خواب الگوریتم‏‏‏‏‌ها در بورس ایران

 تغییر و تحولات بازارهای مالی از یک‌سو و پیشرفت علوم و فناوری کامپیوتری از سوی دیگر، باعث‌شده تا روش‌های معاملاتی به سمت الکترونیکی‌شدن پیش‌رود. یکی از مهم‌ترین مزیت‌ها در بازارهای مالی، واکنش سریع و درخور به شرایط بازار و تغییرات آن است‌ که تنها از طریق بررسی و تحلیل همه‌جانبه و لحظه به لحظه بازار به‌دست می‌آید. امروزه الگوریتم‌ها به ابزارهای رایجی در زمینه معاملات تبدیل شده‌اند که استفاده نکردن از آنها غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

به گزارش دنیای اقتصاد، به زبان ساده، معامله الگوریتمی انجام معاملات با استفاده از کامپیوتر است؛ که چگونگی انجام آن توسط الگوریتم یا الگوریتم‌هایی کنترل می‌شود. این مدل‌های ریاضی هر خبر و اطلاعات مرتبط با معاملات در بازار را تجزیه و تحلیل کرده، فرصت‌های نقدینگی را شناسایی می‌کنند و به نوبه خود، اطلاعات را به تصمیمات معاملاتی هوشمند تبدیل می‌کنند. با توسعه بازار سرمایه، مدیریت و تصمیم‌گیری برای خرید اوراق یا سهام دشوار و پیچیده شده‌است. شناسایی فرصت‌های بازار و همچنین کسب آربیتراژ بین سهام مختلف، عملیاتی است که توسط اشخاص دیگر قابل‌اجرا نیست. از این جهت، ضروری است که سیستم‌‌‌‌‌های هوشمند مانند معاملات الگوریتمی بتوانند به‌صورت خودکار یا در کنار مدیران سرمایه‌گذاری بهترین پیشنهادات خرید و فروش را ارائه دهند. معاملات الگوریتمی راهکار پیشنهادی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری، تامین سرمایه‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاری بهینه است تا بتوانند حداکثر سود را در بازه زمانی کوتاه‌تری کسب کنند. انجام سفارش‌های بزرگ معمولا سبب اثرات قیمتی شدیدی بر بازار سهام می‌شود. معامله‌گران انسانی به لحاظ زمانی و عملیاتی امکان بررسی لحظه‌‌‌‌‌ای بازار و اقدام برای خرید یا فروش بهینه سفارش‌ها را ندارند و در عین‌حال انجام این‌گونه سفارش‌های کاری تکراری و زمان‌بر است. سیستم‌‌‌‌‌های خودکار و هوشمند به‌راحتی و با دقت بالاتر می‌توانند بر اساس مدل موردنیاز سرمایه‌گذار، معاملات را به‌صورت خودکار و بدون دخالت انسانی و احساسی و با میانگین بهتر از متوسط بازار انجام دهند.

کامپیوتر در مقابل انسان

توسعه بازار مالی کشور با عنایت به تحولات جهانی، به‌خصوص در بازارهای مالی ضرورتی انکارناپذیر به‌شمار می‌رود. ساماندهی و توسعه بازار سرمایه ایران در گرو توجه به تنظیم ساختار بازار مالی متناسب با ویژگی‌های کلان اقتصادی و مختصات خرد خانوارها و بنگاه‌های فعال در اقتصاد کشور است. در عصری زندگی می‌کنیم که تکنولوژی تا ریز‌‌‌‌‌ترین بخش‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان واردشده‌ و اجتناب از آن امکان‌پذیر نیست.

