پکن در آستانه تسلط بر بازار تسلیحات

فرارو- اندکی پس از پایان نمایشگاه نظامی سالانه روسیه در ماه آگوست «الکساندر میخیف» مدیر عامل یک کمپانی اسلحه سازی در روسیه به نام «روسوبورون اکسپورت» و رئیس آژانس دولتی صادرات تسلیحات آن کشور پیش بینی کرد که درآمد حاصل از صادرات تسلیحات روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال گذشته ۲۶ درصد کاهش خواهد یافت. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم روسیه هم چنان دومین صادرکننده بزرگ تسلیحات در جهان پس از ایالات متحده است. از زمان تصمیم فاجعه بار مسکو برای حمله به اوکراین در ماه فوریه نیاز ارتش روسیه به جایگزینی تجهیزات خود، تحریم‌های آمریکا و نگرانی خریداران در مورد عملکرد تجهیزات روسی در میدان نبرد توانایی روسیه برای صادرات تسلیحات را کاهش داده است.

به گزارش فرارو به نقل از فارین افرز، علیرغم آن که واشنگتن بر بازار جهانی تسلیحات پیشرفته تسلط دارد روسیه جایگاهی را برای خود به عنوان تامین کننده اصلی سلاح‌های توانمند و مقرون به صرفه، اما با فناوری پایین‌تر در جهان ایجاد کرده گاهی اوقات به عنوان «تسلیحات با ارزش» توصیف می‌شوند. این تسلیحات شامل انواع تازه تجهیزات دوره شوروی و روسیه امروز مانند تانک‌های T-۷۲ و T-۸۰، توپخانه‌های یدک کش مانند D-۳۰، هویتزر‌های خود کششی مانند ۲ S ۱ Gvozdika و ۲ S ۱۹ Msta، پرتابگر‌های موشکی چندگانه خود کششی مانند BM-۲۷ Uragan و BM-۳۰ Smerch، سیستم دفاع موشکی اس -۳۰۰ و نفربر‌های زرهی مانند BMP-۳ و BTR-۷۰ می‌شوند.

اگرچه کشور‌های کم درآمد مانند زیمبابوه، زامبیا و میانمار تنها تسلیحات این دسته را خریداری می‌کنند، اما کشور‌های با درآمد متوسط مانند برزیل، هند و تایلند که در بخش‌هایی از بازار تسلیحات گران قیمت شرکت می‌کنند نیز منابع زیادی از تسلیحات با ارزش را خریداری کرده اند. در سال ۲۰۲۲ میلادی هزینه‌های دفاعی کشور‌های عمدتا آسیایی، آمریکای لاتین و آفریقایی که بازار تسلیحات با ارزش را شامل می‌شدند بالغ بر ۲۴۶ میلیارد دلار بود.

از آنجایی که شرکت‌های آمریکایی معمولا در بازار تسلیحات با ارزش مقرون به صرفه رقابت نمی‌کنند مشکلات ایجاد شده اخیر برای روسیه در این بخش خلاء ایجاد کرده است. کشوری که آماده پر کردن خلاء می‌باشد چین است. اگر این وضعیت کنترل نشود پکن می‌تواند از فروش تجهیزات دفاعی برای ایجاد روابط قوی‌تر با نخبگان حاکم و تامین امنیت پایگاه‌های خارجی استفاده کند و به طور بالقوه ظرفیت ارتش ایالات متحده برای مانور در سراسر جهان را محدود سازد.

گسترش فروش تسلیحات چینی نفوذ ایالات متحده را در رقابت ژئو استراتژیکی تضعیف خواهد کرد. با این وجود، چنین نتیجه‌ای هنوز اجتناب ناپذیر نیست. هنوز زمان لازم برای این منظور وجود دارد که ایالات متحده و متحدان‌اش جایگزین‌هایی برای تسلیحات روسی با قیمت‌های مقرون به صرفه تهیه کنند و در نتیجه جاه طلبی‌های چین را خنثی سازند.

