چرا دانش‌آموزان نورآباد لرستان ترک تحصیل می‌کنند؟

نجمه شهبازی، مدیر پویش همیاری با کودکان در شرق نوشت: در آستانه نوزدهمین سال پس از ورودم به دنیای مددکاری اجتماعی، به دعوت جمعی از افراد نیکوکار و دغدغه‌مند وارد منطقه‌ای به‌غایت زیبا و شرایط اجتماعی و فرهنگی منحصر‌به‌فرد شدم.

نورآباد دلفان در استان لرستان

قرار بر حمایت از دانش‌آموزان در معرض ترک تحصیل بود. برای همین محوریت اولین سفر، آشنایی برای دانش‌آموزان ترک تحصیل کرده یا در معرض خطر آن بود. شنیدن روایت‌هایی از انکیزه‌های سرخورده یا دسترسی‌نداشتن به امکانات به‌روز و مورد نیاز و شنیدن آن روایت‌ها از زاویه دید والدین آنها.

این آغازی متفاوت بود برای من و دوستانم که سال‌ها روایت‌های متعددی از کودکان آسیب‌دیده را دیده یا شنیده بودیم. پاییز ۱۴۰۰، مصاحبه تشخیصی و ارزیابی اولیه اجتماعی اولین گام بود.

روز‌هایی که پس از هر مصاحبه ذهن ما شروع به مقایسه نیاز‌های آن‌ها و سطح متفاوت دسترسی کودکان مناطق کم‌برخوردار با مناطق مرکزی می‌کرد. پس از ارزیابی اولیه، ۴۰ دانش‌آموز که یا ترک تحصیل کرده بودند یا در معرض ترک تحصیل بودند، وارد فرایند پشتیبانی شدند.

دلیل اغلب دانش‌آموزان ترک تحصیل کرده در اختیار نداشتن امکاناتی مانند گوشی موبایل و تبلت برای حضور در کلاس‌های مجازی بود؛ و برخی به دلیل نبودن والد مؤثر برای حمایت در مسیر آموزشی. البته اساسا فقر و ازدواج زودهنگام دختران هم در ترک تحصیل کودکانی که مصاحبه کردیم و دایره نزدیک آن‌ها مثل خواهر و برادرشان تأثیرگذار بود.

در سفر‌های بعدی به نورآباد، تیم کامل‌تر شد و مددکار اجتماعی و روان‌شناس کودک و نوجوان، همراه و همگام شدند. در هر سفر ضمن مشاوره‌های حضوری درخصوص مسائل تحصیلی دانش‌آموزان، کلاس‌ها و کارگاه‌های مهارت‌های زندگی و فرزندپروری برای دانش‌آموزان و مادران آن‌ها برگزار شد.

موضوع هر‌یک از کارگاه‌ها حاصل فراوانی نیاز‌های دانش‌آموزان یا خانواده آن‌ها به افزایش سطح آگاهی در حوزه‌های مهارتی و ارتباطی و بهداشتی تعریف شد. سؤالات ضمن برگزاری کارگاه‌ها برای ما نشانه‌ای از استقبال شرکت‌کنندگان از مباحث آموزشی بود.

در فاصله هر سفر با تک‌تک دانش‌آموزان تماس گرفته می‌شد و شرایط تحصیلی، سلامت و خانوادگی آن‌ها بررسی می‌شد. گاهی نیاز به مشاوره‌های آنلاین بود و گاهی حمایت‌هایی از‌جمله تأمین معیشت لازم می‌شد؛ و در تمام این مسیر معتمدان محله در کنار تیم تخصصی همراه و همدل بودند که هم در شناسایی کودکان، هم آشنایی با فرهنگ منطقه و پتانسیل موجود در جامعه و نیز در حمایت از خانواده‌های تحت پوشش در زمان‌هایی که تیم به خانواده دسترسی نداشت، کنار ما بودند. در‌نهایت در سال تحصیلی گذشته خدمات حمایتی به کودکان این شهر در چهار مرحله ارائه شد:

مرحله اول: تعیین شاخص‌های افرادی که تحت حمایت قرار می‌گیرند.

مرحله دوم: شناسایی کودکان و بعد ارزیابی نیاز‌های تحصیلی، معیشتی و اجتماعی آنها.

مرحله سوم: اجرای برنامه مداخله و حمایتی که به‌صورت مدیریت موردی و از سوی مددکاران اجتماعی و روان‌شناسان و با مشارکت تدوین شد.

