تجارت پرسودی که بوی گند می‌داد

بوی نامطبوع و گاه تهوع‌آوری که از کوچه‌پس‌کوچه‌های تهران قدیم به مشام می‌رسید تنها یک دلیل داشت، و آن چیزی نبود جز روش غیراصولی دفع فاضلاب که به مشکل اصلی بلدیه تهران هم تبدیل شده بود.

به گزارش همشهری آنلاین، تهران فاضلاب نداشت. نه تنها تهران بلکه بحث نبود فاضلاب و مشکلات ناشی از آن همه کشور را درگیر کرده و عامل اشاعه بیماری‌های زیادی هم بود. «ویلم فلور»، تاریخ‌شناس و ایران‌شناس معروف هلندی که سال‌ها درباره تاریخ شرق به‌خصوص ایران تحقیق کرده است، در این باره می‌نویسد: «هر چند بسیاری از خانه‌ها آبریزگاه داشتند، اما دفع فضولات به شیوه‌ای غیربهداشتی انجام می‌شد، درنتیجه، خود شهر‌ها و روستا‌ها اغلب همچون چاه فضولات روباز جلوه می‌کردند.»

«یاکوب ادوارد پولاک» پزشک معروف دوران قاجار که در زمان امیرکبیر به ایران آمده بود، عامل اصلی بسیاری از بیماری‌های واگیردار را مشکلات دفع فاضلاب می‌دانست.

او در سفرنامه خود در باره ایران می‌نویسد: «در تهران و برخی شهر‌ها هم برای دفع فاضلاب چاه حفر می‌شد که بهداشتی‌تر از شیوه رایج در شهر‌های دیگر بود، اما مشکلات دیگری از نظر بهداشتی ایجاد می‌کرد. معمولاً در خانه‌های تهران یکی، دو چاه به عمق ۱۵ تا ۱۱ متر می‌کنند و همین که این‌ها پر شد چاه‌های دیگری حفر می‌کنند، چون خاک تهران رسوبی و قابل نفوذ است، سرایت محتویات این چاه‌ها به آب‌های نوشیدنی و آب‌انبار‌های خانگی و حوض‌ها بدبختی‌های زیاد ایجاد می‌کند.»

تجارت پرسود دفع فاضلاب

بااین‌حال برای بعضی‌ها همین روش‌های اشتباه دفع فاضلاب پرسود هم بود. ویلم فلور در این باره می‌نویسد: «برخی از کشاورزان با الاغ‌های خود به شهر می‌آمدند و فضولات و کثافات را بار الاغ می‌کردند و با خود می‌بردند تا به‌عنوان کود در مزارع کشاورزی از آن استفاده کنند. انتقال فاضلاب به بیرون شهر توسط گروه ویژه‌ای به نام «کناس» انجام می‌شد که از این طریق امرارمعاش می‌کردند.

آنان حتی به دولت نیز بابت این کار مالیات می‌پرداختند، زیرا دفع فاضلاب یک سرمایه‌گذاری پرسود بود. حق پاک‌سازی مستراح‌های عمومی بالا بود. برای مثال (سرویس بهداشتی) مسجد شاه تهران با ۴۰ مستراح، دارای سرقفلی‌ای معادل حداقل ۳۰‌هزار تومان در سال بود. البته این پول به جیب رفتگران فاضلاب نمی‌رفت و بیشتر کسانی که آن‌ها را استخدام کرده بودند، پول‌ها را می‌گرفتند.»