از جمله بازارهایی که چند سالی می‌شود به اجتناب‌‌‌‌‌ناپذیر بودن این حقیقت پی برده‌‌‌‌‌اند بازارهای مالی هستند. ورود بازار سرمایه به عصر تکنولوژی با معاملات الگوریتمی اتفاق افتاد. معاملات الگوریتمی، معاملات اتوماتیک، معاملات خودکار، معاملات جعبه‌سیاه یا معاملات الگو فرآیند به‌کارگیری کامپیوتر در انجام معاملات با استفاده از برنامه‌نویسی است. این سیستم‌‌‌‌‌ها قابلیت انجام معامله و کسب سود با سرعت بسیار بالایی را دارند که عملا برای انسان غیرممکن است. الگوریتم‌ها و قواعد معاملاتی می‌تواند مبتنی بر زمان‌بندی معاملات، قیمت خرید و فروش، حجم معامله یا هر مدل ریاضی دیگری باشد.

علاوه‌بر فرصت‌های کسب سود که برای معامله‌گر دارد، معاملات الگوریتمی سبب افزایش نقدشوندگی بازار می‌شود. همچنین معاملات الگوریتمی موجب سیستماتیک‌شدن معاملات از طریق حذف احساسات معامله‌گران در تصمیم‌گیری و اجرای معاملات می‌شود. معاملات الگوریتمی راهکار پیشنهادی به شرکت‌های سرمایه‌گذاری و مدیران پرتفوی برای اجرای بهینه معاملاتشان است. این در حالی است که معاملات الگوریتمی یا معاملات خودکار چند وقتی است که در بازار سرمایه ایران به‌عنوان یکی از روندهای آتی بازار سرمایه خودنمایی می‌کنند. شرکت‌های استارت‌آپی و غیر‌استارت‌آپی بسیاری در این حوزه شروع به فعالیت کرده‌اند و ادعاهای جالب و غریبی مطرح می‌کنند. آمار ارائه‌شده درخصوص استفاده از الگوریتم‌‌‌‌‌ها و راهبردهای الگوریتمی در دنیا و بورس‌های بزرگ و جهانی، امیدبخش است و از استفاده از آنها تا بیش از ۷۰‌درصد حجم کل معاملات حکایت دارد، لذا با توجه به روند روبه‌رشد استفاده از این ابزار و توسعه آن، انتظار می‌رود که در آینده‌‌‌‌‌ای نزدیک، کسانی که به مفاهیم معاملات الگوریتمی آشنایی ندارند، دیگر به‌راحتی قادر به ادامه فعالیت در بازارهای مالی نباشند.

با توسعه پیشرفت‌‌‌‌‌های تکنولوژیک در حوزه برنامه‌های معاملاتی و بازارهای مالی، معاملات الگوریتمی مورد اقبال و پذیرش بورس‌ها در سراسر جهان قرار گرفته‌است. این روش در طول یک دهه گذشته در بازارهای توسعه‌‌‌‌‌یافته رایج‌‌‌‌‌ترین شیوه معاملاتی بوده و در کشورهای درحال‌توسعه نیز به‌سرعت در حال گسترش است. امروزه معاملات الگوریتمی آخرین روش دادوستد در بازار سرمایه کشور‌‌‌‌‌های پیشرفته محسوب می‌شود و بازار ما به تقویت و افزایش سطح دسترسی به این نوع معاملات نیاز دارد.

فرض شود که یک سرمایه‌گذار می‌خواهد براساس این دو قاعده معاملاتی ساده؛ خرید سهام وقتی که میانگین متحرک ۲۱ روزه بیشتر از میانگین متحرک ۵۰ روزه می‌شود یا فروش سهام وقتی که میانگین متحرک ۲۱ رو، کمتر از میانگین متحرک ۵۰ روزه می‌شود؛ خرید و فروش خود را انجام دهد. بررسی این دو قاعده و تصمیم‌گیری براساس آن در بازار سهام، شاید ساده به‌نظر برسد، اما بررسی روزانه بیش از ۷۰۰نماد در بورس ایران کاری تکراری و زمان‌بر است، در نتیجه می‌توان با یک برنامه ساده کامپیوتری به‌صورت خودکار تغییرات قیمت سهام و اندیکاتورهای تکنیکال را رصد کرد. همچنین با این روش می‌توان زمانی‌که شرایط محقق شد به‌سرعت و به‌سادگی و به‌صورت خودکار سفارش خرید و فروش ارسال کرد. به‌این‌ترتیب سرمایه‌گذار دیگر نیاز ندارد که به‌صورت لحظه‌ای بازار و نمودارها را بررسی کند یا به‌صورت دستی و با تاخیر سفارش‌های خرید و فروش را انجام دهد. سیستم معاملات الگوریتمی به‌صورت خودکار، این کار را برای معامله‌گر و سرمایه‌گذار انجام می‌دهد و به‌سرعت فرصت‌های سرمایه‌گذاری را تشخیص می‌دهد.

