صحبت از نخستین مدرسه دخترانه کشور که می‌شود، یاد بی‌بی‌خانم استرآبادی می‌افتیم که با چه خون دل و تلاش بی‌وقفه‌ای جلوی مخالفت‌ها سینه سپر کرد و توانست مدرسه دوشیزگان را ۱۲۱ سال پیش در تهران روزگار قاجار راه‌اندازی کند.
صحبت از نخستین مدرسه دخترانه کشور که می‌شود، یاد بی‌بی‌خانم استرآبادی می‌افتیم که با چه خون دل و تلاش بی‌وقفه‌ای جلوی مخالفت‌ها سینه سپر کرد و توانست مدرسه دوشیزگان را ۱۲۱ سال پیش در تهران روزگار قاجار راه‌اندازی کند. اما هیچ‌وقت ذهنمان به سمت شهر مراغه نمی‌رود که در دوره ایلخانی نخستین مدرسه دخترانه جهان را داشت. هرچند مراغه را به واسطه رصدخانه مراغه که از سوی خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم پایه‌گذاری شد به عنوان پایتخت نجوم کشور می‌شناسیم، اما آوازه علم و دانش در این کهن‌شهر سابقه طولانی دارد. به بهانه دهه بزرگداشت مراغه که از ۱۴ تا ۲۴ اردیبهشت برگزار می‌شود، سراغی از این مدارس دخترانه در مراغه استان آذربایجان شرقی گرفتیم.
به گزارش همشهری آنلاین، در شهری که سابقه علم‌آموزی تخصصی در آن به عهد ایلخانی بازمی‌گردد، سهمی هم برای آموزش دختران بود. اما چه چیز سبب مراغه و علم‌آموزی شده، به روزگار خواجه نصیرالدین و احداث رصدخانه برمی‌گردد. در رصدخانه مراغه، بیش از ۴۰۰ هزار جلد کتاب موجود بوده و بزرگترین دانشمندان دور هم جمع می‌شدند و گل سرسبد مراکز علمی مراغه بوده. تعداد مدارس یا مراکر علمی در دوره ایلخانی بیشتر می‌شود. در آن برهه مدارس مختلف علمی همپای رصدخانه رشد کرد از جمله مدرسه ریاضی ابن مغربی که نقش موثری در محاسبه چند رقم اعشار عدد پی (π) داشت. در مراغه مدارس دیگری از جمله مدرسه رومی، مدرسه ایجی، مدرسه خلیفه و مدرسه سیاره فعال بودند.
محمد مشتری، کارشناس مسئول متوسطه آموزش و پرورش مراغه و دبیر انجمن تاریخ مراغه به همشهری می‌گوید: «۷ مدرسه مهم درست مثل دانشکده‌های مختلف بودند و در واقع تمام شهر یک دانشگاه بود.»
مدرسه‌ای هم در دوره ایلخانی برای دختران راه‌اندازی می‌شود. اصغر محمدزاده، تاریخ‌پژوه و مولف کتاب تاریخ دارالملک مراغه نیز به همشهری می‌گوید: «مدرسه دخترانه سرقویتی بیگی از دیگر مدارس فعال دوره ایلخانی در مراغه بود. پرفسور فرنس بروین اهل لبنان، این موضوع را مطرح کرده است که اولین مدرسه دخترانه جهان در مراغه تاسیس و نامش سرقویتی بیگی بود. سرقویتی، مادر هلاکوخان مغول بود و از آنجایی که موفق به راه‌اندازی مدرسه دخترانه در بخارا نشده بود، توانست آن را در جامعه علمی مراغه تاسیس کند.»
محمدزاده می‌گوید که در سلسله‌های بعدی حکومتی، برخی از مدارس که مالکیت خصوصی هم داشت از ادامه فعالیت دست کشید، اما شعله علم‌اندوزی خاموش نشد. مدارس دختران هم از پویایی دست نکشید.
