سلجوک بایراکتار ولیعهد ترکیه در انتظار است؟

فرارو- حزب عدالت و توسعه ترکیه از سال 2002 میلادی در قدرت بوده است. اگرچه انتخابات اخیر نشان می دهد که آن حزب به عنوان حزب حاکم این کشور بدون چالش باقی خواهد ماند با این وجود با آینده نامشخصی مواجه است. کنگره فوق العاده آن حزب که در تاریخ 7 اکتبر آغاز می شود، قرار است مسیری را ترسیم نماید که پیروزی حزب را در انتخابات محلی پیش رو در سال 2024 میلادی تضمین کند. "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه طی دو دهه گذشته محافظه کاران مذهبی را در آن کشور قدرتمند ساخته است. با این وجود، محافظه کاری در حال حاضر توسط یک ناسیونالیسم جدید تحت الشعاع قرار گرفته است. ناسیونالیسم که همواره یک نیروی قدرتمند در سیاست ترکیه بوده است با افزایش احساس ناامنی ملی در یک محیط ناپایدار ژئوپولیتیک تغذیه می شود. در همین حال، رشد بخش نظامی - صنعتی که از نظر استراتژیک و اقتصادی اهمیت فزاینده‌ ای پیدا کرده روبنای ایدئولوژیک را بازسازی می ‌کند و ناسیونالیسم جایگزین محافظه ‌کاری به عنوان نیروی هژمونیک می‌ شود.

به گزارش فرارو به نقل از فارین پالسی؛ چشم‌انداز آینده حزب عدالت و توسعه با میزان موفقیت آن حزب در متحد کردن ملی‌گرایان سکولار و مذهبی تعیین می ‌شود که بر اساس نظرسنجی‌ ها مجموعا ۷۵ درصد رای‌ دهندگان را تشکیل می ‌دهند. حزب عدالت و توسعه در بلند مدت برای باقی ماندن در قدرت به عنوان حزب حاکم ترکیه باید جذابیت خود را گسترش دهد. حزب محافظه‌ کار عدالت و توسعه حمایت خود را در انتخابات پارلمانی در ماه مه از دست داد و پشتیبانی از آن از 42.6 درصد در سال 2018 به 35.6 درصد کاهش یافت. نکته مهم این است که اردوغان که رهبر حزب عدالت و توسعه نیز است و به راحتی بار دیگر انتخاب شد، گفته بود: "2023 آخرین باری است که حمایت ملت را می خواهم" و این که او پس از انتخابات 2023 میلادی "پرچم مقدس را به جوانان خواهد رساند". در نتیجه، چنین اظهاراتی از سوی او این پرسش را مطرح می سازد که جانشین اش چه کسی خواهد بود.

"سلجوک بایراکتار" داماد اردوغان رئیس هیئت مدیره و مدیر ارشد فناوری گروه هوافضای ترکیه "بایکار" و تولید کننده پهپادهای معروفی که نام او را یدک می کشند، ممکن است از بهترین موقعیت برای انجام این ماموریت برخوردار باشد. دستاوردهای نظامی - فناوری ترکیه بایراکتار را به شهرت عمومی رسانده و او به طور فعال، نوعی محبوبیت از ناسیونالیسم فنی را تبلیغ می کند که از شکاف سکولار - مذهبی فراتر می رود. بایراکتار در تاریخ یکم سپتامبر برای نخستین بار اعلام کرد که قصد دارد وارد عرصه سیاسی شود. او در مصاحبه با رسانه ای ترک گفته بود: "جاه طلبی من هرگز ورود به سیاست یا رئیس جمهور شدن نبود بلکه پیشگام صنعت هوافضای ترکیه شدن بود. با این وجود، اگر مبارزه برای فناوری ملی ایجاب کند من مطمئنا ترسی از برعهده گیری منصب سیاسی نخواهم داشت".

او در اظهارنظر دیگری در تاریخ 28 سپتامبر عزم خود را برای ورود به عرصه سیاست تکرار کرد و افزود: "اگر تلاش هایی از سوی افرادی با برنامه های خارجی برای ایجاد موانع در راه استقلال ترکیه در فناوری نظامی انجام شود، من برای همه نوع مبارزه ای آماده هستم".

