یکی دیگر از عوامل مهمی که می‌تواند در ابتلا به پوکی استخوان نقش داشته باشد، وراثت است، درواقع داشتن حداکثر توده‌ی استخوانی تا حدود ۷۰ درصد به عامل وراثت بستگی دارد. در خانواده‌ای که پدر یا مادر به پوکی استخوان مبتلا هستند، احتمال اینکه فرزندان در سنین بالا به پوکی استخوان مبتلا شوند، نسبتاً بالاست.
آدم تا وقتی کم سن و سال است، قدر سلامتی خود را نمی‌داند، ولی وقتی پا به سن گذاشت، تازه متوجه می‌شود که سلامتی یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های زندگی است.
گاهی برای اینکه فرد در ایام پیری دچار مشکلات جدی جسمی نشود، باید در دوران نوجوانی و جوانی کار‌هایی انجام بدهد که از این مشکلات جسمی پیشگیری کند. یکی از بیماری‌های شایعی که بیشتر افراد در سنین میان‌سالی و کهن‌سالی دچار آن می‌شوند، پوکی استخوان است.
شدت پوکی استخوان در افراد مختلف، متفاوت است و هر چه افراد در سنین پایین‌تر سبک زندگی ناسالمی داشته باشند، در سنین میان‌سالی و کهن‌سالی، بیشتر مستعد ابتلا به پوکی استخوان خواهند بود. «دکتر سیدمحسن خوش‌نیت»، فوق تخصص غدد و متابولیسم، مدرس دانشگاه و محقق پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران شما را با پوکی استخوان و مشکلات ناشی از آن آشنا می‌کند.
پوکی استخوان (Osteoporosis) یکی از بیماری‌های شایعی است که بسیاری از افراد در سنین بالا به آن مبتلا می‌شوند. پوکی استخوان درواقع کاهش توده‌ی استخوانی بدن محسوب می‌شود. استخوان‌ها در بدن ساختار خاصی دارند و از دو لایه تشکیل شده‌اند. درواقع استخوان یک لایه‌ی داخلی و یک لایه‌ی خارجی دارد.
لایه‌ی داخلی دارای ساختاری متراکم است که شکلی شبیه لانه‌ی زنبور دارد، ضمن اینکه بافت آن بسیار محکم است. زمانی که اتصالات تیغه‌های استخوانی کم شوند یا ساختار میکروسکوپی خاص آنها به هم بریزد، در چنین شرایطی، استخوان‌ها می‌توانند دچار شکستگی شوند.
در این حالت استخوان‌ها نمی‌توانند بار و وزنی را که از بدن به آنها وارد می‌شود، تحمل کنند. به عبارت روشن‌تر، وقتی توده‌ی استخوانی کاهش پیدا می‌کند، کمیت استخوان دچار تغییر می‌شود و وقتی تراکم استخوان کاهش می‌یابد، کیفیت آن تغییر پیدا می‌کند، درواقع تیغه‌های بین استخوانی پوک و اتصالات آنها در اثر ابتلا به پوکی استخوان، سست خواهند شد.
برخی عوامل بروز پوکی استخوان غیرقابل‌کنترل هستند. برای مثال، یکی از این عوامل، افزایش سن است و هر چه سن بالاتر می‌رود، احتمال ابتلا به پوکی استخوان هم بیشتر می‌شود. بدن تا سن بیست‌سالگی در حال ساخت استخوان است، این مسئله در سن بیست تا چهل‌سالگی تثبیت می‌شود و از چهل‌سالگی به بعد تراکم استخوان کم می‌شود. بعد از سن چهل‌سالگی انتظار می‌رود که بین نیم تا یک درصد در سال، تراکم استخوان کاهش پیدا کند.
برای پیشگیری از پوکی استخوان باید از زمان کودکی و نوجوانی، به فکر بود، چون این سنین مهم‌ترین زمان برای ساخت استخوان محسوب می‌شوند، به همین دلیل افراد باید به این دوران، توجه ویژه‌ای داشته باشند. باید به این دوران مثل یک بانک نگاه کرد یعنی فرد تا جایی که می‌تواند باید به فکر ذخیره‌ی کلسیم برای سنین بالاتر باشد. کلسیم تا حدود سن بیست سالی در بدن ذخیره می‌شود و با افزایش سن، این کلسیم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
جنسیت یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند در پوکی استخوان نقش داشته باشد. این عامل یکی از عواملی محسوب می‌شود که غیرقابل‌کنترل است. خانم‌ها بیشتر از آقایان، مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند. خانم‌ها نسبت به آقایان توده‌ی استخوانی کوچک‌تر و ظریف‌تری دارند که همین مسئله می‌تواند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را در خانم‌ها افزایش بدهد. به‌طورمعمول، از هر سه زن، یک نفر به پوکی استخوان مبتلا خواهد شد، درحالی‌که در مردان این عدد متفاوت است یعنی از هر هشت مرد فقط یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می‌شود.
