نتیجه تقابل آشپزخانه و بالکن در انتخابات ترکیه به کجا می‌رسد؟

جمیله کدیور در روزنامه اطلاعات نوشت: در حالی که شمارش آراء دور اول همچنان ادامه داشت، شاهد تکه پرانی و طعنه زنی دو رقیب انتخاباتی ترکیه بودیم.

کمال قلیچداراوغلو در سخنانی در کنار دیگر رهبران ائتلاف مخالف دولت گفت: «انتخابات در بالکن پیروز نمی‌شود… اردوغان رای اعتمادی که از مردم انتظار داشت را نگرفت.» اشاره او به سخنرانی‌های سنتی اردوغان در بالکن بعد از پیروزی و در پاسخ به اظهارات او در بالکن ساختمان حزب عدالت و توسعه بود.

اردوغان سخنان خود را در جمع هوادارانش با این جمله آغاز کرده بود: «یکی در آشپزخانه است، ما در بالکن هستیم … در حالی که منتظر نتیجه بودیم، تصمیم گرفتم از قبل سخنرانی سنتی از بالکن را انجام دهم.» این اظهارات اردوغان که نه فقط اشاره به ویدیو‌های قلیچداراوغلو رهبر مخالفان از آشپزخانه ساده خود برای نشان دادن ساده زیستی اش در جریان تبلیغات انتخاباتی بود، بلکه با این گفته، هم بالا بودن نسبت بالکن به آشپزخانه را به تصویر کشید و هم به نوعی در صدد تحقیر رقیب بود.

گذشته از تکه پرانی‌های انتخاباتی، این انتخابات که از سوی محافل مختلف سیاسی و رسانه‌ای به عنوان مهمترین انتخابات سال ۲۰۲۳ جهان تلقی شده است، بدون شک نه فقط برای ترکیه، منطقه، کشور‌های همسایه و جهان اهمیت دارد، بلکه شخص رجب طیب اردوغان پس از دو دهه حضور در راس قدرت، سخت‌ترین مبارزه انتخاباتی و بزرگترین چالش پیش روی رهبری خود را در۲۰ سال اخیر تجربه می‌کند.

اردوغان چندی قبل گفته بود: «هر اتفاقی باید بیفتد، می‌افتد، این بخشی از نقشه سرنوشت و تقدیر است.»

او که پله‌های ترقی را از شهرداری استامبول در ۱۹۹۴آغاز کرد، پس از تاسیس حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۱ که در انتخابات متعدد پیروز و پرچمدار صحنه سیاسی بوده، هدایت کشور را از سال ۲۰۰۳ که به نخست وزیری انتخاب شد، برعهده گرفت. او در دو دهه سیاست ورزی در راس هرم قدرت به متنفذترین سیاستمدار ترکیه پس از آتاتورک تبدیل شد.

در سال ۲۰۱۴ به ریاست جمهوری رسید و با رفراندوم ۲۰۱۷و تغییر نظام پارلمانی ترکیه به ریاستی و افزایش اختیارات رئیس‌جمهوری، در ۲۰۱۸ با حذف پست نخست وزیری، تمام قدرت دولت در اختیار رئیس جمهوری منتخب قرار گرفت و حرکت او به سمت تثبیت قدرت و تحقق رویای احیای امپراتوری عثمانی نزدیکتر شد. اگر اردوغان در دور دوم این چالش بزرگ موفق شود، بدون شک شاهد اقداماتی جدید به سمت تکمیل تحقق این رویا خواهیم بود.

اردوغان برای پیروز شدن در انتخابات و ترغیب مردم به رای به نفع خود اقدامات متنوع و متعددی را از چند ماه مانده به انتخابات تا چند روز قبل از انتخابات انجام داد و از هر ترفندی برای پیروزی بر حریف بهره گرفت.

از جمله افزایش ۴۵ درصدی حقوق کارگران بخش دولتی، افزایش دستمزد حداقلی کارمندان دولت تا ۱۵ هزار لیر (۷۶۹ دلار)، افزایش ۱۰ درصدی حقوق خانواده کشته شدگان حملات تروریستی یا فعالیت‌های نظامی، افزایش هشت درصدی حقوق کارمندان شیفت شب، کاهش قیمت برق، ارائه یک ماه گاز طبیعی رایگان به مردم، لغو محدودیت شرط سنی برای احراز بازنشستگی که امکان بازنشستگی دو میلیون نفر را فراهم می‌کرد، وعده حقوق بازنشستگی بالاتر، حمایت از پروژه‌های مسکن ارزان و دسترسی بیشتر به وام‌های مسکن با بهره کم، بخشش بدهی‌های مالیاتی کمتر از ۲۰۰۰ لیر (۱۰۶ دلار) مشتمل بر بخشش برخی از جریمه‌های رانندگی و جریمه‌های بدهکار به موسسات دولتی، محدویت دسترسی به برخی اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی همچون توییترو … همچنین بر أساس مطالعات انجام شده، رسانه‌های ترکیه به اوسهم و مدت زمان بیشتری نسبت به قلیچداراوغلو دادند.

با توجه به اینکه دولت قسمت اعظم رسانه‌ها را کنترل می‌کند، به عنوان نمونه او در ماه آوریل۳۲ ساعت در رادیو و تلویزیون دولتی در مقابل ۳۲ دقیقه برای رقیبش وقت داشت. به علاوه، سوای ارعاب و تهدید کاندیدای رقیب در برنامه‌های انتخاباتی توسط طرفداران حزب عدالت و توسعه همچون حمله به کمپین انتخاباتی قلیچدار اوغلو، تحقیر و متهم کردن رقیب به اینکه مورد حمایت تروریست‌ها، شریک حزب غیرقانونی کارگران کردستان (پ. ک. ک) و دست نشانده غرب است، از دیگر شیوه‌های تبلیغی اردوغان بود.

