«وقتی دولت‌های تمامیت‌خواه سرکار می‌آیند ذره‌ای تلاش نمی‌کنند که مردم را به خودشان جذب کنند و سیر مهاجرت بیشتر می‌شود و مسئله مهاجرت بسیار ناامیدکننده است. امید دادن به مردم خیلی باید بیشتر از این باشد. راه حل مقابله با این همه تبلیغاتی که برای مهاجرت می‌شود این است که مردم احساس فاصله با حاکمیت نکنند، اما با بگیر و ببند، تمامیت‌خواهی و یکدست کردن حکومت به نفع یک جناح، این فاصله بیشتر می‌شود.»
یک جامعه‌شناس می‌گوید: «تغییرات اجتماعی بیشتر از سمت جامعه متوسط شهری بوده است. برخلاف اینکه می‌گویند طبقه متوسط شهری فقیر شده و زیر خط فقر رفته، طبقه متوسط از لحاظ کمی و کیفی مدام قوی‌تر شده و رشد پیدا کرده است. طبقه متوسط نیروی محرکه جامعه ایران است و از لحاظ دیکته کردن تعیین‌کننده است، ولی برای حرکت‌های سریع طبقه‌ی متوسط تاثیرگذار نیست.»
به گزارش خبرآنلاین، امید این واژه ۴ حرفی که پراز مثال و استعاره در ادبیات فارسی است به صورت فردی و اجتماعی بروز پیدا می‌کند. حسی غیرقابل لمس که زیر پوست شهر و در میان صحبت‌های مردم مشخص می‌شود که امید چه نقشی در زندگی افراد جامعه دارد. امید به زندگی، امید به بهبود شرایط موجود، امید به آینده کودکان و امید رسیدن به مطالبات هرکدام داستان خاصی را رقم می‌زند. با حال‌هوای نوروز و آمدن فصل جدید وقتی برای خرید به بازار می‌روید متوجه خواهید شد مردم حال خوبی نسبت به تغییر فصل و آمدن سال جدید دارند، اما آیا بطن جامعه هم با آمدن بهار تغییر خواهد کرد؟
دست‌کم آن چیزی که قابل حس کردن بود امید مردم به آینده بهتر و بهبود شرایط موجود کمرنگ‌تر شده و به جای آن نگرانی برای تورم، گرانی، بیکاری، شرایط معیشتی و اجتماعی پررنگ‌تر شده است. نیره توکلی، جامعه شناس و پژوهشگر حوزه زنان از حیاتی بودن امید در جامعه خبر می‌دهد و به خبرآنلاین می‌گوید: «مردم افق پیش‌رو را بسیار متزلزل می‌بینند و این شاخصه‌ی ناامیدکننده‌ای است. ما در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کنیم. آنقدر که ناامیدی قربانی می‌گیرد، فقر قربانی نمی‌گیرد.»
متن کامل گفتگو را در ادامه بخوانید.
ناامیدی در جامعه به چه شکلی آثار خودش را نشان می‌دهد؟
مردم از افق‌های پیش‌رو ناامید شده‌اند برای مثال در انتخاباتی که گذشت حق انتخاب گسترده برای مردم وجود نداشت. به خواست مردم توجه‌ای نشد و مشارکت مردم دست کم گرفته شده بود. به نظر کاندید‌هایی که گزینه‌های انتخاب مردم را زیاد کند، وجود نداشت. این مسئله انتخابات بسیار مهم بود چرا که همچنان می‌شد به منابع داخلی امیدوار باشیم.
ناامیدی از بهبود وضع موجود با این مهاجرت گسترده که شکل گرفته، ارتباطی دارد؟
وقتی دولت‌های تمامیت‌خواه سرکار می‌آیند ذره‌ای تلاش نمی‌کنند که مردم را به خودشان جذب کنند و سیر مهاجرت بیشتر می‌شود و مسئله مهاجرت بسیار ناامیدکننده است.
به نظر شما راه‌حل درست برای کنترل این حجم از افزایش مهاجرت چیست؟
امید دادن به مردم خیلی باید بیشتر از این باشد. راه حل مقابله با این همه تبلیغاتی که برای مهاجرت می‌شود این است که مردم احساس فاصله با حاکمیت نکنند، اما با بگیر و ببند، تمامیت‌خواهی و یکدست کردن حکومت به نفع یک جناح، این فاصله بیشتر می‌شود.
وضعیت امید به آینده در میان شهروندان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مردم افق پیش‌رو را بسیار متزلزل می‌بینند و این شاخصه ناامیدکننده‌ای است. ما در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کنیم. آنقدر که ناامیدی قربانی می‌گیرد، فقر قربانی نمی‌گیرد.
به نظر شما اعتراضات سال ۱۴۰۱ چه تاثیری بر وضعیت اجتماعی زنان داشته است؟
زنان ایرانی همواره با قدرت مطالبات خود را پیگیری می‌کنند، ولی همچنان از لحاظ قانونی موفق نشده‌ایم که مطالبات خود به دست بیاوریم و به خصوص از لحاظ مشارکت سیاسی و قانون‌گذاری موفق نشده‌ایم که مطالبات خود را دیکته کنیم، ولی جنبش زنان با قدرت روبه‌پیشرفت است.
یعنی زنان در رسیدن به حقوق خود موفق‌تر بوده‌اند؟
بله. زنان از لحاظ فضاسازی اجتماعی برای دریافت مطالبات خود موفق بوده‌اند و محدودیت‌ها را تبدیل به فرصت کرده‌اند. خشونت علیه زنان بیشتر از سابق نشده، اما گزارش‌هایی از خشونت علیه زنان، بیشتر اعلام می‌شود. باید این گزارش‌ها با اطلاعات منتشر شود تا مشخص شود از کدام نهاد است و خشونت در کدام جناح بیشتر شده است.
تغییرات اجتماعی در جامعه از کدام طبقه و قشری شروع می‌شود؟
تغییرات اجتماعی بیشتر از سمت جامعه متوسط شهری بوده است. برخلاف اینکه می‌گویند طبقه متوسط شهری فقیر شده و زیر خط فقر رفته، طبقه متوسط از لحاظ کمی و کیفی مدام قوی‌تر شده و رشد پیدا کرده است. طبقه متوسط نیروی محرکه جامعه ایران است و از لحاظ دیکته کردن تعیین‌کننده است، ولی برای حرکت‌های سریع طبقه‌ی متوسط تاثیرگذار نیست.
منظور شما از اینکه طبقه متوسط در حرکت‌های سریع تاثیرگذار نیست؛ چیست؟
هیچ مسئله‌ای در جامعه سریع اتفاق نمی‌افتد و به نظر من در این تغییرات کلی، طبقه متوسط تاثیرگذار نیست. تغییرات یکدستی اتفاق نخواهد افتاد، زیرا در بین مردم تضارب آرا بسیاری وجود دارد. از لحاظ کمی و کیفی کل جامعه باید برای تغییر آمادگی داشته باشد. جامعه‌ای که مشارکت مردمی بیشتر شده، تنوع‌آرا، تنوع عقاید و ادیان وجود داشته باشد.
سال جدید ۱۴۰۳ را از لحاظ شاخص‌های جامعه شناسی چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
اگر امید به مردم داده نشود و اصلاحاتی صورت نگیرد و از طرفی دیگر سایه جنگ و ترور شخصیت‌های ایران ادامه داشته باشد، دورنما ناامیدکننده خواهد بود. اما بسیار امیدوارم که اصلاحات درون حکومت انجام شود، تساهل بیشتری در مقابل خواسته‌های مردم شکل بگیرد و تغییرات درون‌زا به وجود آید.