آماده برای سلطه

چین دارای شش شرکت از ۲۵ شرکت بزرگ دفاعی در جهان است. اگرچه سهم پنج درصدی کنونی چین از بازار جهانی تسلیحات به طور قابل توجهی کمتر از ۱۹ درصد روسیه است، اما موضوع این نشان دهنده ظرفیت بالقوه چین برای گسترش سهم بازار خود است. چین دارای چندین مزیت متمایز است که می‌تواند به آن کشور اجازه تسلط بر بازار تسلیحات مقرون به صرفه را بدهد.

رویکرد چین به صادرات تسلیحات معاملاتی است و نگرانی‌ای در مورد حقوق بشر یا ثبات رژیم‌ها ندارد. چین برای دسترسی به بنادر و منابع طبیعی کشور‌های دریافت کننده، سلاح مبادله می‌کند. برای مثال، پکن با تامین تسلیحات مقرون به صرفه مانند رادار، موشک و خودرو‌های زرهی به کشورهای نفتی، دسترسی پایدار به نفت آن کشور‌ها را برای خود تضمین کرده است.

تجربه چین به عنوان تولید کننده دارای مجوز انواع خاصی از تجهیزات نظامی روسیه جذابیت مشتریان آن را در بازار تسلیحات باارزش و مقرون به صرفه افزایش داده است. برای مثال، پس از امضای قرارداد مشارکت استراتژیک چین و روسیه در سال ۱۹۹۶ میلادی چین مجوز تولید هواپیمای جنگنده روسی سوخو -۲۷ را دریافت کرد. چنین ترتیباتی به چین کمک کرده‌اند تا به دومین تامین کننده بزرگ تسلیحات آنگولا، نیجریه، و اوگاندا و بزرگ‌ترین تامین کننده تسلیحات بنگلادش و میانمار تبدیل شود یعنی تمام کشور‌هایی که روسیه در آن تجارت سریعی را انجام می‌دهد.

حتی پیش از بروز مشکلات کنونی برای روسیه نیز چین به متنوع‌سازی محصولات خود مبادرت ورزید بود تا استراتژی روسیه برای تولید جایگزین‌های مقرون به صرفه برای تسلیحات پیشرفته غربی را تکرار کند. اکثر کشور‌های جنوب صحرای آفریقا از تسلیحات چینی استفاده می‌کنند، اما فروش به این منطقه تنها ۱۹ درصد از صادرات چین را تشکیل می‌دهد. بیش از ۷۵ درصد از صادرات چین به کشور‌های آسیایی می‌رود و چین شروع به گسترش شبکه تولید صنعتی خود در آن منطقه کرده است. برای مثال، پاکستان اکنون بسیاری از سیستم‌های تسلیحاتی چینی مانند تانک الخالد و جنگنده JF-۱۷ Thunder را تولید می‌کند.

اخیرا چین علاوه بر تسلیحات مقرون به صرفه فروش سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته را به مشتریان برجسته آغاز کرده است: در ماه آوریل، فروش موشک‌های ضد هوایی به صربستان را آغاز کرد و در ژوئن، آرژانتین خواستار خرید جنگنده‌های JF-۱۷ شده بود. چین در حال حاضر بزرگترین صادرکننده پهپاد در جهان است و فروش مدل‌های Wing Loong و CH-۴ خود را به مشتریانی آغاز کرده که پیش‌تر از ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا و روسیه تسلیحات خریداری می‌کردند از جمله کشورهایی، چون مصر، عراق، اردن و عربستان سعودی.

سنت دیرینه چین در دستیابی به فناوری خارجی به آن کشور اجازه می‌دهد تا در بازار تسلیحات مقرون به صرفه جابجا شود. یک رویکرد رسمی به نام «معرفی، هضم، جذب و نوآوری مجدد» که در سال ۲۰۰۶ میلادی ارائه شد شرکت‌های چینی را تشویق می‌کند تا «فناوری خارجی را به دست آورند و سپس آن محصولات را مجددا برای بازار‌های داخلی» نوآوری مجدد کنند. این تلاش‌ها هزینه‌های توسعه را کاهش می‌دهند و به بهبود کیفیت تسلیحات تولید چین کمک می‌کنند.

