در هفته گذشته پخش یک کلیپ تبلیغاتی درباره پروژه شرکت اکتولایف برای تولد نوزاد از طریق دست کاری و اصلاح ژنتیکی و البته در کپسول‌های رحم مصنوعی در دنیا جنجال بسیاری به پا کرد و بسیاری از اساتید برجسته اخلاق پزشکی این طرح را یک فاجعه نامیدند.
آیا تا حالا این را تصور کرده‌اید که یک نوزاد در محیطی مثل کارخانه تولید شود؟ این شاید صحنه‌ای از فیلم ماتریکس را به یادتان بیاورد؛ صحنه‌ای که ردیفی از نوزادان که در ظروف خاصی رشد می‌کنند، ایده‌های زیادی را درباره آینده بارداری در دنیا برانگیخته است.
به گزارش خبرآنلاین، اخیرا ویدیویی در دنیا وایرال شده که در آن مرکزی را می‌بینیم که قادر است در طول سال هزاران جنین را پرورش داده و به والدینشان تحویل بدهد؛ حالا هاشم الغیلی، تهیه کننده، فیلمساز و زیست شناس مولکولی مقیم برلین و سازنده این ویدیو، در این رابطه صحبت کرده و تاکید کرده که اکتولایف، در حال حاضر یک شرکت واقعی نیست و توضیح داده که اکتولایف "اولین مرکز رحم مصنوعی جهان" فعلا در حد ایده پیگیری می‌شود و راهی برای والدین است تا ویژگی‌های مدنظرشان برای نوزادشان را برگزینند.
الغیلی در این رابطه گفته: «تکنولوژی‌ای که در ویدیو می‌بینید هنوز وجود ندارد؛ این یک ایده است و نه یک کمپانی واقعی. می‌دانم که این ویدیو از جایگاهی که باید می‌داشت، خارج شده و بعضی افراد آن را به نحوی به اشتراک می‌گذارند که انگار واقعی است؛ ولی هدف اصلی ما از ساخت این ویدیو، راه انداختن بحثی درباره این تکنولوژی نوظهور و برجسته کردن پیشرفت‌های علمی در این زمینه بوده.»
طبق گفته الغیلی، ایده اکتولایف، نتیجه بیش از پنجاه سال تحقیقات محققان در سراسر دنیاست. به گزارش روزنامه متروی انگلیس، این مرکز (که با انرژی‌های تجدیدپذیر کار می‌کند) قرار است تا ۷۵ آزمایشگاه داشته باشد که هر یک از آنها حدود ۴۰۰ ظرف محافظ مخصوص رشد (یا همان رحم مصنوعی) را در خود می‌گنجانند. این ظروف محافظ به نحوی طراحی شده‌اند که محیطی مشابه با محیط رحم مادر را شبیه‌سازی کنند.
والدین می‌توانند روند رشد و تکامل جنین را از طریق صفحه نمایش روی ظرف محافظ که داده‌های زمان واقعی را نمایش می‌دهد، دنبال کنند. این اطلاعات از طریق اپلیکیشن‌هایی برروی موبایل نیز قابل بررسی هستند.
الغیلی در این باره به میرر گفت: «سیستم برپایه هوش مصنوعی نیز ویژگی‌های فیزیکی نوزاد را رصد کرده و هرگونه ناهنجاری احتمالی ژنتیکی را گزارش می‌دهد.» در زمان تولد نیز، کودک با فشار دادن یک دکمه، از ظرف مخصوص خارج خواهد شد.
در بیانیه‌ای که در این باره در وب‌سایت مترو منتشر شد می‌خوانیم: «اکتولایف، گزینه‌ای ایمن و بدون درد است که به شما کمک می‌کند تا بدون استرس نوزادتان را به دنیا بیاورید. فرآیند زایمان راحت و تنها با فشار دادن یک دکمه انجام می‌شود. بعد از تخلیه مایع آمنیوتیک از رحم مصنوعی، شما قادر خواهید بود تا نوزادتان را از ظرف مخصوص خارج کنید.»
پکیج الیت، به افراد این امکان را می‌دهد تا جنین را قبل از کاشت در رحم مصنوعی، از نظر ژنتیکی مهندسی کنند. یعنی والدین می‌توانند سطح هوش، قد، رنگ مو، چشم و قدرت فیزیکی و حتی رنگ پوست فرزندشان را نیز انتخاب کنند.