سال ۱۲۹۶ نخستین مدرسه مدرن دخترانه در مراغه با حمایت میرزاحسن شکوهی و پیوستن میرآقاصدرالسادات، یکی از روحانیون روشنفکر و امام جمعه مراغه راه‌اندازی شد. ممد مشتری می‌گوید: «دختر آقا صدرالسادات نیز در این مدرسه ثبت‌نام کرد و مدرسه با ۵ دانش‌آموز کار خودش را آغاز کرد.»
آقا صدرالسادات علاوه بر ملک این مدرسه، ۳ قطعه ۳.۵ هکتاری باغ موقوفه را وقف کرد تا درآمد‌های حاصل از آن برای تحصیل دختران صرف شود.
محمدزاده درباره بانوان ماندگار تاریخ مراغه می‌گوید: «بزرگ آذرپور اولین مدیر مدارس دخترانه مراغه، شهناز آزاد روزنامه‌نگار و از پیشگامان دفاع از حقوق زنان در ایران، نشاط وثوق‌مراغه پرستار و پزشک مخصوص بیماران جزامی مشهور به مادر بیماران جزامی ایران از بانوان ماندگار تاریخ مراغه بودند.»
همین نگاه کوتاه به تاریخچه علمی شهر مراغه نشان می‌دهد که مسیر آموزش که در طول تاریخ در این شهر آغاز شده، همچنان با قوت ادامه دارد.
مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه تنها مرکز آموزش و تحقیقات در زمینه نجوم، اختر فیزیک و کیهان شناسی در کشور است که فعالیت علمی خود را از سال ۸۱ آغاز کرده است و سالانه نزدیک به ۱۰۰ مقاله تحقیقی و پژوهشی از محققان این مرکز با موضوع فیزیک، نجوم و کیهان شناسی در مجلات معتبر بین‌المللی چاپ می‌شود. پژوهش‌سرای مراغه و به عنوان پایلوت کارگاه نجوم استان آذربایجان شرقی، موسسه نجوم آماتور، کانون فرهنگی شهید متذکر پاتوق دخترانی شده که به نجوم علاقه دارند.
محمد مشتری می‌گوید: «امروز نیز بار پیشرفت دانش در این شهر بر دوش بانوان و دختران است. آمار ۳ سال اخیر نشان می‌دهد رتبه استانی شهر مراغه در امتحانات نهایی از ۲۵ به ۱۵ رسیده و طبق آمار این پیشرفت به عهده دختران بوده است. در این مدت افزایش ۳ برابری قبولی در رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی را داشتیم که بیش از ۵۰ درصد پذیرفته‌شدگان از دختران مراغه هستند. در تولید محتوای علوم اجتماعی که حائز رتبه سوم کشوری شده، حاصل تلاش ۲بانوی معلم است. رتبه اول علوم تربیتی دانشگاه تهران که کارشناس گروه آموزشی آموزش و پرورش مراغه است نیز یکی ازبانوان است.»
پایتخت نجوم ایران دیدنی‌های زیادی دارد که هفته بزرگداشت مراغه فرصت خوبی برای سر زدن به این شهر و بازدید از جاذبه‌های گردشگری مراغه است. مراغه در ۱۳۵ کیلومتری جنوب مرکز آذربایجان شرقی واقع شده‌است.
رصدخانه:رصدخانه مراغه در دوره هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرالدین طوسی در شهر مراغه ساخته شد. یونسکو سال ۲۰۰۹ را سال رصدخانه مراغه نامگذاری کرد و به تازگی زمزمه‌هایی برای ثبت جهانی این اثر جهانی در سازمان یونسکو به گوش می‌رسد.
رودخانه صوفی‌چای:این رودخانه ۷۰کیلومتری در مسیر خود جذاب‌ترین طبیعت را ایجاد کرده و ۱۲ هکتار باغ و کشاورزی را آبیاری می‌کند.
گنبد سرخ:در بین پنج بقعه واقع در مراغه قدیمی‌ترین به گنبد قرمز مشهور است. در قرن ششم هجری احداث شده و در جنوب غربی شهر واقع است.
کلیسای سن هوهانس:یکی از کلیسا‌های ارمنی کاتولیک از جا‌های دیدنی مراغه است و از نام یکی حواریون حضرت عیسی یعنی هوانس گرفته شده.