روبات؛ ساقط کننده هیجان بورس

معاملات الگوریتمی مزایای بسیاری همچون اجرای معاملات در بهترین قیمت‌ها، انجام درست و صحیح معاملات، زمان‌بندی دقیق و مناسب معاملات، کاهش هزینه‌های معاملات، از‌بین بردن ریسک خطاهای معامله‌گر در هنگام انجام معاملات، امکان تست استراتژی براساس داده‌های تاریخی و داده‌های واقع، کاهش احتمال تصمیم‌گیری یا خطا ناشی از احساسات یا سایر عوامل روانی و کسب سود بیشتر را برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند. منظور از این اصطلاح احساسات و استراتژی معاملاتی این است که سرمایه‌گذاران باید بدانند سرمایه خود را در کجا، چه وقت و به چه میزانی هزینه کنند تا بازدهی مثبتی نصیب‌شان شود. تعیین استراتژی به‌آسانی تعریف معنای آن نیست. سرمایه‌گذار باید بازار را بشناسد، از اوضاع اقتصادی کشور باخبر باشد، بتواند آینده را پیش‌بینی کند و در نهایت بهترین تصمیم را بگیرد. برای تعیین استراتژی معاملاتی، معمولا از روش‌های تکنیکال یا بنیادی یا ترکیبی از هر دو استفاده می‌شود. با استفاده از این روش‌ها سرمایه‌گذار می‌تواند روند بازار را تشخیص دهد و در مورد زمان مناسب ورود و خروج، حجم سرمایه، افق زمانی، انتخاب صنایع و شرکت‌ها و... تصمیم بگیرد. از استراتژی‌های معاملاتی برای جلوگیری از تعصبات مالی رفتاری و اطمینان از نتایج سازگار استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال معامله‌گرانی که هنگام بستن معاملات کمتر تسلیم تمایلات خود شده و از قوانین حاکم پیروی می‌کنند، باعث می‌شوند که سرمایه‌گذاران سهم‌هایی را که ارزش خود را از دست داده‌اند حفظ کنند و سهام ارزشمند خود را بفروشند. استراتژی‌های معاملاتی را می‌توان تحت شرایط مختلف بازار برای اندازه‌گیری سازگاری آزمایش کرد. در حال‌حاضر، معاملات بسامد بالا (HFT) بیشترین بخش معاملات الگوریتمی را شامل می‌شود.

معاملات بسامد بالا بر این اساس است که تعداد زیادی سفارش را با سرعت بسیار بالا بین بازارها و ابزارهای مختلف با پارامترهای تصمیم‌گیری متنوع به‌سرعت اجرا کند.

