افشاگری‌ها درباره سرطان‌زا بودن یکی از رایج‌ترین دارو‌های بدون نسخه، گریبان فایزر یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های داروسازی و زیست‌فناوری چندملیتی را گرفته است.
شرکت فایزر که پیش از این به خاطر اثرات جانبی سوء واکسن‌های کرونای خود دچار بدنامی شده بود، حالا با شکایت بیش از ۱۰ هزار مصرف‌کننده داروی زانتاک مواجه شده است. این پرونده علاوه بر مجموع غرامت و ضرر چند صد میلیون دلاری برای شرکت داروسازی آمریکایی، می‌تواند در دوران پساکرونا، موج جدیدی از شهرت بین‌المللی منفی را علیه فایزر به وجود آورد.
به گزارش وطن امروز، فایزر با درآمد سالانه بین ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلاری، تنها شرکت دارویی است که ۹ قلم دارو را با عرضه جهانی بیش از یک میلیارد دلار در سال به خود اختصاص داده است، البته این شرکت تا زمان افشای سرطان‌زا بودن زانتاک، ۱۵ سالی می‌شد که ساخت و عرضه آن را متوقف کرده بود. در واقع شکایت‌ها مربوط به عرضه آن در فاصله ۸ ساله ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۶ است. سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) سال ۲۰۲۰ با تایید یافته‌ها درباره سرطان‌زا بودن داروی زانتاک، دستور حذف تمام نسخه‌های دارو از بازار این کشور را صادر کرد.
قرص‌های زانتاک - که البته در ایران به شکل شربت رانیتیدین یافت می‌شود - با کاهش دادن میزان اسید معده برای درمان سوزش سر دل استفاده می‌شد. این دارو طی بیش از ۳۰ سال به عنوان یکی از محبوب‌ترین آنتی اسید‌ها در آمریکا توسط شرکت‌های دارویی بزرگ تولید و توزیع می‌شد، البته شریک فرانسوی سابق فایزر در زمینه تولید زانتاک با حذف ماده موثره رانیتیدین و جایگزین کردن فاموتیدین، همچنان به عرضه این قرص‌ها ادامه می‌دهد، شرکت سانوفی هم اخیرا متحمل غرامت ۱۰۰ میلیون دلاری مربوط به ۴ هزار پرونده شکایت شخصی مربوط به مصرف‌کنندگان زانتاک شده است، یعنی پرداخت ۲۵ هزار دلار به هر شاکی. شرکت انگلیسی گلاسکو اسمیت کلاین (GSK) نیز که یکی دیگر از تولیدکنندگان این دارو بود، برخی پرونده‌های شکایت را قبل از محاکمه حل و فصل کرده است.
به گزارش بلومبرگ، فایزر برای بررسی ۱۰ هزار پرونده قضایی به توافق رسیده که موضوع اکثر قریب به اتفاق آن‌ها پنهان کردن خطرات سرطان مرتبط با داروی زانتاک توسط این شرکت است. این توافقنامه‌ها شامل پرونده‌هایی است که در دادگاه‌های ایالتی مختلف در سراسر ایالات متحده ثبت شده است، اما به طور کامل مساله قرار گرفتن فایزر در معرض شکایات مربوط به زانتاک را حل نمی‌کند. بیشترین شکایات - ۷ هزار فقره - در دادگاه ایالتی دلاور تنظیم شده، جایی که دادگاه در حال بررسی قابل قبول بودن شواهد علمی زیربنای پرونده است. دادگاه اصلی محاکمه فایزر نیز در شیکاگو قرار دارد.
فایزر در حالی درگیر شکایت بیش از ۱۰ هزار مصرف‌کننده آسیب‌دیده از داروی سرطان‌زای مشهورش شده که با چند پرونده تحقیقاتی ملی و بین‌المللی درباره عوارض واکسن‌های کرونای ساخت خود مواجه است که گفته می‌شود تاکنون باعث مرگ ده‌ها هزار نفر در سراسر جهان شده است. فقط در یکی از این پرونده‌های تحقیقاتی که بر اساس اسناد ارائه‌شده از بایونتک (BioNTech)، شریک فایزر در ساخت واکسن «کووید-۱۹» به آژانس دارویی اروپا (EMA) ارائه شده، شواهدی از ده‌ها هزار عوارض نامطلوب جدی و هزاران مورد مرگ در میان افرادی که این واکسن را دریافت کرده‌اند، یافت شده است.
اسناد دیگری مربوط به فایزر که پارسال توسط آژانس دارویی اروپا در اختیار مایکل چاسودوفسکی، سردبیر تارنمای گلوبال ریسرچ قرار گرفت، نشان می‌داد عوارض جانبی جدی واکسن کرونای این شرکت آمریکایی شامل اختلال در گردش خون، مشکلات کبدی، ایجاد لخته خون و اختلال در بینایی و شنوایی حتی پیش از عرضه، کاملا برای مدیران و محققان آن شناخته‌شده بوده است. بر این اساس، تعداد افرادی که در معرض عوارض مهلک واکسن‌های بایونتک - فایزر قرار گرفته‌اند بسیار فراتر از ۱۰ هزار نفری است که به خاطر عوارض داروی زانتاک از فایزر شکایت کرده‌اند و به محدوده میلیون نفر نزدیک می‌شود.