مزیت نهایی مربوط به عناصر خاکی کمیاب گروهی متشکل از ۱۷ فلز از جمله اربیوم و نئودیمیم است که برای ساخت برخی از مدرن‌ترین تجهیزات دفاعی حیاتی هستند. از آنجایی که استخراج و پردازش عناصر کمیاب خاکی حجم بالایی از زباله‌های سمی را تولید می‌کند قوانین زیست محیطی ضعیف چین به آن کشور کمک کرده تا بر تجارت جهانی این فلزات تسلط یابد.

چین در گذشته فروش عناصر کمیاب خاکی را برای اعمال خواسته‌های خود بر سایر کشور‌ها محدود کرده بود و در سال ۲۰۱۹ میلادی در واکنش به تعرفه‌های وضع شده از سوی ترامپ رئیس جمهور وقت ایالات متحده بر کالا‌های چینی تهدید کرد که فروش به ایالات متحده را محدود خواهد کرد. اگر چین صادرات عناصر کمیاب خاکی به ایالات متحده را محدود کند می‌تواند مانع تولید سیستم‌های پیشرفته از جمله جنگنده اف -۳۵ شود. علاوه بر آن، مهمات هدایت شونده، هواپیما، و بسیاری از فناوری‌های دیگر نیز برای تولید متکی به این مواد معدنی هستند.

خطرات برای آمریکا

مشارکت گسترده چین در بازار تسلیحات مقرون به صرفه می‌تواند دامنه ژئوپولیتیک آن کشور را گسترش دهد و در عین حال دسترسی ایالات متحده به بنادر و پایگاه‌های خارجی را کاهش خواهد داد. چین پیش‌تر از فروش تسلیحات برای تضمین حقوق پایگاه نظامی و جهت دهی مجدد دولت‌های دریافت کننده به دور از نفوذ ایالات متحده استفاده کرده بود.

خودداری جزایر سلیمان از اجازه ورود کشتی‌های نیروی دریایی امریکا و بریتانیا در ماه آگوست تنها چند ماه پس از امضای توافقنامه امنیتی با چین در ماه آوریل می‌تواند نشان دهنده آغاز عصر تازه‌ای باشد که در آن توانایی مانور جهانی ایالات متحده به طور فزاینده‌ای به چالش کشیده می‌شود.

برای خنثی کردن جاه طلبی‌های چین در بازار تسلیحات مقرون به صرفه ایالات متحده باید به شرکای خود کمک کند تا توانایی‌های تولید تسلیحاتی‌شان را توسعه دهند. شرکت‌های آمریکایی نیازی به مشارکت مستقیم در بازار تسلیحات مقرون به صرفه ندارند، اما دولت ایالات متحده می‌تواند برای رفع نیاز‌های آن بازار با کشور‌های متحد همکاری نزدیک داشته باشد.

برای اجازه دادن به ایالات متحده و متحدان‌اش به منظور رقابت در بازار تسلیحات مقرون به صرفه ایالات متحده باید بخش‌هایی از مقررات بین المللی ترافیک اسلحه (ITAR) را اصلاح کند. این مقررات یک رژیم نظارتی است که صادرات فناوری‌های نظامی را محدود می‌کند. در حالی که حفاظت از مزیت فناوری ایالات متحده برای امنیت ملی حیاتی است. ایالات متحده باید پارامتر‌های غروب آفتاب مقررات بین المللی ترافیک اسلحه را برای تسهیل صادرات سلاح‌های قدیمی و اجازه دادن به شرکای خود به منظور شروع تولید آن تسلیحات ایجاد کند.

برای تسهیل مشارکت بین شرکت‌های آمریکایی و صنایع دفاعی خارجی ایالات متحده، هم چنین باید یک سیستم دادخواست برای حذف محدودیت‌های مقررات بین المللی ترافیک اسلحه بر روی محصولات انفرادی ایجاد کند. تعامل آمریکا با تولیدکنندگان متحد امریکا به واشنگتن اجازه می‌دهد تا زمانی که مشارکت مستقیم دشوار است حضور خود را در بازار تسلیحات مقرون به صرفه حفظ کند. اصلاحات هدفمند مقررات بین المللی ترافیک اسلحه می‌تواند تشکیل ائتلافی از کشور‌های تولید کننده تسلیحات را تسهیل کند که در بازار تسلیحات مقرون به صرفه از چین پیشی بگیرد.