معاملات الگوریتمی همچنین در شکل‌های مختلف معاملات و فعالیت‌های سرمایه‌گذاری کاربرد دارد؛ به‌طوری که سرمایه‌گذاران میان‌مدت و بلندمدت یا خریداران سهام یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا شرکت‌های بیمه از معاملات الگوریتمی برای خرید و فروش حجم قابل‌توجهی از سهام بدون تاثیر برقیمت بازار آن سهم استفاده می‌کنند. علاوه‌بر این، سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت، بازارگردانان و سفته‌بازان و آربیتراژگران از معاملات الگوریتمی و خودکار برای اجرای معاملات و نقدشوندگی استفاده می‌کنند. معامله‌گران و سرمایه‌گذاران سیستماتیک با استراتژی‌هایی مانند پیگیری روند، معاملات زوجی یا معاملات پوششی (نوعی از معامله که اقدام به خرید سهم ارزان و فروش سهم گران مشابه و با همبستگی بالا می‌کنند)، از روش‌های برنامه‌ریزی‌شده برای اجرای خودکار معاملات بهره می‌گیرند. براین اساس، روش معاملات قاعده‌محور مبتنی بر الگوریتم برای این دسته از معامله‌گران کارآمدتر است. در مجموع معاملات الگوریتمی رویکرد سیستماتیک را در مقابل رویکرد مبتنی بر شخص در معاملات داراست. با توجه به این موضوع، استفاده از سیستم‌‌‌‌‌های هوشمند معاملاتی یا به‌عبارتی معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه به‌ویژه در بازار سهام می‌تواند برای تمامی ذی‌نفعان بازار مطلوب واقع شود؛ به‌طوری‌که سرمایه‌گذاران به‌عنوان یکی از ذی‌نفعان بورس هزینه کمتر معاملاتی، بهبود فرآیندهای کشف، افزایش تعداد و حجم معاملاتی، افزایش نقدشوندگی، نوسان‌پذیری و ریسک کمتر، افزایش عمق بازار، روند منطقی حرکت سهم و عدم‌دستکاری در قیمت و غیره را شاهد خواهند بود. علاوه‌بر این، بخش دیگر ذی‌نفعان بازار سهام صاحبان سهم یا سهامداران عادی هستند که با عنوان حقیقی‌‌‌‌‌های بازار یاد می‌شوند و با کاهش هزینه‌های تامین‌ مالی شرکت، افزایش نقدشوندگی، خوشنامی سهم در بین اهالی بازار، خوشنامی ناشر جهت عرضه اولیه سهام دیگر و غیره را می‌توانند شاهد باشند. در این میان نیز یکی از ذی‌نفعان اصلی بهره‌‌‌‌‌مندی از الگوریتم‌‌‌‌‌های معاملاتی سازمان و شرکت بورس است که با توجه به این موضوع و با استفاده جامع از این سیستم‌‌‌‌‌های هوشمند این نهادها می‌توانند افزایش ارزش معاملات و جذب ساده‌تر سرمایه‌گذار خارجی، مشکلات کمتر در زمان بروز بحران‌ها همچون تغییرات نزولی تند و تیز، داغ‌ کردن سهم توسط بخشی از سرمایه‌گذارانی که با پول درست معامله می‌کنند نیز تا حد زیادی حذف خواهد شد. از آنجایی که بورس اوراق‌بهادار تهران با سیاستگذاری‌‌‌‌‌های ناکارآمد و بعضا نیز اشتباه که باعث‌شده این بازار به کوچک‌ترین اخبار اقتصادی و غیر‌اقتصادی داخلی و بین‌المللی واکنش‌های شدیدی را نشان دهد، سرشار از هیجان احساسات معامله‌گران است، به‌طوری‌که تغییرات بسیاری از سهام شرکت‌های بورسی با صرف‌نظر از ویژگی‌های بنیادی آنها، سوار بر محور احساسات و انتظارات سرمایه‌‌‌‌‌گذاران است. بر این اساس بازار سهام ایران در صورتی‌که بتواند از روبات‌های معامله‌‌‌‌‌گر به‌صورت گسترده و با امکانات به‌روز و جامع استفاده کند، می‌تواند تا حدود بسیار زیادی احساسات را از بازار حذف کرده و دادوستدها روند نسبتا منطقی‌‌‌‌‌تر و قابل تحلیل‌‌‌‌‌تری حتی در زمان‌‌‌‌‌های بحرانی اقتصادی و سیاسی خواهند داشت. حتی سیاستگذاری‌‌‌‌‌های دستوری که در بورس با تعیین قیمت نیز دیده می‌شود دیگر اثرات مخرب خود را نخواهند داشت.