این امکان به لطف ابزار ویرایش ژن CRISPR-Cas ۹ فراهم خواهد بود و افراد می‌توانند تا ویژگی‌های فرزندشان را از بین بیش از ۳۰۰ ژن برگزیده و حتی هرگونه ایرادات و بیماری‌های ژنتیکی و ارثی را در فرزندشان برطرف کنند.
الغیلی براین باور است که ایده رحم‌های مصنوعی تا ده سال آینده به واقعیت تبدیل خواهند شد؛ البته به شرطی که محدودیت‌های اخلاقی سد راه این پروژه نشوند: «هر ویژگی ذکر شده در این ایده، ۱۰۰% برپایه علم است و قبلا دانشمندان و مهندسان به آنها دست یافته‌اند. تنها کار باقی‌مانده، ایجاد یک پروتوتایپ با ترکیب تمام این ویژگی‌ها در یک دستگاه واحد است.»
او اعلام کرده که هنگامی که دغدغه‌های اخلاقی این موضوع برطرف شود، مردم می‌توانند از این تکنولوژی بهره ببرند: «همه چیز به دستورالعمل‌های اخلاقی بستگی دارد؛ در حال حاضر تحقیق بر روی جنین انسان، بیش از ۱۴ روز مجاز نیست و بعد از ۱۴ روز، جنین باید به دلیل مسائل اخلاقی از بین برود. اگر این محدودیت‌های اخلاقی وجود نداشته باشد، بین ده تا ۱۵ سال آینده، اکتولایف در سراسر دنیا در دسترس همگان خواهد بود. البته باید پنج سال زمان هم برای آگاهی‌رسانی عمومی و آموزش را به این زمان اضافه کنید.»
با اکتولایف، والدین می‌توانند بدون طی کردن دوران بارداری و فاز زایمان صاحب فرزند شوند و به گفته الغیلی، این امکان به کشور‌هایی مثل ژاپن، بلغارستان و کره‌جنوبی که با مشکل جمعیتی روبرو هستند، کمک زیادی کرده و به زوج‌های نابارور کمک خواهد کرد تا فرزند بیولوژیک خود را داشته باشند. این ایده، دغدغه زنانی که ممکن است مجبور باشند تا به دلیل سرطان یا هربیماری دیگری رحم خود را خارج کنند را نیز برطرف خواهد کرد.
متخصصان بر این باورند که این تکنولوژی، خیلی دور از ذهن نیست و میتواند در آینده به واقعیت تبدیل شود.
اندرو شنان، پروفسور کینگ کالج لندن دراین باره گفته: «از نظر تئوریک، این امکان وجود دارد و فقط بحث تامین محیط مناسب با اکسیژن و مواد موردنیاز است و فکر می‌کنم که تکنولوژی قادر به انجام چنین کاری هست. مثال‌های زیادی را در نوزادان زودرس می‌بینیم که خیلی خوب در دستگاه‌ها از آنها مراقبت می‌شود. این شیوه‌ای مبتدی از ایده‌ای است که در موردش صحبت می‌کنیم.»
او در ادامه درباره فرآیندی مشابه با انتقال آنتی‌بادی‌ها از بدن مادر به جنین درحالت طبیعی، به این نکته اشاره کرد که روند‌های بیوشیمیایی و ایمونولوژیکی زیادی در این راستا وجود دارد که احتمالا به آنها دست نیافته‌ایم و این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز خواهد داشت.
پروفسور جویس هارپر، رئیس گروه علوم و جامعه باروری در موسسه سلامت زنان UCL گفته: «تردیدی ندارم که روزی بیشتر انسان‌ها در جهان از طریق IVF متولد شده باشند. از همین رو اکتولایف هم یک گزینه است و در دنیای علم، هرگز نمی‌توان گفت هرگز.»
دکتر گاید اوئی، متخصص زنان و پروفسور دانشگاه آیندهوون که بر روی فناوری رحم مصنوعی کار می‌کند در این باره گفته که فناوری موجود در این ویدیو درحال حاضر وجود ندارد: «علم مدرن، هنوز فاصله زیادی با آنچه در این فیلم می‌بینیم دارد. با تکنولوژی فعلی امکان بارداری در رحم مصنوعی وجود ندارد.»
در این میان متخصصان اخلاق پزشکی هم بحث‌های زیادی را در این رابطه مطرح کرده‌اند.
