پشت پرده خاطره جنجالی هاشمی رفسنجانی

در یکی از جنجالی‌ترین خاطرات منتشر شده از مرحوم هاشمی، رئیس پیشین مجمع تشخیص مصلحت نظام روایتی دارد از سفر به لتیان در عصر عاشورا که به دلیل ترس از وقوع زلزله در تهران بوده است. او اشاره دارد به پیش بینی یک زلزله شناس چینی که سبب شده بود آن شب را مردم تهران در خیابان‌ها سپری کنند.

در خاطرات مرحوم هاشمی آمده است: «ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﭼﯿﻨﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ که ﺳﺎﻋﺖ ۸ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺯﻟﺰلهﺍﯼ ﺑﻪ ﻗﺪﺭﺕ ۶٫۸ ﺭﯾﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺭﻭﯼ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ. ﺁﻣﺪﻥ ما ﺑﻪ ﻟﺘﯿﺎﻥ ﻫﻢ ﺑﯽ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ. ﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮﺩم ﺍﺻﻼ ﻗﺒﻮل ﻧﺪﺍﺭﻡ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﭽﻪ‌ها ﺁﻣﺪﻡ.» او از اسکی روی آب و تفریحات آن روز گفته که بعد‌ها انتقادات بسیاری در رسانه‌های اصولگرا به همراه داشت. ولی در بعد علمی، آن روز چه اتفاقی افتاده بود؟ رییس جمهور وقت البته در توضیح تکمیلی نوشته است: «دولت چین رسما به ما اعلام کرد که این فرد تعادل روانی ندارد و خبر را تکذیب کرد و سفارت ما در چین هم اعلام کرد او که یک کارگر کارخانه است قبلا چنین نامه‌ای را برای سفارت انگلیس زده بود. اگرچه ما پیشتر این خبر را تکذیب کرده بودیم، ولی اگر تحقیقات سفارت زودتر می‌رسید بهتر بود. من از آقای کرباسچی خواستم تولویزیون این خبر تکذیب را مجدد اعلام کند، چون مردم از خانه‌ها بیرون رفته و خبر باعث نگرانی شان شده بود.»

اما اصل این روایت حالا با گذشت بیش از دو دهه از آن شب کذایی چه بوده است؟ فریبرز ناطق الهی استاد پژوهشگاه زلزله شناسی تهران وقتی با پرسشی درباره آن شب روبرو می‌شود، ابتدا لبخندی می‌زند و بعد می‌گوید: «تقریبا کل ماجرا یادم هست. هیچ دیتای مستندی نداشتیم غیر از یک نامه که از سوی سفارت ایران در چین ابتدا به وزارت خارجه و از وزارت خارجه به وزارت کشور ارجاع شده بود، آن‌ها هم نامه را برای بررسی به چند نهاد تخصصی مثل دانشگاه تهران و ما داده بودند.»

او ادامه می‌دهد: «یادم هست که همان روز‌ها یکی از فرزندان مرحوم هاشمی هم به دلیل اینکه شایعه خیلی در کشور پیچیده بود به پژوهشگاه آمد. دقیقا خاطرم نیست، ولی فکر می‌کنم آقای مهدی هاشمی بودند که آمدند. ما برای شان توضیح دادیم که زلزله در یک بازه زمانی در شهری مثل تهران متصور است، اما هیچ کس نمی‌تواند ادعای زمان دقیق زلزله را داشته باشد.».

اما این پیش بین چینی بر چه اساسی چنین ادعایی کرده بود و این خبر چطور در نبود رسانه‌های مجازی امروزی آنگونه در کشور پیچیده بود؟ ناطق الهی می‌گوید: «در آن زمان چینی‌ها مدل خاصی برای بررسی احتمال وقوع زلزله داشتند. یعنی در هر شهر، چند کارشناس مسئول رصد احوالات حیوانات و پرندگان بودند و بر اساس رفتار‌های ان‌ها زلزله را پیش بینی می‌کردند. تقریبا تا اواسط دهه ۹۰ میلادی هم همین شیوه را داشتند. ولی بعدا پی بردند راه دقیق برای مقابله با زلزله مقاوم سازی و پیشگیری است. یکی از همین کارشناسان در نامه‌ای به سفارت ایران، بر اساس مطالعات رفتاری حیوانات ادعا کرده بود که احتمال وقوع زلزله در ایران وجود دارد. برای همین هم مسئولان وقت سفارت نامه را به وزارت خارجه فکس کرده بودند و آن‌ها هم موضوع را به وزارت کشور اطلاع داده بودند. در میانه این راه احتمالا یک کارمند دولتی خبر را درز داده بود و، چون نامه نسخه آفیشیال بود، باعث ترس عمومی شده بود و تقریبا این شایعه به سرعت دهان به دهان شده بود، روزنامه‌ها درباره اش نوشته بودند و تقریبا تمام تهران از آن مطلع شده بودند و باعث ترس شده بود و آن شب را تقریبا اکثر مردم تهران بیرون از خانه‌ها گذراندند.»

او ادامه می‌دهد: «راستش حتی اگر مسیر دیگری برای چرخش این خبر اتفاق می‌افتاد قطعا این شایعه چنین رواجی پیدا نمی‌کرد، اما همین حالا هم می‌بینید که مثلا پیش بینی‌ها این ستاره شناس هلندی چه ترسی را ایجاد می‌کند با وجود اینکه اتفاق هم نمی‌افتد. به هر حال آن ماجرا بر اساس یک نامه مکتوب دولتی بود و حاشیه‌های بسیاری ایجاد کرد، اما شکر خدا در آن بازه زمانی هیچ زلزله‌ای رخ نداد. باز هم مثل همیشه می‌گویم زلزله تهران یک اتفاق حتمی است، اما برای جلوگیری از خسارت هایش چاره‌ای غیر از مقاوم سازی و پیشگیری نداریم.»!