انسان‌ها دست‌کم ۵۲۰۰ سال است که خالکوبی می‌کنند. در این مطلب، برخی از جذاب‌ترین خالکوبی‌های باستانی، از نماد‌های مذهبی گرفته تا نقوش پیچیده اسب را می‌بینید. (تصویر نمایه خالکوبی یک مومیایی مصری را نشان می‌دهد).
شاید باور نکنید، اما خالکوبی تاریخچه‌ی باستانی و جذابی دارد. کلمه‌ی «tattoo» به لطف کاپیتان جیمز کوک وارد زبان انگلیسی شد و کلمه‌ی تاهیتیِ «tatau» که آن را توصیف می‌کند در پلی‌نزی قرن هجدهم بکار می‌رفت.
به گزارش فرادید، اما محققان توافق نظر دارند که قدمت خالکوبی قدیمی‌تر از این کلمات است و پوست مومیایی‌های باستانی مدرک اثبات این ادعاست.
این مومیایی‌های تتوشده چه کسانی هستند و چه چیزی را می‌توانند در مورد فرهنگ‌های باستانی به ما بیاموزند؟ در این مطلب برخی از جالب‌ترین خالکوبی‌هایی که باستان‌شناسان از گذشته پیدا کرده‌اند و آنچه را در مورد دنیای باستان به ما می‌گویند می‌بینید و می‌خوانید.
یک باستان‌شناس د رحال بررسی بازوی خالکوبی‌شده‌ی یک مومیایی معروف به بانوی کائو از فرهنگ باستانی موچه است. این زن جوان حدود سال ۴۵۰ پس از میلاد از دنیا رفته است.
نخستین مدرک خالکوبی در بدن اوتسی یا مرد یخی ثبت شده است. اوتسی معروف‌ترین مومیایی اروپاست که سال ۱۹۹۹ توسط کوهنوردان آلمانی در کوه‌های آلپ کشف شد. اوتسی حدود ۵۲۰۰ سال پیش ساکن تیرول بود؛ منطقه‌ای کوهستانی که با ایتالیا و سوئیس امروزی هم‌مرز است. پس از مرگ اوتسی، بدن و خالکوبی‌های او به واسطه‌ی یخ و هوای سرد حفظ شد.
باستان‌شناسان از آن زمان تاکنون ۶۱ خالکوبی خط‌مانند را روی بدن او شناسایی کرده‌اند که گمان می‌رود با سوراخ کردن پوست و استفاده از گرد زغال چوب ایجاد شده باشند. برخی از آنها در نواحی مرتبط با درد‌های دوران پیری مانند زانو‌ها و مچ پا هستند که باستان‌شناسان را به این نظریه سوق داده است که وجود آنها برای این درد‌ها کاربرد درمانی داشته است. اما سایر خالکوبی‌های هندسی روی سینه‌ی اوتسی نشان می‌دهد که این خالکوبی‌ها نوعی کاربرد آیینی، تشریفاتی یا حتی مذهبی در دوران نوسنگی داشتند.
شاید پنج هزار سال آینده نیز درباره‌ی معنای دقیق این خالکوبی‌ها بحث شود، چون محققان اعتراف کردند بدون شواهد بیشتر، راهی برای دانستن این که چرا اوتسی یا سایر افراد عصر نوسنگی خالکوبی داشتند، وجود ندارد.
سمت چپ: نخستین شواهد خالکوبی روی بدن اوتسی مرد یخی. یکی از خالکوبی‌های نزدیک زانوی او به شکل صلیب است.
راست: اوتسی مجموعه‌ای از خالکوبی‌های خط‌مانند روی بدن خود دارد که باستان‌شناسان معتقدند شاید با درمان درد یا مراسم آیینی ارتباط داشته باشد.
نخستین شواهد بعدی خالکوبی، مومیایی‌هایی است که گمان می‌رود بین سال‌های ۳۰۱۷ تا ۳۳۵۱ قبل از میلاد از دنیا رفته‌اند. این اجساد سال ۱۹۰۰ در مصر کشف شدند و سال ۲۰۱۸ زمانی که محققان با استفاده از تصویربرداری مادون قرمز مجدداً آنها را بررسی کردند دریافتند چیزی که شبیه لکه‌های روی پوست به نظر می‌رسید در واقع هنر بدن است. جوهر آنها نخستین مدرک شناخته‌شده‌ی خالکوبی‌هایی است که نمایانگر تصاویر هستند، از جمله یک گاو نر وحشی و یک گوسفند روی بازوی مرد و نماد‌هایی شبیه حرف S و احتمالاً یک چوب بلند روی بازو و شانه‌ی زن.