از زمان طرح ایده ساخت رحم‌های مصنوعی و احتمال دخالت مستقیم در شیوه تولد نوزاد، جنجال بزرگی در بحث‌های اخلاق پزشکی اتفاق افتاده است و انتقادات بسیاری به پا شده، به طوری که پس از انتشار ویدیوی تبلیغاتی هم شرکت سازنده ناچار به ادای توضیحات شده است. دکتر علیرضا پارساپور، متخصص اخلاق پزشکی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره به خبرآنلاین می‌گوید: «ایده ایجاد محیط شبه رحمی برای رشد جنین مشابه کارایی یک انکوباتور برای نوزارد زودرس، برای حفظ و زنده نگه داشتن نوزادان خیلی زودرس به نظر میتواند کارایی و کاربرد داشته باشد. این محیط میتواند تاثیر مثبتی در حفظ و احیای جنین سقط شده خودبخودی و یا عمدی در زمانی که تداوم خاتمه بارداری مادر به دلایلی مقدور نیست ایفا کند. شاهد هستیم با پیشرفت تکنولوژی‌های نگهداری جنین امروزه امکان نگهداری نوزادان نارس در سنین پاینتری از سن بارداری ممکن شده است. طیف دیگر او او همچنین می‌گوید: «روش‌هایی وجود دارد که عملیات لقاح و ایجاد جنین را در خارج از رحم تسهیل کرده و در روش‌های کمک باروری از آن استفاده می‌شود که در راس آن آی وی اف است.».
اما Ectogenesis یا شکل گیری و رشد کامل جنین در محیط خارج رحم و آزمایشگاه به عنوان یک ایده قابل تصور است، اما به لحاظ عملی چه به لحاظ تکنولوژیک و چه به لحاظ مقررات و ضوابط اخلاقی راه بلندی را در پیش دارد و به نظر در صورت جدی شدن این ایده گام اول آن مطالعات حیوانی خواهد بود که به نظر به طور محدود و در مراحل اولیه در حال انجام است. انجام فرایند ایجاد و رشد و تولد جنین در خارج از بدن مادر حتی اگر بدون دستکاری‌های ژنتیکی صورت گیرد علاوه بر جنبه‌های فنی و تکنیکی با چالش‌ها و ابهامات متعدد اخلاقی نیز روبروست. ابهامات موجود در خصوص خطراتی که به لحاظ جسمی و روانی متوجه جنین و کودک حاصل ازآن است و جنبه‌های اجتماعی و خصوصا تاثیراتی که باز شدن این مسیر به عنوان یکی از روش‌های فرزنددار شدن در جامعه خصوصا نهاد خانواده خواهد داشت از جمله دغدغه‌های مطرح شده در این زمینه خواهد بود.»
دکتر پارساپور می‌گوید: «این مشکلات زمانی جدی و پیچیده‌تر خواهد شد که موضوع دستکاری‌های ژنتیکی و به اصطلاح ایجاد کودک سفارشی مطرح می‌شود. گر چه با دستیابی به نقشه ژنوم انسانی و تکنیک کریسپر این نوع دستکاری‌ها تا حدود زیادی قابل انجام است، اما جامعه علمی و اخلاقی جهان بشدت در مورد کاربرد ان در جهت به نژادی یا یوژنیسم نگران و مخالف است. بهره گیری ازدستکاری ژنتیکی مگر برای درمان بیماری‌های صعب العلاج و کشنده کاملا در جامعه جهانی ممنوع است. البته دستکاری‌های ژنتیکی الان در مورد حیوانات خصوصا در صنعت دامپزشکی وبه طور محدود در مورد بیماری‌های صعب العلاج انسان در حال انجام است. حواسمان باشد که قرار نیست هر توانمندی که به واسطه رشد علم و تکتولوژِی برای ما ایجاد شده و قلمرو توانستن‌های ما را توسعه داده الزاما امکان محقق شدن بیابد. به عبارتی اخلاق پزشکی ما را راهنمایی که کند که از میان انچه که میتوانیم کدام را باید انجام دهیم. بشر از ذوق زدگی دسترسی به تکنیک‌های نوین پزشکی و عملیاتی کردن آن بدون در نظر گرفتن جنبه‌های اخلاقی و ارزشی و اجتماعی مترتب بر آن کم آسیب ندیده است. امروزه در کشور ما عملیاتی شدن برخی روش‌های کمک باروری در مواردی به واسطه کم توجهی به ابعاد اخلاقی، فقهی و حقوقی تیم درمان و خانواده‌ها را با چالش‌های جدی روبرو کرده است.»
منابع: Firstpost , Reuters , usatoday