بهار سال گذشته نیز خانم دکتر نائومی وولف، روزنامه‌نگار تحقیقی برجسته آمریکایی در یک سخنرانی زنده در همایش واکسن خانواده، از دست یافتن به اسناد محرمانه شرکت فایزر پرده برداشت که به گفته او نشانه وجود یک برنامه جامع کاهش جمعیت جهان در راس مدیریت این شرکت داروسازی است. این افشاگری‌ها در حالی انجام می‌شود که شرکت آسترازنکا، سرانجام مجبور به اعتراف درباره عوارض مهلک واکسن‌های کرونای ساخت خود در مدت کوتاهی بعد از تزریق شده است. ۲ هفته پیش بود که غول انگلیسی - سوئدی صنعت داروسازی، تایید کرد واکسن کووید این شرکت با نام تجاری کوویشیلد (Covishield) که در سطح گسترده‌ای در دنیا مورد استعمال قرار گرفته، «ممکن است عوارض جانبی نادر از جمله لخته خون و کاهش پلاکت خون ایجاد کند».
اطلاع‌رسانی‌هایی از این دست، اساس رسوایی موسوم به «فایزر گیت» را هم در اتحادیه اروپایی در پی داشته است. اورسولا فون در لاین، خانم رئیس کمیسیون اروپا در متن این رسوایی قرار دارد. قراردادی که برخی اعضای پارلمان اروپا آن را مشکوک خوانده‌اند، ظرفیتی سربار به میزان چند برابر نیاز کل جمعیت بلوک اتحادیه اروپایی با شرکت‌های بزرگ دارویی تولید‌کننده واکسن‌های کرونا دارد. شرکت فایزر بیشترین سهم را از این قرارداد بی‌حساب و کتاب ۷۱ میلیارد یورویی داشته است.
تاکنون کمیسیون اروپا به ریاست اورسولا فون در‌لاین، رئیس غیرمنتخب خود با سابقه وزارت دفاع آلمان، هیچ توضیحی در این مورد به شهروندان اروپایی که هزینه سنگین مزبور از محل مالیات‌های آنان تامین شده و همین‌طور نمایندگان‌شان در پارلمان اروپا ارائه نکرده است. بر اساس تحقیقات منتشرشده توسط سازمان غیردولتی فرانسوی گلوبال هلث ادوکیت (وکیل سلامت جهانی) و موسسه غیرانتفاعی سلامت مستقر در بریتانیا موسوم به استاپ ایدز، کمیسیون اروپا در حالی با الزامات محرمانگی گسترده با شرکت‌های دارویی بزرگ آسترازنکا، فایزر و مدرنا برای تامین واکسن کرونا موافقت کرده که احتمالا این شرایط کاملا با قوانین اتحادیه اروپا مغایرت دارد. تجزیه‌وتحلیل قرارداد کمیسیون اروپا با فایزر و مدرنا نشان می‌دهد بیشترین ویرایش‌های تحمیلی برای محرمانه ماندن اطلاعات درباره ایمنی محصولات و غرامت‌ها اعمال شده است.
جالب اینکه هسته رسوایی فایزرگیت به شکل عجیبی به اعترافات عمومی شخص فون در لاین مربوط می‌شود. او در چند نشست رسانه‌ای و گفت‌وگوی مطبوعاتی‌اش، اعتراف کرده شخصا با آلبرت بورلا، مدیر اجرایی فایزر از طریق پیامک در ارتباط مستمر بوده است. مثلا سال ۲۰۲۰ خانم رئیس کمیسیون اروپا به نیویورک‌تایمز گفته بود او شخصا به مدت یک ماه در اوج همه‌گیری با رئیس فایزر از طریق پیامک در ارتباط بوده تا از نتیجه سفارش ۱.۹ میلیارد دوز واکسن کرونا به فایزر مطلع شود. جالب‌تر اینکه فون در لاین تا سال ۲۰۲۳ مجموعا ۴.۶ میلیارد دوز واکسن به تمام تولیدکنندگان نام‌برده‌شده سفارش داده، در حالی که کل جمعیت اتحادیه اروپایی تنها ۴۴۸ میلیون نفر است. او در توجیه این حجم غیرمرتبط سفارش که به منزله تزریق ۱۰ دوز واکسن به هر شهروند اروپایی است، گفته بود چنین احساس کرده که اروپا برای مدت طولانی درگیر همه‌گیری خواهد بود. این در حالی است که از سال ۲۰۲۲، شرایط اضطراری مربوط به همه‌گیری کرونا در کشور‌های اتحادیه اروپایی متوقف شده و مشخص نیست فایزر و ۲ شرکت دیگر تحت قرارداد کمیسیون اروپایی چگونه چندده میلیارد یورو طلب خود را دریافت می‌کنند.