این تصاویر که بازتاب نقوش مکرر یافت‌شده در دیگر هنر‌های مصر باستان هستند، نخستین شواهد خالکوبی در آفریقا به حساب می‌آیند. گرچه محققان در مورد معنای خالکوبی‌ها برای صاحبشان فقط می‌توانند حدس بزنند، اما این خالکوبی‌ها می‌تواند نمادی از وضعیت یا مدرکی دال بر مهارت‌های دارنده‌ی خالکوبی باشد؛ مهارت‌هایی مانند شجاعت یا آگاهی دینی یا آیینی. تفاوت‌های میان خالکوبی‌های مومیایی‌های زن و مرد، از نوع جنسی یا سیستم اجتماعی است.
سایر خالکوبی‌های دوره‌های بعد نشانگر این است که در نهایت از آنها به عنوان نماد‌های مذهبی در مصر باستان استفاده می‌شده است. در یک مورد، باستان‌شناسان بیش از ۳۰ تصویر قابل‌مشاهده و متنوع از شکوفه‌های نیلوفر آبی تا چشم هوروس را روی پوست یک مومیایی زنِ دره پادشاهان کشف کردند. تصور می‌شود این زن در دوره رامسسی از ۱۱۸۹ تا ۱۲۹۲ قبل از میلاد زندگی می‌زیسته و محققان باور دارند خالکوبی‌های او نمایانگر این است که او یک کشیش یا شعبده‌باز بوده که ارتباط خاصی با ایزدبانوی مصر باستان، حاثور داشته است.
تصور می‌شود خالکوبی در سراسر قاره آمریکا از دایره‌ی قطب شمال گرفته تا جنوب رواج داشته است. زمانی تصور میشد مومیایی فرهنگ چینچورو در شیلی کنونی دارای قدیمی‌ترین خالکوبی‌های شناخته‌شده است (مجموعه‌ای از نقاط سیاه سبیل‌مانند زیر بینی). این ایده از آن زمان رد شده است. تحقیقات اخیر ثابت کرد مرد چینچورو بین سال‌های ۱۹۷۲ تا ۲۵۶۳ قبل از میلاد از دنیا رفته است و بنابراین آنطور که قبلاً تصور میشد پیرتر از اوتسی نیست. در هر صورت، دلایل خالکوبی او محققان را گیج کرده است، چون او تنها مومیایی شناخته شده از فرهنگ خودش است.
«مومیایی تولتک» نیز مربوط به زنی است که تصور می‌شود حدود سال ۲۵۰ پس از میلاد در مکزیک کنونی می‌زیسته؛ با خالکوبی‌های پیچیده روی ساعد که بازتابی از نقوش هندسی موج‌دار رایج در سراسر منطقه است. اگرچه محققان نمی‌توانند دلیل دقیق خالکوبی‌های روی بدن او را مشخص کنند، اما گمان می‌کنند این خالکوبی‌ها بیماری را دفع می‌کرده یا بخشی از مراسم پذیرش بوده است.
جانوران خالکوبی شده روی بازوی یک کودک سکایی که جسد او (مربوط به قرن پنجم قبل از میلاد) در منطقه آلتای روسیه پیدا شد. باستان‌شناسان معتقدند خالکوبی‌های این فرهنگ نشان‌دهنده‌ی سن و موقعیت اجتماعی است.
اعضای فرهنگ کاتاکومب در اروپای شرقی از حدود ۲۴۰۰ تا ۲۶۰۰ قبل از میلاد هم خالکوبی داشتند. اجساد مومیایی‌شده‌ی آنها که نزدیک دریای آزوف در روسیه کنونی یافت شد، دارای خالکوبی‌هایی با رنگ گیاهی بود که نمایانگر مار‌هایی بود که محققان معتقدند بخشی از «جادوی همانندپنداری» و نقش‌های اجتماعی است.