به نشانه این که دولت ایالات متحده تشخیص می دهد بایراکتار ممکن است واقعا برای جانشین اردوغان شدن گزینه ای محتمل و مناسب باشد از او برای حضور در مراسم مانور دریایی مشترک آمریکا و ترکیه در شرق دریای مدیترانه در اواخر ماه آگوست در ناو هواپیمابر یو اس اس جرالد فورد دعوت به عمل آورد تا "جف فلیک" سفیر امریکا را همراهی کند.

بایراکتار در خط مقدم داستان موفقیت ترکیه قرار دارد. ترکیه دو دهه پیش به صادرات یخچال و تلویزیون افتخار می کرد اما امروزه گام های مهمی در جهت خودکفایی در عرصه فناوری و سخت افزار نظامی برداشته است. بخش دفاعی گسترده ترکیه ظرف مدت دو دهه رشدی تصاعدی داشته و سه هزار شرکت دفاعی 80000 کارگر و مهندس را استخدام می کنند. درآمد صادراتی تاکنون در سال 2023 میلادی بالغ بر 2.4 میلیارد دلار بوده و پیش بینی می شود تا پایان سال به 6 میلیارد دلار برسد. در همین حال، واردات تسلیحات ترکیه در بازه زمانی 2018 تا 2022 نسبت به سال‌ های 2013 تا 2017 میلادی 49 درصد کاهش یافته که نتیجه خودکفایی ترکیه در عرصه تسلیحات بوده است. یکی دیگر از معیارهای توسعه تولیدات دفاعی داخلی کاهش واردات قطعات و اجزای سازنده خارجی از 90 درصد در دو دهه قبل به 20 درصد امروز بوده است.

آنکارا در سال 2002 میلادی 5.5 میلیارد دلار در پروژه های صنعتی نظامی سرمایه گذاری کرد. حجم این سرمایه گذاری امروز به 90 میلیارد دلار افزایش یافته است. صادرات تسلیحات ترکیه در سال 2022 میلادی در مقایسه با سال 2021 میلادی بیش از 36 درصد افزایش یافته است وترکیه دوازدهمین صادرکننده بزرگ تسلیحات در سطح جهان است. هم چنین، ترکیه در بین پنج صادر کننده برتر پهپاد در جهان قرار دارد. پهپگادهای بایراکتار تغییر قاطعی در میدان‌ های نبرد از اوکراین گرفته تا اتیوپی، لیبی، و سوریه و هم چنین در قره باغ کوهستانی ایجاد کرده‌ و به منبع غرور ملی تبدیل شده ‌اند. تکنوفست یک جشنواره هوانوردی، هوافضا و فناوری که از سال 2018 میلادی توسط بنیاد تیم فناوری ترکیه (که بایراکتار موسس و رئیس هیئت مدیره آن است) با همکاری نزدیک با ارتش و دولت ترتیب داده شده، نشان دهنده جذابیت رو به رشد ناسیونالیسم فنی در میان مردم ترکیه است. تکنو فست در استانبول در فاصله 27 آوریل تا 1 مه سال جاری 2.5 میلیون بازدید کننده داشت در حالی که تکنوفست در آنکارا در آغاز سپتامبر نزدیک به 1 میلیون بازدید کننده داشت و صف مردم مشتاق برای بازدید از آن در زیر آفتاب سوزان به صدها متر می رسید.

اردوغان به عنوان یک اصلاح طلب لیبرال - محافظه کار در شرایط جهانی بسیار متفاوتی در مقایسه با شرایط امروز به قدرت رسید و از سوی طبقه تجاری ترکی صحبت می کرد که قصد داشت از مزایای جهانی شدن بهره مند شود. حرکت او به سوی ناسیونالیسم راستگرایانه در دهه گذشته در نهایت بازتابی از تغییرات به هم پیوسته در پایگاه اقتصادی و محیط ژئوپولیتیک ترکیه است.