یکی دیگر از عواملی که باعث می‌شود خانم‌ها بیشتر از آقایان مستعد ابتلا به پوکی استخوان شوند، مسئله‌ی یائسگی است. به‌طورکلی ده سال بعد از یائسگی، حدود پنج تا ده درصد توده‌ی استخوانی در خانم‌ها از بین خواهد رفت. این مسئله به دلیل عدم تولید هورمون استروژن به وجود می‌آید. این هورمون، نقش مهمی را در استحکام استخوان‌های بدن دارد.
آن دسته از خانم‌هایی که به دلیل ابتلا به بیماری و در اثر جراحی، تخمدانشان برداشته شده است، احتمال دارد زودتر از بقیه به پوکی استخوان مبتلا شوند. البته آقایان نیز به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و معمولاً از سن شصت‌وپنج‌سالگی به بعد، احتمال پوکی استخوان وجود دارد.
یکی دیگر از عوامل مهمی که می‌تواند در ابتلا به پوکی استخوان نقش داشته باشد، وراثت است، درواقع داشتن حداکثر توده‌ی استخوانی تا حدود ۷۰ درصد به عامل وراثت بستگی دارد. در خانواده‌ای که پدر یا مادر به پوکی استخوان مبتلا هستند، احتمال اینکه فرزندان در سنین بالا به پوکی استخوان مبتلا شوند، نسبتاً بالاست.
یکی از عواملی که می‌تواند در ابتلا به پوکی استخوان نقش داشته باشد، وزن فرد و اندازه‌ی استخوان‌های بدن است، طوری که هر چه خانم‌ها از نظر استخوان‌بندی درشت‌تر باشند، کمتر به پوکی استخوان مبتلا خواهند شد. آن دسته از خانم‌هایی که لاغر هستند، به نسبت خانم‌های چاق با استخوان‌بندی درشت، بیشتر مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند.
خیلی از افراد بر این باورند که برخی از دارو‌ها به‌ویژه دارو‌های حاوی کورتون، می‌توانند باعث ابتلا به پوکی استخوان شوند. دارو‌های ضد تشنج و دارو‌های کورتونی می‌توانند زمینه‌ی ابتلا به پوکی استخوان را افزایش بدهند. افرادی که بیش از سه ماه از دارو‌های کورتونی استفاده کرده باشند، مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند؛ اما برخلاف تصور عموم، دارویی مثل «لِووتیروکسین» (Levothyroxine) که برای درمان گواتر (تیروئید) تجویز می‌شود، تأثیری در ابتلا به پوکی استخوان ندارد و این یک باور نادرست محسوب می‌شود که این دارو در ابتلا به پوکی استخوان نقش دارد.
این دارو تنها در شرایطی که با دوز بالا مصرف شود تا حدودی می‌تواند در ابتلا به پوکی استخوان نقش داشته باشد. همچنین برخی از افراد تصور می‌کنند که ایبوپروفن (Ibuprofen) یکی از دارو‌هایی است که می‌تواند باعث ابتلا به پوکی استخوان شود، این باور نیز اشتباه است، چون ایبوپروفن نقشی در ابتلا به پوکی استخوان ندارد.
غیر از عوامل یادشده، عوامل دیگری هم وجود دارند که می‌توانند باعث ابتلا به پوکی استخوان شوند. برای مثال، آن دسته از افرادی که به بیماری آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis) مبتلا هستند، بیش از بقیه به پوکی استخوان دچار می‌شوند. یکی دیگر از بیماری‌هایی که می‌تواند پوکی استخوان را به همراه داشته باشد، پرکاری یا کم‌کاری تیروئید است.
علاوه بر این، آن دسته از افرادی که به سرطان مبتلا شده‌اند نیز مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند. همچنین سوء‌جذب و سوءتغذیه، عوامل دیگری برای ابتلا به پوکی استخوان، محسوب می‌شوند. آن دسته از افرادی که پیوند اعضا انجام داده‌اند یا آن دسته از آقایانی که با کمبود هورمون جنسی مواجه هستند، می‌توانند به پوکی استخوان مبتلا شوند. تمامی این عوامل، جزو مواردی هستند که غیرقابل‌کنترل محسوب می‌شوند و نمی‌توان کار چندانی برای پیشگیری از پوکی استخوان، در این موارد انجام داد.
پوکی استخوان یکسری علائم دارد که افراد باید آن را جدی بگیرند و سریعاً به پزشک مراجعه کنند. یکی از علائم پوکی استخوان قوز پشت است. همچنین کاهش قد بیشتر از سه سانتی‌متر و شکستگی در اثر یک زمین‌خوردگی ساده، از دیگر علائم پوکی استخوان محسوب می‌شوند.