مرحله چهارم: پایش اقدامات انجام‌شده و نتایج آن.

مرحله اول: تعیین شاخص‌های افرادی که تحت حمایت قرار می‌گیرند

در بررسی مطالعات موجود در این زمینه، شاخص‌های زیر از سوی تیم تخصصی پروژه در نظر گرفته می‌شود:

۱. دانش‌آموز در‌حال تحصیل در یکی از مقاطع تحصیلی باشد.

۲. دانش‌آموز ترک تحصیل نکرده باشد (اگر سابقه ترک تحصیل داشته باشد؛ اما در‌حال‌حاضر در‌حال تحصیل باشد، تحت پوشش قرار می‌گیرد).

۳. مشکلات پیچیده مانند اختلالات شدید روان‌پزشکی نداشته باشد.

۴. در دسترس باشد.

۵. تمایل به ادامه تحصیل داشته باشد.

مرحله دوم: شناسایی کودکان

با کمک معلمان و مدیران دغدغه‌مند و آشنا به شرایط دانش‌آموزان ترک تحصیل کرده یا در معرض خطر ترک تحصیل، یک لیست ۵۰‌نفری دانش‌آموزان انتخاب شد و با کودکان و والدین آن‌ها به‌صورت جداگانه مصاحبه شد.

مرحله سوم: اجرای برنامه مداخله

در این مرحله پس از شناسایی کودکان و دسته‌بندی نیاز‌های آنها، تیم تخصصی با برگزاری جلسات تیمی، شرایط روانی-اجتماعی دانش‌آموزان را بررسی می‌کند؛ از آنجایی که شرایط روانی-اجتماعی دانش‌آموزان با یکدیگر متفاوت بوده و هرکدام نیاز‌هایی داشته و دلایل مختلفی به‌عنوان مانع بر سر راه تحصیل آن‌ها وجود دارد، پس از بررسی وضعیت اقتصادی-اجتماعی آن‌ها نیاز‌های دانش‌آموزان شناسایی شده و با استفاده از روش مدیریت مورد برای هرکدام از دانش‌آموزان برنامه مداخله تنظیم شد. سپس با استفاده از منابع محلی و خارج از منطقه اقدامات لازم جهت بهبود وضعیت آن‌ها صورت گرفت. از مهم‌ترین اقدامات پیش‌بینی‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارجاع برخی از مراجعان به روان‌شناس جهت ارزیابی روانی

• برگزاری جلسه مشاوره روان‌شناس با مراجعان به‌صورت غیرحضوری و حضوری

• حمایت‌یابی در زمینه رفع نیاز‌های اولیه مادی و غیرمادی دانش‌آموزان و خانواده آن‌ها

• بررسی منابع اجتماعی در دسترس در شهرستان نورآباد و تهران و مذاکره با آن‌ها جهت دریافت خدمات مورد‌نیاز

• برگزاری جلسه با افراد تأثیرگذار شهرستان نورآباد جهت همکاری با آن‌ها

• مداخله در بحران

• تنظیم سیستم ارجاع و استفاده از آن در موارد مورد نیاز

در پایان سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ پس از پایان سال تحصیلی کارنامه دانش‌آموزان بررسی شد که به‌جز یک مورد، همه پیشرفت تحصیلی داشتند و هیچ‌یک از آن‌ها ترک تحصیل نکردند.

برای همین ضمن برنامه‌ریزی برای ادامه آموزش‌های مؤثر تحصیلی و مهارتی و ورزشی در فصل تابستان، مقدمات ادامه حمایت در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ فراهم شد. لازم به ذکر است در طول مسیر، هدف توانمندسازی مراجعان بوده که در صورت حضورنداشتن ما نیز بتوانند از پس مشکلات برآمده و زندگی کنند.

حالا پس از گذشت یک سال نگاه‌های درخشان دانش‌آموزان سال گذشته با لبخند زیبای دانش‌آموزان جدید و همدلی معلمان و مدیران دغدغه‌مند منطقه، نورآباد و روستا‌های اطراف آن را تبدیل به تکه‌ای از سرزمین‌مان کرده است که هر ماه من و همکارانم را با شوق راهی جاده‌ای زیبا می‌کند، برای رسیدن به ۱۴۰ دانش‌آموز مشتاق به یادگیری.