تصادفی نبود که انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ماه مه سال جاری به رقابتی بین دو روایت از ناسیونالیسم تبدیل شد. چالش کردها و حضور حدود 4 میلیون آواره سوری باعث حرکت بیش تر رای دهندگان به سمت ناسیونالیسم راستگرایانه شد. "کمال قلیجداراوغلو" رهبر اپوزیسیون سوسیال دموکرات ترکیه با توسل به بیگانه هراسی تلاش کرد تا از این موضوع به نفع خود استفاده کند و وعده اخراج پناهجویان سوری را داد. با این وجود، اردوغان تلاش نکرد پناهجویان را به قربانی تبدیل کند. قلیچداراوغلو با اعلام این که از یک شرکت آمریکایی برای ایجاد یک مرکز هوانوردی و فضایی در استانبول دعوت خواهد کرد هیچ لطفی به خود نکرد. "علی باباجان" رهبر حزب راستگرای دموکراسی و پیشرفت نیز از تبدیل شدن تولید پهپاد داخلی به یک پروژه "مقدس و دست نخورده" انتقاد کرد و وعده داد اگر برنده انتخابات شود از گروه بایکار حمایت نخواهد کرد. با این وجود، این ارتقای عظمت ملی اردوغان و تاکید بر جایگاه ترکیه در جهان و دستاوردهای نظامی -صنعتی آن بود که با نظر رای دهندگان هماهنگ به نظر می رسید. اردوغان از سال 2015  میلادی از طریق ائتلاف با حزب راستگرای افراطی وسکولار حرکت ملی از حمایت کافی ناسیونالیست های سکولار برای پیروزی برخوردار شد. با این وجود، اگرچه اردوغان تلاش کرده  اما نمی تواند ادغام ایدئولوژیک ناسیونالیسم محافظه کار و سکولار را به طور کامل به نتیجه برساند. او سال ‌های زیادی از زندگی حرفه ‌ای خود را صرف پرورش شکاف ‌های سکولار - مذهبی کرده است که مورد اعتماد اکثریت ملی‌گرایان سکولار نیست.

در مقابل، ناسیونالیسم فنی بایراکتار هیچ گونه رنگ و بوی مذهبی ای ندارد و به یک حوزه ملی سکولار متوسل می شود که در وابستگی ملی گرایان مذهبی به عظمت ملی سهیم است و از فرافکنی قدرت در خارج حمایت کرده و به دستاوردهای نظامی - صنعتی ترکیه افتخار می کند. به علاوه، این ناسیونالیسم ترک با منافع غرب همخوانی دارد. فروش پهپادهای بایراکتار به کشورهای آسیای مرکزی و توافق ترکیه و قزاقستان در سال 2022 میلادی برای تولید مشترک پهپاد در قزاقستان به خنثی کردن نفوذ روسیه در آن منطقه کمک می کند.

بایراکتار گفته  که در جوانی به شدت از سیاست خارجی ایالات متحده انتقاد می کرد و نسبت به نظرات نوام چامسکی وسواس خاصی داشته با این وجود، او دیدگاه خود از عظمت ملی را با زبان انواع آسیب دیده  و به شدت ضد غربی ناسوینالیسم ترکی بیان نکرده است. این در حالیست که جنبش اسلام گرای ترکیه که حزب عدالت و توسعه از آن منشعب شد از نظر تاریخی ضد غرب بوده است. رویکرد امریکاستیزانه و غرب ستیزانه در ترکیه ریشه در ناسیونالیسم ضد غربی دارد که از وجود یک دشمن امپریالیستی می گوید. حتی "دولت باهچلی" رهبر حزب راست افراطی حرکت ملی نیز گفته بود:"آیا امریکا دوست است یا دشمن"؟ و امریکا را به تحریک کودتا در ترکیه از زمان جنگ سرد به این سو متهم کرده بود. "سلیمان سویلو" وزیر کشور سابق که روابط نزدیکی نیز با باهچلی دارد و پس از انتخاب مجدد اردوغان در ماه مه از کابینه برکنار شد کماکان محبوبیت زیادی دارد و گفته شده که جاه‌طلبی ‌های غیر واقع بینانه ای برای کسب منصب ریاست‌ جمهوری را در سر می‌ پروراند.