با وجود اینکه پوکی استخوان در بسیاری موارد غیرقابل پیشگیری است، اما در برخی موارد می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد. یکی از دلایلی که می‌تواند باعث کاهش توده‌ی استخوانی شود، بی‌تحرکی و نداشتن برنامه‌ی ورزشی مستمر است. افراد باید ورزش‌هایی را که روی استخوان فشار وارد می‌کند (ورزش‌هایی مانند کوهنوردی و پیاده‌روی) در برنامه‌ی زندگی خود قرار بدهند. انجام این کار می‌تواند از پوکی استخوان پیشگیری کند.
یکی دیگر از مواردی که افراد باید به آن توجه کافی داشته باشند، تغذیه است. داشتن یک برنامه غذایی سالم و مصرف به اندازه‌ی کافی کلسیم و ویتامین دی (D) می‌تواند در پیشگیری از پوکی استخوان مؤثر باشد. علاوه بر این موارد، افراد باید به اندازه‌ی کافی از پروتئین نیز استفاده کنند. بسیاری از افرادی که در شهر‌ها با هوای آلوده، زندگی می‌کنند، دچار کمبود ویتامین دی می‌شوند، چون آلودگی هوا می‌تواند مانع از جذب این ویتامین شود.
ویتامین دی برای جذب کلسیم ضروری است، به همین دلیل افراد باید به این مسئله توجه کافی داشته باشند. برای تأمین ویتامین دی، باید از جگر، ماهی چرب و تخم‌مرغ استفاده کنند. مصرف نوشیدنی‌های الکلی و کشیدن سیگار و به‌طورکلی دخانیات، می‌تواند باعث ابتلا به پوکی استخوان شود. چنانچه افراد بیش از ۱۰ نخ در روز سیگار بکشند، احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش پیدا می‌کند.
علاوه بر توجه به علائم، باید از روش‌های تشخیصی برای اطمینان از ابتلا نیز کمک گرفت. ام. آر. آی یا یک رادیوگرافی ساده، می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. همچنین برای تشخیص این عارضه، از روش تراکم‌سنجی استخوان نیز کمک گرفته می‌شود. بررسی میزان کلسیم و ویتامین دی در بدن از طریق ادرار، یکی دیگر از کار‌هایی است که باید انجام داد.
امروزه پوکی استخوان را می‌توان با دارو‌های جدید کنترل کرد. یکی از درمان‌هایی که برای پوکی استخوان وجود دارد، استفاده از دارو‌هایی است که سلول استخوانی را برای ساخت دوباره، تحریک می‌کند. استفاده از دارو‌هایی که بازجذب استخوان را کاهش می‌دهند نیز برای این منظور مفید است. یکسری دارو‌ها هم وجود دارند که به کاهش روند پوکی استخوان کمک می‌کنند. تجویز می‌شوند. به‌طورکلی هدف از درمان در پوکی استخوان، افزایش توده‌ی استخوانی محسوب می‌شود.
برای اینکه افراد به پوکی استخوان مبتلا نشوند، باید به یکسری نکات توجه داشته باشند، شاید این نکات در ظاهر، ساده به نظر برسند، اما می‌توانند شانس ابتلا به پوکی استخوان را کاهش بدهند.
مصرف قهوه را باید محدود کرد. مصرف روزانه‌ی بیش از چهار فنجان قهوه، می‌تواند دردسرساز شود. همچنین باید نوشیدن نوشابه‌های گازدار کنار گذاشته شود.
مصرف کلسیم در روز نباید بیش از ۲۰۰۰ میلی‌گرم باشد، چون مصرف بیش‌ازحد کلسیم، می‌تواند باعث رسوب آن در کلیه شود، البته تعیین کلسیم مورد نیاز برای بدن، در هر فرد بر اساس وضعیت جسمی مشخص می‌شود.
قرص مکمل کلسیم باید همراهِ صبحانه مصرف شود. کلسیم نباید با غذا‌هایی که در آنها گوشت وجود دارد، مصرف شود، چون کلسیم، جذب آهن مواد گوشتی را کم می‌کند.
افرادی که سنگ کلیه دارند، باید به‌جای مصرف قرص‌های مکمل کلسیم، از لبنیات استفاده کنند.
قرص‌های کلسیم باید زیر نظر پزشک مصرف شوند و مصرف خودسرانه‌ی آنها به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
بیشترین میزان کلسیم در لبنیات وجود دارد، به همین دلیل باید در برنامه‌ی غذایی جایی برای لبنیات باز کرد.
مصرف برخی از سبزی‌ها می‌تواند به تأمین کلسیم بدن کمک کند، به همین دلیل نباید از مصرف این سبزی‌ها غافل شد. برای مثال، نعنا، جعفری و ریحان بیشتر از بقیه سبزی‌ها کلسیم دارند.
مصرف برخی از مغز‌ها را باید وارد برنامه‌ی غذایی کرد. مغزهایی، چون بادام، فندق و پسته میزان خوبی کلسیم دارند، ولی کلسیم آنها در حد لبنیات نیست.
منبع: همشهری آنلاین
