اردوغان یا قلیچدار اوغلو: کدامیک گزینه بهتری برای ایران هستند؟

فرارو- در فاصله کمتر از دو هفته تا برگزاری انتخابات سرنوشت‌ساز پارلمانی و ریاست‌جمهوری ترکیه در ۱۴ می (۲۴ اردیبهشت)، رقابت میان دو ائتلاف «جمهور» و «ملت» به بالاترین سطح ممکن رسیده است. بعد از دو دهه حکمرانی حزب عدالت و توسعه، حالا بیش از هر زمان دیگری پایه‌های قدرت رجب طیب اردوغان لرزان به نظر می‌رسد. احزاب اپوزیسیون امیدوار هستند به رهبری کمال قلیچدار اوغلو با پیروزی در انتخابات به قدرت آک‌پارتی پایان داده و عصری جدید از سیاست‌ورزی را در تاریخ ترکیه ورق بزنند.

به گزارش فرارو، انتخابات ۱۴ می‌ نه تنها در داخل ترکیه، بلکه در میان همسایگان این کشور نیز با حساسیت ویژه دنبال می‌شود. در این بین، برای محافل رسانه‌ای و افکار عمومی ایرانی این مساله قابل طرح است که پیروزی کدام جریان در راستای منافع ایران خواهد بود؟ اردوغان یا قلیچدار اوغلو؛ کدام‌یک گزینه مطلوب ایران خواهد بود؟ یا به روایت دیگر، مساله مهم این است که تداوم قدرت اردوغان یا به قدرت رسیدن قلیچدار اغلو، چه تاثیرات را بر مناسبات تهران و آنکارا خواهد گذاشت؟

فرارو در گفتگو با "رحمن قهرمانپور"، کارشناس مسائل ترکیه، "قاسم محبعلی"، کارشناس حوزه سیاست خارجی و مدیر کل سابق خاورمیانه وزارت خارجه و "سیامک کاکایی، " کارشناس مسائل ترکیه، به واکاوی و بررسی پرسش‌های مطرح شده پرداخته است.

 اردوغان و قلیچدار اوغلو؛ هر دو حامل فرصت‌ها و چالش‌هایی برای ایران

رحمن قهرمان پور، استاد علوم سیاسی و کارشناس مسائل ترکیه در پاسخ به این سوال که تبعات و پیامدهای انتخاب رجب طیب  اردوغان و یا کمال قلیچدار اوغلو به عنوان رئیس جمهور ترکیه به ویژه برای ایران چه خواهد بود؟ گفت: «از منظر سیاست خارجی، اردوغان به دنبال گسترش نقش و حضور ترکیه در منطقه بوده و البته که سعی در نظامی کردنِ حوزه سیاست خارجی و مداخله نظامی در سوریه، عراق و نقش آفرینی ترکیه در قفقاز و مدیترانه داشته است. قاعدتا این رویه‌های اردوغان و دولت وی، برای ایران تبعات منفی به همراه داشته و سبب تشدید رقابت منطقه‌ای با تهران شده است».

وی گفت: «در نقطه مقابل، ائتلافِ ملت یا احزابی که در برابر اردوغان صف آرایی کرده‌اند، عموما گرایش اصلیشان در حوزه سیاست خارجی این است که ترکیه دست از ماجراجویی سیاسی و نظامی بردارد و بیشترِ تمرکز خود را بر داخل این کشور و کاهش تنش با همسایگان معطوف سازد. حزب "جمهوریِ خلق" معتقد به حفظ سنت آتاتورک در سیاست خارجی است که تاکید بر صلح در بیرون و صلح در داخل دارد و "داوود اوغلو" هم به عنوان چهره موثر در جبهه رقبای اردوغان، حامی دیدگاه تنشِ صفر با همسایگان است».

قهرمان پور تصریح کرد: «از منظر منطقه‌ای نیز اردوغان میل به تداوم حضور منطقه‌ای ترکیه دارد و طیف مخالف و منتقد او (ائتلاف مخالف با اردوغان) چندان مایل به افزایش حضور ترکیه در مناطق پیرامونی این کشور نیستند. از منظر رابطه با غرب، اردوغان قدری با قدرت‌های غربی چالش دارد. وی می تواند در دور زدن تحریم ها به ایران کمک کند یا در مساله سوریه و در محور آستانه، با ایران همراهی بیشتری داشته باشد. در مقابل، ائتلاف منتقدِ اردوغان در ترکیه، از نظر سنتی غرب‌گراتر است و بیشتر طرفدار نزدیکی ترکیه به اتحادیه اروپا و آمریکا است و وضع فعلی در روابط ترکیه و غرب را نمی پسندد».