داروی زانتاک که ابتدا توسط کنسرسیوم شرکت‌های جی‌اس‌کی و وارنر - لمبرت توسعه داده شد، سال ۱۹۸۳ به عنوان یک داروی تجویزی به بازار ایالات متحده معرفی و سپس سال ۱۹۹۶ تبدیل به یک داروی بدون نسخه برای درمان سوزش معده شد. شرکت فرانسوی سانوفی که سال ۲۰۱۷ این نام تجاری را خریداری کرده بود سال ۲۰۱۹ متعاقب نخستین گزارش‌ها درباره مشکل‌دار بودن زانتاک، شروع به جمع‌آوری آن کرد. این آزمایش‌ها وجود ماده سرطان‌زای احتمالی ان – نیتروسودیمتیلامین، مشهور به NDMA را در خود دارو و ژنریک‌های آن ثابت کرد.
NDMA در گروه ترکیب‌های سرطان‌زا قرار می‌گیرد که طبق بررسی‌های آزمایشگاهی روی حیوانات، عامل سرطان است. این ترکیب شیمیایی به عنوان محصول جانبی برخی فرآیند‌های صنعتی پیش‌تر در تولید سوخت موشک کاربرد داشته است. این ترکیب پیش از این نیز در دارو‌های قلب و فشار خون مشاهده شده بود که به جمع‌آوری آن‌ها از بازار دارویی انجامید. همچنین سطح پایینی از این ترکیب در آب آشامیدنی و برخی مواد غذایی از جمله انواع خاصی گوشت و محصولات لبنی وجود دارد. عوارض آشکار این ترکیب در بسیاری افراد شامل سردرد، یبوست، اسهال، حالت تهوع، استفراغ و بثورات پوستی است. در بلندمدت، اما ان - نیتروسودیمتیلامین با تغییر ترکیب اسید معده، باعث اختلالاتی در دستگاه گوارش و سایر نقاط بدن می‌شود. سال ۲۰۲۰ سازمان غذا و داروی آمریکا دستور حذف تمام نسخه‌های داروی زانتاک از بازار را صادر کرد.
هفته گذشته نخستین جلسه دادگاه شاکیان زانتاک در شیکاگو برگزار شد. نخستین دادخواهی مربوط به یک خانم ۸۹ ساله استفاده‌کننده زانتاک به نام آنجلا والادس بود که مدعی شد پس از استفاده از این داروی معده به مدت ۱۸ سال، به سرطان کولورکتال (روده بزرگ) مبتلا شده است، البته او شاکی پرونده گشوده شده علیه جی‌اس‌کی و بورینگر، ۲ شرکت دیگر تولید‌کننده زانتاک است. جی‌اس‌کی، با تعداد شاکیان به مراتب بیشتری از سانوفی و فایزر یعنی حدود ۷۹ هزار فقره مواجه است. وکیل خانم والادس اکنون درخواست غرامت ۶۴۰ میلیون دلاری از جی‌اس‌کی کرده، چرا که معتقد است این شرکت انگلیسی به مدت ۳۷ سال، عوارض زانتاک را از تنظیم‌کننده‌های بازار آمریکا پنهان نگاه می‌داشته است.
جالب اینکه فایزر، پیش از رقیب انگلیسی‌اش پرونده خود را با این پیرزن ۸۹ ساله حل و فصل کرده است. این بر اساس تاکتیک راضی ساختن بزرگ‌ترین و مشهورترین شاکی انجام شده است. با این حال تخمین رقم سنگینی که فایزر در توافق شخصی با وکیل خانم والادس پرداخته و محرمانه خواهد ماند، می‌تواند ابعاد مالی سنگین ضرر این شرکت در غائله مزبور را نشان دهد. در کل به نظر می‌رسد آسیب اعتباری و مالی شرکت آمریکایی به مراتب بیش از رقبای فرانسوی و انگلیسی‌اش باشد. با آنکه فایزر با حدود ۱۰ هزار شاکی خود به توافق رسیده تا با پرداخت غرامت، شکایت خود را از دادگاه پس بگیرند، اما این رسوایی، تاثیر مستقیمی بر ارزش سهام این شرکت گذاشته است.
برآورد تعهدات مالی شرکت‌های مورد شکایت قرارگرفته به شاکیان مربوط به زانتاک، تا تابستان ۲۰۲۲ چیزی حدود ۴۵ میلیارد دلار روی بازار داروسازی آمریکا تاثیر سوء داشته است. در نتیجه این دادگاه، فایزر فروش خود در سال ۲۰۲۴ را احتمالا تا ۵ میلیارد دلار کمتر از انتظارات کارشناسان وال‌استریت پیش‌بینی کرده است. به گفته مدیران ارشد فایزر، کاهش فروش و کاهش بی‌سابقه ارزش سهام ۸۹ میلیارد دلاری این شرکت، با فروکش کردن بحران همه‌گیری «کووید-۱۹» نیز در ارتباط است. این شرکت داروسازی مستقر در نیویورک همچنین سود خود برای سال ۲۰۲۴ را در محدوده ۲.۰۵ تا ۲.۲۵ دلار به ازای هر سهم پیش‌بینی کرده که کمتر از انتظار تحلیلگران بازار وال‌استریت به میزان ۳.۱۶ دلار به ازای هر سهم است.