 سویلو یکی از منتقدان سرسخت امریکاست و آشکار امریکایی ها را مسئول کودتای 2016 میلادی می دانست. سویلو به‌عنوان وزیر کشور مرتبا از ایالات متحده انتقاد می‌ کرد و در فوریه سال جاری به سفیر ایالات متحده گفت که "دست‌های کثیف خود را از روی ترکیه بردارید".

آن چه سویلو از آن دفاع می کند یک ناسیونالیسم آسیب دیده است که با احساس ناامنی همراه می باشد. در مقابل، ملی گرایی فنی بایراکتار از اعتماد به نفس برخوردار است و اعتماد به توانایی ‌های نظامی -صنعتی ترکیه به نفع نگرش آرام نسبت به قدرت آمریکاست. در هر صورت، داستان بایراکتار نمونه ای از این واقعیت است که طرح قدرت نظامی ترکیه با منافع غرب و ایالات متحده همسو بوده و در واقع در خدمت آن است. نیروهای مسلح اوکراین از پهپاد بایراکتار تی بی – 2 به شدت علیه نیروهای روسی استفاده کرده اند. بایکار فناوری ساخت پهپاد را نیز به ارتش اوکراین اهدا کرده است. بایراکتار گفته است "ما از نظر اخلاقی موظف هستیم به اوکراین کمک کنیم" در سال 2022 میلادی از سوی "ولودیمیر زلنسکی" رئیس جمهور اوکراین نشان لیاقت را دریافت کرد. هالوک بایراکتار مدیر عامل شرکت فناوری های بایکار و برادر بزرگتر سلجوک در سال 2020 میلادی نیز اعلام کرد که  افتخار می کند فناوری توسعه یافته توسط شرکت آنان از مبارزه اوکراین برای استقلال حمایت می کند و معتقد است که اوکراین "برای جهانی آزاد می جنگد".

بایراکتار نشان ‌دهنده بازگشت یک ایدئولوژی سیاسی است که در طول جنگ سرد به شدت به جناح راست ترکیه خدمت کرد: ترکیبی از سرمایه ‌گذاری آزاد، ملی‌ گرایی و تعهد به دفاع از جهان آزاد. عدنان مندرس در دهه 1950، سلیمان دمیرل در دهه های 1960 و 1970 و تورگوت اوزال در دهه 1980 میلادی رهبران محافظه کار و طرفدار غرب بودند که دیدگاه های توسعه ملی را مطرح می کردند و برای رای دهندگان سکولار و مذهبی جذاب به نظر می رسیدند.

با این وجود، سوابق تاریخی کاستی‌ های محافظه‌کاری جنگ سرد ترکیه را نیز آشکار می سازد چرا که بی عدالتی های اجتماعی و اقتصادی را نادیده گرفت و از طریق سرکوب به خواسته های طبقه کارگر پاسخ داد نتیجه آن ایجاد یک درگیری طبقاتی خشونت آمیز بود که باعث بی ثباتی ترکیه در دهه 1970 میلادی شد. نابرابری اقتصادی به طور مشابه در طول دو دهه قدرت حزب عدالت و توسعه افزایش یافته است. در حالی که صاحبان کسب ‌و کارها از سیاست‌ های دولت سود زیادی برده ‌اند طبقه کارگر سودی از وضعیت ایجاد شده عایدشان نشده است.

