دیابت یا قند خون یک بیماری متابولیکی است که بر اثر آن تولید انسولین در بدن مختل یا متوقف می‌شود و فرد مبتلا به تزریق انسولین نیاز پیدا می‌کند. شایع‌ترین نوع این بیماری به «دیابت خاموش» مشهور است چراکه فرد مبتلا می‌تواند سال‌ها از آن بی‌خبر باشد و همین مساله باعث وارد آمدن آسیب‌های جدی دیگر به بدن و سلامت وی شود.
بنیانگذار و عضو هیات‌مدیره انجمن دیابت ایران تفاوت نشانه‌های دیابت در کودکان و بزرگسالان، انواع دیابت، عوامل بروز و نحوه پیشگیری از دیابت را تشریح کرد.
به گزارش همشهری دیابت یا قند خون یک بیماری متابولیکی است که بر اثر آن تولید انسولین در بدن مختل یا متوقف می‌شود و فرد مبتلا به تزریق انسولین نیاز پیدا می‌کند. شایع‌ترین نوع این بیماری به «دیابت خاموش» مشهور است چراکه فرد مبتلا می‌تواند سال‌ها از آن بی‌خبر باشد و همین مساله باعث وارد آمدن آسیب‌های جدی دیگر به بدن و سلامت وی شود.
دکتر اسدالله رجب بنیانگذار و عضو هیات‌مدیره انجمن دیابت ایران، متخصص کودکان و دیابت، به سوالات همشهری آنلاین درباره نشانه‌ها، انواع، عوامل بروز و نحوه پیشگیری از این بیماری پاسخ داد.
اولین نشانه‌های دیابت، چه در کودکان چه در بزرگسالان، با هم تفاوتی ندارند. شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری هم شامل پرنوشی، پرادراری، شب‌ادراری و کاهش وزن است. اما این نشانه‌ها در دیابت کودکان و نوجوانان به شکل طوفانی بروز پیدا می‌کنند و در بزرگسالان می‌تواند این‌طور نباشد. یعنی کودکان و نوجوانان می‌توانند مثلا تا یک هفته قبل هیچ نشانه‌ای از این بیماری نداشته باشند و به طور ناگهانی علائم آن در آنها مشاهده شود. این نشانه‌ها در دیابت نوع ۲ و بزرگسالان آرام‌آرام خود را بروز می‌دهند به طوری که گاه فرد متوجه نمی‌شود به این بیماری مبتلاست. بنابراین، علامت‌ها یکی است، اما شدت آن در کودکان و بزرگسالان با هم متفاوت است.
بروز نشانه‌های دیابت در کودکان و نوجوانان به شکل شدید رخ می‌دهد و یک تا ۲ هفته است. به عبارتی، به ماه نمی‌کشد و اگر برای آن کاری انجام نشود، کار فرد به بیمارستان می‌کشد. اما در بزرگسالان ممکن است نشانه‌ها سال‌ها وجود داشته باشند و فرد متوجه آنها نشود. مثلا در پرادراری بیمار تصور کند که این مساله به دلیل خوب عمل کردن کلیه‌اش است.
وقتی دیابت نوع ۲ در بزرگسالان تشخیص داده می‌شود، ما پزشک‌ها می‌گوییم ممکن است فرد مبتلا زیر ۱۰ سال باشد که این بیماری را داشته و خودش خبر نداشته است، چون به صورت تدریجی پیشرفت می‌کند و به همین خاطر است که پرسر و صدا نیست. البته در دیابت نوع یک این‌طور نیست و می‌بینیم که قند ناشتای فرد ناگهان به ۳۰۰ می‌رسد.
ما ۴ نوع دیابت داریم. دیابت نوع یک بیشتر کودکان و نوجوانان و افراد زیر ۳۰ سال را مبتلا می‌کند. البته این‌طور نیست که کودکان و نوجوانان دیابت نوع ۲ نگیرند، اما شایع‌ترین دیابت در این سنین، نوع یک است.
دیابت نوع ۲ شایع‌ترین نوع این بیماری است و بیشتر بزرگسالان بالای ۳۰ سال با آن درگیر می‌شوند. در کشور ما شایع‌ترین سن ابتلا به دیابت نوع ۲ در بازه سنی ۴۵ تا ۵۵ سال است. این در حالی است که میانگین جهانی آن ۵۵ تا ۶۵ سال است.