این کارشناس مسائل ترکیه خاطر نشان کرد: «در صورتی که این ائتلاف که اکنون کمال قلیچدار اوغلو را به عنوان نامزد اصلی و مورد حمایت خود برای انتخابات ریاست جمهوری آتی ترکیه انتخاب کرده بتواند در جریان انتخابات پیروز شود، انتظار می رود که با سرعت بیشتری روابط ترکیه را با غرب بهبود بخشد. مساله‌ای که ممکن است خوشایندِ جمهوری اسلامی ایران نباشد. به نظر من در دیگر حوزه‌ها و به ویژه در حوزه همکاری‌های اقتصادی، در صورت انتخاب هرکدام از دونامزد اصلی انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، شاهد تغییر چندانی در روابط ایران و ترکیه نخواهیم بود».

رحمن قهرمان‌پور در پایان گفت: «با این حال، ممکن است که ائتلاف مقابلِ اردوغان یعنی ائتلاف ملت و یا اپوزیسیون سکولار ترکیه، تحت فشارهای غرب، قدری روابط خود را با ایران کاهش دهند. از این رو، در مقام جمع‌بندی باید بگویم که در مواردی، پیروزی رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به نفع ایران است و در موارد دیگری نیز پیروزی احزاب اپوزیسیون برای ایران مفید تلقی می‌شود. با این همه، به نظر من پیروزیِ چه اردوغان و چه قلیچدار اوغلو، اختلاف فاحشی را برای ایران و روابط این کشور با ترکیه ایجاد نمی‌کند.»

وی افزود: «با این حال، انتخابِ یکی از این دو نفر به عنوان رئیس جمهور آتی ترکیه، در بُعد داخلی این کشور و برای مردم آن، می تواند حامل تغییرات و پیامدهای قابل توجهی باشد. با این همه، با توجه به این مساله که در حوزه سیاست خارجی، دستِ دولت‌ها عموما بسته است، انتخاب قلیچدار اوغلو نمی تواند یک گسست جدی را در سیاست خارجی ترکیه ایجاد کند با این حال، به وضوح شاهد خواهیم بود که آنکارا حضور منطقه ای خود را در عراق و سوریه کاهش خواهد داد.»

تهران و آنکارا ناچار به همکاری هستند

قاسم محبعلی، دیپلمات و مدیر کل سابق خاورمیانه وزارت خارجه کشورمان نیز در پاسخ به تبعات پیروزی اردوغان و یا قلیچدار اوغلو در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برای ایران می گوید: «باید توجه داشته باشیم که رصد روابط ایران و ترکیه (به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی) در دهه های اخیر نشان داده که تهران و آنکارا ناچار به همکاری با یکدیگر هستند. به بیان ساده تر، علی رغم اینکه دو کشور در برخی حوزه ها با یکدیگر اختلاف نظر دارند و سیاست‌های متفاوتی را دنبال می کنند و حتی رقابت دارند، با این حال، در حوزه هایی نظیر تجارت، ارتباطات منطقه ای، و البته مسائل مرتبط با گردشگری، ناچار به مذاکره و همکاری هستند».

وی گفت: «باید توجه داشته باشیم که جریانِ مخالف با اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه که اکنون در پسِ کمال قلیچدار اوغلو جمع و بسیج شده اند، عمدتا گرایشان ملی دارند (تا مذهبی) و این مساله حاکی از آن است که آن ها هم می توانند روابط بهتری را با غرب ایجاد کنند و هم زمینه‌های مساعدی را جهت اوج دهی به سیاست های پان تُرکیستی دارند.»

