مسعود پزشکیان با وعده کاهش تحریم‌ها و افزایش صادرات نفتی به میدان آمده است. با این حال با توجه به شرایط بین‌المللی و احتمال روی کار آمدن دونالد ترامپ، پایان جنگ روسیه و اوکراین و ... سناریو‌های متفاوتی مطرح است.
مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم تا کنون وعده‌هایی به جهت کاهش تحریم‌ها مطرح کرده است. در خلال این بحث‌ها، موضوع صادرات نفت ایران اهمیت اساسی دارد. چراکه اقتصاد ایران، اقتصادی نفتی است و به نظر نمی‌رسد راه رشد غیرنفتی در کوتاه‌مدت در دستور کار این دولت قرار داشته باشد.
به گزارش تجارت نیوز، درآمد نفتی ایران در بازه زمانی ماه‌های ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۳ معادل ۱۲ درصد کل درآمد اوپک در این دوره بوده است. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی کل درآمد نفتی ایران در ۹ ماه سال ۲۰۲۳ را ۳۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار برآورد کرده است.
طبق آمار اوپک، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۲، ۴۲.۶ میلیارد دلار، در سال ۲۰۱۶ یعنی سال اول اجرای برجام، ۴۱.۱ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۸ به ۶۰.۵ میلیارد دلار رسید.
بر اساس این آمار می‌توان گفت اگر وعده رفع تحریم و احیای روابط بین‌المللی توسط پزشکیان محقق شود، حجم صادرات نفتی ایران افزایش خواهد یافت و به حجم صادرات نفتی به دوران برجام بازخواهد گشت.
با توجه به نزیدک بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و احتمال روی کار آمدن دونالد ترامپ، امکان موفقیت‌آمیز نبودن مذاکرات احتمالی وجود دارد. لازم به ذکر است صحبت از احتمال مذاکرات نیز منوط به تصمیمات داخلی و نبود مانع‌تراشی‌ها امکان‌پذیر خواهد بود.
با توجه به احتمال روی کار آمدن ترامپ و سابقه او در خروج از برجام، نگرانی‌هایی در رابطه با آینده مذاکرات و به دنبال آن رفع نشدن تحریم‌ها وجود دارد. در صورت ادامه تحریم‌ها و رفع نشدن آنها، صادرات نفتی ایران تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.
ایران در پی مواجهه با تحریم‌های گسترده و موانع بین‌المللی موجود بر سر راه صادرات و واردات، امکان تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی خود را نخواهد داشت. اکنون نیز در چنین شرایطی، نفت ایران با تخفیف‌های ویژه‌ای به چین و دیگر کشور‌های واردکننده نفت ایران، خریداری می‌شود. صادرات در چنین شرایطی، مشکلات بزرگی را به ارمغان آورده است.
از این رو احتمال روی کار آمدن ترامپ و به دنبال آن احتمال موفق نبودن مذاکرات احتمالی بر سر رفع تحریم‌ها، باعث نگرانی‌های بسیاری در رابطه با روند صادرات نفت ایران شده است.
به دنبال احتمال روی کار آمدن ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در آبان ماه سال جاری، احتمال پایان یافتن جنگ روسیه و اوکراین وجود دارد. ترامپ چندین بار ادعا کرده در صورتی که مجددا رئیس جمهوری آمریکا شود به جنگ اوکراین در عرض یک روز پایان می‌دهد.
لازم به ذکر است که ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، نسبت به این اظهارات ترامپ واکنش نشان داده و مدعی شده است که ترامپ و تیم او نمی‌توانند زندگی مردم اوکراین را برنامه‌ریزی کنند.
لازم به ذکر است جنگ بین روسیه و اوکراین تا کنون آثار مخربی بر طرفین داشته است. با این حال همچنان از آینده این جنگ و بهبود روابط روسیه و اوکراین خبری نیست، اما احتمال پایان یافتن جنگ در صورت روی کار آمدن ترامپ وجود دارد. از این رو لازم است به پیامد‌های افزایش روابط تجاری روسیه با کشور‌های اروپایی توجه شود.
کشور‌های اروپایی تا کنون به دنبال جنگ روسیه و اوکراین، به کاهش سهم گاز و نفت وارداتی از روسیه روی آورده‌اند. در چنین شرایطی، اگر این جنگ پایان یابد و رابطه روسیه با دیگر کشور‌ها بهود یابد، دوباره سهم صادرات نفتی روسیه افزایش خواهد یافت.
در چنین شرایطی با افزایش سهم روسیه از تجارت خارجی، امکان کاهش سهم ایران نیز وجود دارد. روسیه اکنون نیز با توجه به دارا بودن منابع متعدد نفت و گاز، رقیبی جدی محسوب می‌شود و بهبود روابط روسیه با دیگر کشور‌های اروپایی، صادرات نفتی ایران را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.
با این حال باید دید پزشکیان و تیم او با توجه به شرایط بین‌المللی و احتمال رخداد وقایع متفاوت، چه سناریویی را پیش خواهند گرفت و آینده صادرات نفت ایران چگونه خواهد بود. لازم به ذکر است چنین سناریو‌هایی در کوتاه‌مدت مطرح است و راه رشد پایدار نخواهد بود چرا که با هر تغییر هرچند کوچکی در روابط بین‌الملل، زندگی بسیاری از مردم تحت‌الشعاع قرار گرفت. با توجه به وعده‌های پزشکیان انتظار گذار به راه رشد غیرنفتی توسط بسیاری از کارشناسان مطرح شده که باید با توجه به قوانین و الزامات نهادی در دستور کار قرار بگیرد. آیا دولت پزشکیان قادر به ایجاد این تحول ساختاری خواهد بود؟