نوع سوم دیابت بارداری است که زنان باردار به آن مبتلا می‌شوند. نوع چهارم، دیابت همراه با بیماری‌های دیگر است، یعنی به یک بیماری مبتلا می‌شوی و همان باعث دیابتی شدن شما هم می‌شود، مثلا درگیر شدن با مشکلات کبد.
چرا بعضی زنان پس از بارداری هم به دیابت مبتلا می‌شوند؟ ارتباط دیابت بارداری با دیابت پس از آن در زنان چیست؟
آمار‌ها نشان می‌دهند که ۵۰ درصد زنان پس از بارداری به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. به عبارتی، دیابت بارداری یکی از فاکتور‌هایی است که زنان را مستعد ابتلا به دیابت نوع ۲ می‌کند. یکی از دلایل این امر افزایش وزن و بی‌تحرکی پس از بارداری است.
بله، بعضی از ویروس‌ها مستعدکننده افراد برای ابتلا به دیابت هستند، مثلا ویروس کرونا می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به دیابت نوع یک کند.
بله، تحرک و رژیم غذایی در کنترل دیابت بسیار موثر است و درمان آن را تسریع می‌کند. توجه کنید که دیابت درمان قطعی ندارد و کار‌هایی از این قبیل فقط آن را کنترل می‌کند.
نه، اصلا چنین چیزی نداریم. در دیابت نوع یک، در آغاز آن، حدود ۸۰ درصد سلول‌هایی که انسولین تولید می‌کنند، دیگر توان انجام این کار را ندارند. آن ۲۰ درصد هم طی یکی ۲ سال بعد توانشان را از دست می‌دهند.
بله، در پیشگیری از ابتلا به این بیماری هم تاثیر دارند. مشکل اصلی در کشور ما در ارتباط با دیابت، تغذیه نامناسب و کم‌تحرکی است. این دو باعث چاقی می‌شوند که خود چاقی یکی از عوامل ابتلا به دیابت است.
در کشور‌های دیگر از طریق بهبود همین دو مورد، یعنی تغذیه مناسب و انجام فعالیت‌های جسمی، توانسته‌اند تا ۸۰ درصد از دچار شدن به این بیماری پیشگیری کنند. البته باید گفت دیابت نوع یک امکان پیشگیری ندارد و آنچه گفتم، در مورد دیابت نوع ۲ است.
ارث، استرس شدید، فشار خون بالا، چربی خون بالا، مصرف دخانیات - چه سیگار چه قلیان - و اختلالات خواب می‌توانند باعث ابتلا به دیابت شوند.
ارث آن‌قدر نقش دارد که اگر پدر و مادرِ فردی دیابتی باشند، تا ۸۰ درصد احتمال دارد که او هم به این بیماری مبتلا شود. اگر یکی از والدین به این بیماری دچار باشد، احتمال دیابتی شدن فرد حدود ۵۰ درصد است. اما اگر فردِ دارای والدین دیابتی از عواملی که گفتم دوری کند؛ یعنی تغذیه درست و فعالیت جسمی داشته باشد، وزنش مناسب باشد، استرسش را کنترل کند و... می‌تواند از ابتلا به دیابت جلوگیری کند یا در سنین بالا به آن مبتلا شود.
دیابت در هر سنی و در هر شرایطی می‌تواند فرد را مبتلا کند. بنابراین، فردی که دیابت در خانواده‌اش وجود دارد - یعنی یکی از خویشاوندان درجه یک او به این بیماری مبتلاست، و نه‌تن‌ها والدینش - باید از کودکی تا پایان زندگی کار‌هایی را که برای پیشگیری از ابتلا به آن لازم است و بعضی را برشمردم، انجام دهد، چون مستعد ابتلا به دیابت، به‌خصوص نوع ۲، است.
توصیه ما به کسانی که در خطر ابتلا به دیابت ارثی هستند، این است که حتما آزمایش بدهند و در صورت نداشتن مشکل و نشانه‌های این بیماری، سالی یک بار این آزمایش را تجدید کنند.
