیه را کاهش بدهد.

• در طب سنتی معتقدند که مصرف روزانه تمر هندی به عنوان تنقلات یا چاشنی غذا می‌تواند خون را از سموم تصفیه کند.
• وجود ویتامین A و ماده‌ای شبیه به موسین در تمر هندی باعث شده است تا مصرف این میوه برای بهبود دژنراسیون ماکولا، ورم ملتحمه و خشکی چشم موثر باشد.
• نوشیدن مقداری آب تمر هندی هنگام صبح یبوست را برطرف می‌کند. این خاصیت به دلیل دارا بودن فیبر بالا در میوه تمر هندی است.
• براساس تحقیقات اولیه مصرف روزانه مقدار کمی از آب تمر هندی ممکن است به کاهش میزان قند خون منجر شود.
• استفاده موضعی از آب تمر هندی به عنوان ماسک صورت در صورت نداشتن حساسیت، پوست را روشن و لکه‌های تیره را از پوست حذف می‌کند؛ همچنین این ماده یک لایه‌بردار قوی و طبیعی است. مراقب باشید پس از استفاده حتما از کرم ضدآفتاب در طول روز استفاده کنید.
• این میوه خوش طعم در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش دارد و مصرف آن برای درمان سرماخوردگی مفید است.

براساس بررسی‌های انجام شده، دو داروی آسپرین و ایبوپروفن با مصرف تمر هندی به صورت هم‌زمان تداخل دارویی دارند. در ضمن مصرف هم‌زمان دارو‌های مربوط به سیستم گوارش با تمر هندی توصیه نمی‌شود. بهتر است پس از اتمام دوره درمان طبق دستور پزشک از این میوه به صورت چاشنی روی غذا استفاده کنید.

• مصرف بیش از حد تمر هندی ممکن است روی فشار خون و قند خون تاثیر کاهشی داشته باشد.
• تمر هندی به دلیل خاصیت اسیدی که دارد، نباید با معده خالی مصرف شود. ممکن است مصرف بیش از حد تمر هندی به دلیل اسیدی بودن موجب تشدید علائم ریفلاکس معده، زخم معده، ترش کردن معده و گلودرد شود.
• مصرف تمر هندی ممکن است برای برخی افراد واکنش‌های حساسیت‌زا به وجود آورد.
• تشکیل سنگ صفرا و سقط جنین نیز از دیگر عوارض مصرف بیش از حد تمر هندی است.