هر فردی که به عنوان جانشین اردوغان انتخاب شود دلیل اندکی برای نگرانی در مورد به چالش کشیده شدن از سوی اپوزیسیون ترکیه خواهد داشت. اپوزیسیون ترکیه پس از شکست در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در آشفتگی به سر می برد و هیچ جایگزین ایدئولوژیکی ارائه نمی دهد و بعید است که بتواند در انتخابات محلی آتی در مارس 2024 دوباره گرد هم آمده و یک جبهه متحد ارائه دهد.  مرال آکشنر رهبر حزب ناسیونالیست "خوب" دومین حزب بزرگ در ائتلاف منحل شده اپوزیسیون اعلام کرد که حزب او از انتخاب مجدد شهرداران اپوزیسیون در استانبول و آنکارا که هر دو از اعضای اصلی اپوزیسیون یعنی حزب جمهوریخواه خلق هستند حمایت نخواهد کرد. در نتیجه، به نظر می رسد امکان همکاری او با حزب جمهوری خواه خلق در انتخابات آتی وجود ندارد. بر اساس برخی نظرسنجی ها سلجوک بایراکتار در صورت نامزدی به عنوان شهردار بهترین عملکرد را در میان نامزدهای احتمالی حزب عدالت و توسعه در استانبول خواهد داشت. با این وجود، او هیچ گونه تمایلی برای خدمت به عنوان شهردار از خود نشان نداده است.

در واقع، بایراکتار با جایگاه قدرتمندی که در میان مردم دارد نیازی ندارد مانند اردوغان از منصبی مانند شهردار آغاز کرده وسپس به سمت مناصب بالاتر حرکت کند. دستاوردهای فنی بایراکتار می تواند او را به نامزدی برای کسب عالی ترین منصب تبدیل کند. با این وجود، ناسیونالیسم فنی به تنهایی برای ایجاد انگیزه در اکثریت رای دهندگان ترکیه کافی نیست. انتخابات پارلمانی در اوایل سال جاری نشان داد که فقیر شدن طبقه کارگر و رشد نابرابری زمینه مساعدی را برای رقابت رادیکال با نظم اقتصادی فراهم می کند. علیرغم آن که جریان اصلی چپ ترکیه یعنی حزب جمهوری خواه خلق اقتصاد نئولیبرال را پذیرفته و نتوانست طبقه کارگر را به سوی خود جلب کند حزب اسلامگرای "رفاه نو" با انتقاد از بی عدالتی های سرمایه داری و دعوت به "نظم عادلانه" اسلامی شعاری مرتبط با شعارهای حزب رفاه در دهه های 1980 و 1990 میلادی که اردوغان نیز در آن زمان عضو آن بود در میان رای دهندگان طبقه کارگر تاثیر گذاشت.  این هشداری برای نخبگان حاکم ترکیه است و نشان می دهد که آنان نمی توانند نابرابری های اجتماعی و اقتصادی را نادیده بگیرند.

سلجوک بایراکتار که در میان نخبگان ترک منحصر به ‌فرد است جاه‌طلبی ‌های ملی را به تصویر می‌ کشد که حوزه‌های مذهبی و سکولار را به طور یکسان برانگیخته و متحد می ‌کند اما برای پیروزی در سطح ملی او باید چشم ‌اندازی فراگیر را در مورد شرایط اجتماعی - اقتصادی ایجاد کند. با فرو رفتن طبقات کارگر به سوی فقر ایده عظمت ملی ناکافی و محکوم به شکست خواهد بود. وارث ظاهری اردوغان باید ناسیونالیسم اجتماعی را ارائه دهد و ناسیونالیسم فنی خود را با ارائه این اطمینان خاطر که منافع مادی آن بین توده ها تقسیم خواهد شد همراه سازد.

 این امر برای بایراکتار که خانواده اش ریشه در طبقات مردمی دارد به طور طبیعی رخ می دهد. پدر بایراکتار از طبقه کارگر استانبول بود او پسر یک ماهیگیر بود اما در سال 1985 میلادی شرکتی را راه اندازی کرد که برای سال ها به عنوان یک شرکت کوچک قطعات خودرو باقی ماند. کار اجتماعی خانواده بایراکتار از جمله کمک به خیریه های آموزشی و درمانی نشان دهنده احساس همبستگی با افراد کم اقبال جامعه است که اگر به یک برنامه سیاسی تبدیل شود احتمال اینکه سلجوک بایراکتار رهبر بعدی ترکیه شود را افزایش می دهد.