مثلا در یک گردهمایی، او برای صد‌ها هزار نفر از هوادارانش ویدئویی جعلی پخش کرد که نشان می‌داد یک فرمانده پ‌ک‌ک در حال خواندن آهنگ مبارزات انتخاباتی رقیب است؛ اتهاماتی که موجب هراس برخی رأی دهندگان ملی گرا از قدرت گرفتن قلیچدار اوغلو شد.

اردوغان علی‌رغم همه اقدامات یاد شده، نتیجه مطلوب را همچون دوره‌های قبل انتخابات در دور نخست کسب نکرد و نتیجه انتخابات نشان داد بیش از ۵۰ درصد مردم خواهان تغییرند. این نخستین انتخابات ریاست جمهوری است که اردوغان در دور اول موفق به پیروزی نشده است.

او که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴، ۵۱.۷۹ درصد آرا و در انتخابات ۲۰۱۸، ۵۲.۵۹ درصد آرا را به دست آورده بود، در انتخابات اخیر به دلایل متعدد اقتصادی و سیاسی دچار کاهش محبوبیت و رای خود شد، به گون‌های که فقط موفق شد ۴۹.۵۲ درصد آرا را کسب کند. قلیچداراوغلو هم گفت که اردوغان با وجود دروغ‌ها، تهمت‌ها و توهین‌ها به نتیجه‌ای که می‌خواست نرسیده است.

مهمترین دلیل ریزش رای اردوغان، سیاست‌های اقتصادی غیرمتعارف او از جمله افزایش کنترل بانک مرکزی، مخالفت طولانی‌مدت با افزایش نرخ بهره، کاهش سرمایه گذاری، افزایش نرخ تورم و بالا رفتن ۸۵ درصدی قیمت‌ها و افزایش نجومی هزینه زندگی به ویژه در بخش مسکن و ازدیاد قیمت اجاره، زیاد شدن قیمت مواد غذایی و انرژی و حمل و نقل، و سقوط ارزش لیر به پایین‌ترین حد خود در برابر دلار بود که منجر به فقیرتر شدن مردم و پایین آمدن شدید سطح استاندارد‌های زندگی و عدم اطمینان بیتشر نسبت به اینده شد.

بر أساس آمار منتشره توسط اداره آمار ترکیه (TUİK)، نرخ سالانه تورم ترکیه در سال ۲۰۲۲، ۶۴.۲۷ درصد ثبت شده، در حالی که گروه پژوهش مستقل تورم (ENAG) مدعی است که نرخ تورم واقعی بیش از دو برابر این میزان، یعنی ۱۳۷.۵۵ درصد بوده است. بانک جهانی نیز تورم سال ۲۰۲۲ ترکیه را ۷۲.۳ درصد اعلام کرده است. افزایش هزینه‌ها و نرخ بالای بیکاری از جمله مهمترین مولفه‌های موثر در تصمیم رای دهندگان در این دور انتخابات بود. ضمن اینکه تعداد بالای آوارگان در ترکیه که عمدتا ناشی از سیاست‌های غلط اردوغان در قبال سوریه بود، از عوامل دیگر موثر در نحوه رای دادن مردم بوده است.

هرچند احتمال پیروزی اردوغان در دور دوم نسبت به ائتلاف مخالفین به دلیل ابزار‌های متعدد قدرت در دست او به منظور ایجاد انگیزه به نفع خودش در قیاس با رقیب بالاتر است، ولی حتی اگر نتیجه انتخابات در دور دوم به پیروزی کمال قلیچدار اوغلو، رقیب رجب طیب اردوغان منجر شود، خروج از زیر سایه سنگین میراث اردوغان در حوزه‌های مختلف دشوار خواهد بود.

چرا که ائتلاف شش گروه مخالف اردوغان در صدد تغییر و از بین بردن و معکوس کردن بسیاری از آنچه اردوغان طی ۲۰ سال گذشته کاشته و ساخته است، خواهد بود؛ اقداماتی، چون بازگشت به دمکراسی پارلمانی و افزایش قدرت و نقش پارلمان و بازگرداندن پست نخست وزیر و حذف نقش رئیس جمهوری در ملغی کردن و وتو مصوبات پارلمان و تبدیل او به مقامی بی طرف و تشریفاتی؛ اصلاحات در عرصه داخلی، چون تقویت آزادی بیان و رسانه و تضمین استقلال قوه قضائیه و قضات؛ تغییرات در سیاست خارجی مبتنی بر شعار «صلح در خانه و صلح در جهان» که نخستین بار توسط مصطفی کمال آتاتورک بیان شد، حفظ رابطه با روسیه و امریکا و بازگرداندن آوارگان به کشور خود و تغییرات اقتصادی، چون استقلال بانک مرکزی و تلاش برای کاهش تورم و افزایش ارزش لیر و کاستن از هزینه‌های دولت و بررسی پروژه‌ها و قرارداد‌های بخش خصوصی و دولتی…

با عنایت به مسائل پیش گفته، باید نشست و دید در نبرد قدرت آشپزخانه و بالکن، کدامیک توان کسب اعتماد بیشتر مردم را در دور دوم انتخابات خواهد داشت.