محبعلی ادامه داد: «آن‌ها با نوع نگاه اردوغان چه در حوزه حکمرانی داخلی ترکیه (و البته نگاه ایدئولوژیک وی) و همچنین مداخلات نظامی منطقه‌ای این کشور در کشورهایی همچون عراق و سوریه مخالف هستند. در عین حال آن ها احتمالا نسبت به مساله کُردها نیز رویکرد متفاوتی را اتخاذ خواهند کرد. از این رو، اینکه طیف مخالف با اردوغان کرسی ریاست جمهوری در این کشور را در اختیار بگیرند، عاری از تاثیرات منطقه ای نیست و همین مساله می تواند اثرگذاری هایی را نیز بر کشور ما داشته باشد».

این دیپلمات سابق  گفت: «باید به این نکته نیز توجه داشه باشیم که ترکیه کشوری با موقعیت مهم و راهبردی از حیث ژئوپلیتیکی است و این مساله بر نوعِ حکمرانی و البته سیاست خارجی این کشور اثرگذاری قابل توجهی را دارد. درست به همین دلیل هم است که سیاست در ترکیه حالتی نوسانی دارد و گرایش سیاست خارجی ترکیه مثلا به سمت غرب و یا جهتِ مخالف با آن، تا حد زیادی توازن در آن را بر هم می زند».

سفیر سابق ایران در یونان و مالزی گفت: «به نظر من هر کسی که در ترکیه سر کار بیاید، باید برخی ملاحظات را در روابط با ایران مد نظر داشته باشد. چون همانطور که پیشتر نیز گفته شد، پیوندهای تجاری، سیاسی و امنیتی در سطح منطقه میان تهران و آنکارا تا حد زیادی امکان وقوع نوسانات شدید در روابط دو طرف را می گیرد. بنابراین باید گفت که سیاست در ترکیه ماهیت پیچیده ای دارد.

اردوغان پیشتر اشتباهاتی را در ترکیه مرتکب شد با این حال تا حدی این هنر را داشت که اشتباهاتش را جبران کند و تا به این لحظه نیز دوام آورده است. اینطور به نظر می رسد که اگر جریان مقابلِ اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری این کشور پیروز شود، بعید به نظر می رسد که آن ها، آنقدر که اردوغان مداخله‌جویی نظامی در ورای مرزهای ترکیه را دنبال می کند، این مساله را در دستورکار داشته باشند و بیش از پیش معطوف به داخلِ ترکیه خواهند بود.»

پارامترهای ثابت و متغییر روابط ایران و ترکیه

سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه نیز معتقد است: «در مورد اثرگذاری انتخابات آتی ریاست جمهوری ترکیه بر کشورهای مهم منطقه نظیر ایران، بحث های مختلفی مطرح می شود. باید گفت صرف نظر از اینکه کدام فرد و جریان پیروز انتخابات آتی ترکیه شود، باید بدانیم که روابط تهران-آنکارا از دو پارامتر عمده و محوری تبعیت می‌کند».

این کارشناس مسائل ترکیه گفت: «اولا، پارامترهای ثابت وجود دارند که مبتنی بر این گزاره هستند که ایران و ترکیه به عنوان دو همسایه، دو بازیگر و دو قدرت منطقه ای، به جِنسی از روابط شکل می دهند که بر اساس اقتضائات همسایگی، تا حدی مسیر ثابت دارد و چندان نمی تواند دستخوش تغییر شود. به بیان ساده تر، پارامترهای ثابت در مورد روابط و همکاری‌های اقتصادی و سیاست همسایگی، چه با انتخاب اردوغان و چه کمال قلیچدار اوغلو، دستخوش تغییر نخواهند شد».

وی در ادامه افزود: «اما پارامتر دوم، در واقع تغییر در اولویت‌ها و نگرش ها است. اینکه مثلا اردوغان به دنبال توسعه نفوذ منطقه‌ای ترکیه است، خود حامل تبعات و پیامدهایی است که بدون تردید دیگر کشورهای منطقه نظیر ایران را تحت تاثیر قرار می دهد. در عین حال، اینکه با پیروزی جناح رقیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، این کشور بیش از هر زمان دیگری به سمت غرب گرایش پیدا کند و از بازیگرانی نظیر روسیه و ایران دور شود، گزاره ای است که تردیدهای جدی در مورد آن وجود دارد. مکانیسم سیاست خارجی مبتنی بر نوعِ تعامل و پدیده های مختلفی است که بر اساس نوع برنامه های اعلامی که طرف پیروز در انتخابات دنبال خواهد کرد، باید تحلیل شود».