روی بدن اعضای فرهنگ پازیریک نیز که زمان تسلط سکا‌ها بر روسیه کنونی بین قرن‌های دوم و ششم قبل از میلاد ظاهر شدند، خالکوبی‌های حیوانات یافت شده است. این عشایر عصر آهن در کوه‌های آلتای می‌زیستند و برای زندگی و حتی مرگشان به اسب‌ها وابسته بودند (آنها کنار اسب‌های خودشان دفن می‌شدند، مانند زنی که سال ۱۹۹۳ در کنار شش اسب لگام‌دار و زین‌دار دفن شده بود). بدن این زن بلندمرتبه و سایر پازیریک‌های مدفون، منقوش به خالکوبی‌های پیچیده اسب بود.
برخی محققان بر این باورند که خالکوبی‌ها منعکس‌کننده‌ی سن و موقعیت اجتماعی است، به این معنا که با افزایش هر دو، جوهر خالکوبی فرد بیشتر و بیشتر میشد. گالا آرجنت، متخصص روانشناسی و مطالعات حیوانی معتقد است خالکوبی‌ها نشان‌دهنده‌ی ارتباط شخصی با اسب‌های شخص است و مدرکی است مهم در مورد نحوه تعامل انسان‌ها و اسب‌ها در زمان زنده بودن!
به رغم بدنام بودن خالکوبی در چین امروزی، انواعی از فرهنگ‌های باستانی سراسر آسیا از این هنر استقبال می‌کردند. برای نمونه، در حوضه تاریم چین، اجساد مومیایی شده بین ۸۰۰ تا ۲۱۰۰ قبل از میلاد کشف شد که نشان‌دهنده‌ی رواج خالکوبی در فرهنگ‌های مختلف منطقه است. بیشتر این خالکوبی‌ها روی دست‌های مومیایی‌ها بود، اما سوتلانا پانکووا، مورخ خالکوبی، خاطرنشان می‌کند که تعداد کمی از آنها خالکوبی‌های صورت دارند. او خواستار تحقیقات بیشتر در مورد خالکوبی‌های تاریم شده و ادعا می‌کند با بررسی مجدد این اجساد، احتمال دارد اکتشافات جدیدی درباره آنها انجام شود.
یک مومیایی سکایی که در سالن نمایشگاه مارتین-گروپیوس-باو در برلین به نمایش گذاشته شد. مومیایی کردن سبب حفظ خالکوبی روی شانه راست مرد شده است.
به رغم ریشه تاهیتی کلمه‌ی «تتو»، باستان‌شناسان شواهد نسبتا کمی از خالکوبی پلی‌نزی باستان یافته‌اند شاید به این دلیل که آب و هوای گرم و مرطوب مناطق استوایی برای مومیایی کردن مناسب نیست. سال ۲۰۱۹، محققان مجموعه‌ای از ابزار‌های خالکوبی را شناسایی کردند که از استخوان انسان ساخته شده بود و تصور میشد مربوط به سپیده‌دم فرهنگ پلی‌نزی در تونگای امروزی حدود ۲۷۰۰ سال پیش باشد.
محققان هنوز مطمئن نیستند چه نوع نقوشی مورد علاقه‌ی پلی‌نزی‌های باستان بوده است یا این نشانه‌ها برای پلینزی‌ها چه معنایی داشته است، اما حدس می‌زنند که شاید این نقوش نشان‌دهنده‌ی تعلق به یک گروه اجتماعی خاص، مناسک گذر یا تمایل به محافظت در برابر آسیب باشند.
(مومیایی ۵۰۰ سالۀ یک رهبر قبیله در فیلیپین)
همان‌طور که مورخ هنر فرانسوی؛ لوک رنو در مقاله‌ای در «جوهر باستانی» توضیح می‌دهد: باستان‌شناسی خالکوبی یا به عبارتی بازنمایی چهره‌های «احتمالاً خالکوبی‌شده» در آثار هنری باستانی، دیدگاهی وسوسه‌انگیز از شیوه‌های خالکوبی اولیه ارائه می‌دهد. اما «تعداد کمی از بررسی دقیق جان سالم به در می‌برند» و سبک‌های هنری باستانی را نمی‌توان به شکل قابل‌اعتمادی به‌عنوان به تجسم خالکوبی‌های واقعی تفسیر کرد.
این مورد همراه با کمبود شواهد مومیایی‌های قدیمی‌تر از اوتس نشان می‌دهد تاریخ واقعی خالکوبی را شاید هرگز نتوان به طور کامل کشف کرد.