ایالات متحده باید مشوق‌هایی مانند کاهش مالیات و حذف مالیات را برای شرکت‌های آمریکایی فراهم کند تا با کشور‌های شریک، تسلیحات با کیفیت مقرون به صرفه تولید کنند. ایالات متحده می‌تواند با کره جنوبی و هند در بهبود هواپیما‌های آموزشی و هواپیما‌های رزمی سبک مانند جنگنده‌های گلدن ایگل و تجاس، هوویتزر کا ۹ تندر کره جنوبی و تانک سبک هند برای بازار تسلیحات مقرون به صرفه همکاری کند.

ایالات متحده باید فعالانه از مشارکت شرکت‌های آمریکایی در بازار تسلیحات مقرون به صرفه حمایت کند. برای مثال، در سال ۲۰۱۸ میلادی وزارت دفاع امریکا تصمیم گرفت جنگنده آموزشی رزمی تکسترون اسکورپیون را خریداری نکند جنگنده‌ای که برای انجام حملات سبک و نظارت مسلحانه طراحی شده است.

هنگامی که نیروی هوایی امریکا کار بر روی صدور گواهینامه هوایی این جنگنده را متقوف کرد ناخواسته از خودعدم تعهد را نشان داد و احتمالا چنین رفتاری باعث می‌شود تا مشتریان بین المللی از بازار تسلیحاتی امریکا دور شوند. اگرچه وزارت دفاع امریکا ظاهرا خواهان هواپیمای دیگری بود که برای تهیه ارزان‌تر باشد اسکورپیون برای انجام عملیات نسبتا ارزان بود و احتمالا در بازار تجهیزات مقرون به صرفه دارای توان رقابتی به نظر می‌رسید. در این مورد و در موارد دیگر اگر دولت ایالات متحده صلاحیت پرواز خود را تایید می‌کرد و وزارت بازرگانی از دولت‌های خارجی حمایت می‌نمود اقدامی مفید را انجام می‌داد.

مشارکت ایالات متحده در بازار تسلیحات مقرون به صرفه هم چنین زنجیره تامین و پایگاه صنعتی آن کشور را با حمایت از صنایع شرکا، تنوع بخشیدن به تامین کنندگان ایالات متحده و مشارکت سیاسی وارد کنندگان بازار تسلیحات مقرون به صرفه را تقویت خواهد کرد.

در سال ۲۰۲۲ میلادی انجمن صنایع دفاع ملی یک انجمن تجاری برای پیمانکاران دفاعی ایالات متحده برای اولین بار پایگاه صنعتی ایالات متحده را فاقد رضایت بخشی ارزیابی کرد. علت این رتبه پایین وابسته به عوامل متعددی بود: اختلالات زنجیره تامین ناشی از کووید -۱۹، کمبود نیروی کار ماهر، تعهدات بودجه‌ای متزلزل از جانب کنگره و آسیب پذیری‌های مرتبط با امنیت سایبری. اصلاحات پیشنهادی فوق انعطاف‌پذیری پایگاه صنعتی دفاعی ایالات متحده را تسهیل می‌کند، متحدان را تقویت کرده و با توسعه چین مقابله می‌کند.

تسلط رو به رشد چین بر بازار تسلیحات مقرون به صرفه باارزش به آن کشور این امکان را می‌دهد که از طریق افزایش دسترسی چین به نخبگان سیاست در «جنوب جهانی» و گسترش دسترسی ارتش خود از طریق پایگاه‌ها و تاسیسات بندری و تکمیل صنعت دفاعی خود منافع ایالات متحده را به چالش بکشد.

ایالات متحده با تعمیق همکاری‌های صنعتی با متحدان خود و تشویق آنان برای پیوستن به بازار تسلیحات مقرون به صرفه نه تنها می‌تواند برتری استراتژیک نسبت به رقیب اصلی خود کسب کند بلکه می‌تواند پیوند‌ها را با دوستان خود را نیز تقویت کند.