سرزمین قلعه‌ها در ایران

ایران به‌واسطه تمدن چند هزار ساله خود، امپراتوری و قدرت‌های زیادی را به خود دیده است، بر همین اساس قلعه‌ها به‌عنوان یادگاری از این دوران‌ها، معماری و کاربرد‌های متنوعی داشته‌اند.

به گزارش ایمنا، هر چند متأسفانه بسیاری از گردشگران داخلی از وجود این گنجینه‌های عجیب، بی خبر هستند.

قلعه الموت

نام قلعه الموت از دو بخش «ال» و «اَموت» تشکیل می‌شود که اولی از «آلوه» یا «اَله» به‌معنای عقاب گرفته شده و دومی به‌معنای آموختن است؛ بر اساس باورها، یکی از پادشاهان دیلمی توسط یک عقاب درباره موقعیت محل مطلع می‌شود و به فکر احداث قلعه‌ای در آن می‌افتد و نامش را «آشیانه عقاب» می‌گذارد؛ با این حال برخی معتقدند که «اموت» در زبان مردم گیل و دیلم به‌معنای «آموخت» است و در نتیجه کلمه الموت را «عقاب آموخت» تعبیر می‌کنند؛ ابن اثیر معنای کلمه الموت را «تعلیم عقاب» می‌داند.

در تاریخ ایران نام الموت با فرقه اسماعیلیه و حسن صباح به‌عنوان رئیس آن گره خورده است و گفته می‌شود که حسن صباح برای ۳۵ سال در قلعه الموت زندگی می‌کرد و به امور رهبری می‌پرداخت؛ طبق اسناد تاریخی، در عصر صفوی از این قلعه برای زندان استفاده می‌شد؛ هرچند کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این محل فقط زندان نبوده و محل زندگی افرادی با مرتبه اجتماعی خاصی بوده است.

قلعه الموت بر فراز صخره‌ای بلند به ارتفاع ۲۱۶۳ متر از سطح دریا در شمال شرق روستای گازرخان در منطقه الموت قزوین قرار دارد و برای دسترسی به آن مسیری پُر پیچ‌وخم در پیش دارید که بیش از یک ساعت طول می‌کشد؛ هرچند در فصل بهار چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. علاوه بر این، باید از پله‌های مسیر این صخره صعب‌العبور بالا بروید تا پس از حدود ۴۵ دقیقه کوهپیمایی بتوانید از این سازه تاریخی بازدید کنید.

ارگ کریم‌خان

ارگ کریمخانی یا زندان کریم خان از جاذبه‌های دیدنی شیراز است که در شهر شیراز در ابتدای خیابان کریم خان زند و نبش میدان شهرداری قرار دارد.

این بنای باشکوه و زیبا را کریم‌خان زند معروف به وکیل الرعایا در در سال ۱۱۸۰ هجری قمری بنا کرد؛ وی بعد از به قدرت رسیدن و انتخاب شیراز برای مقر فرمانروایی خود، تصمیم گرفت به مانند میدان نقش جهان اصفهان، میدانی وسیع در شمال شیراز قدیم بسازد.

این میدان در گذشته توپخانه نام داشت که در ضلع شمال آن دیوانخانه کریم‌خان، در ضلع شرقی میدان بازار وکیل و چندین کاروان‌سرا، در جنوب میدان حمام وکیل و مسجد وکیل، در جنوب غربی آن باغ و در غرب میدان ارگ و اندرونی قرار داشت.

ارگ کریم‌خان در طی زمان کاربری‌های گوناگونی به خود دیده است؛ روزگاری این ارگ مکان زندگی و سلطنت کریم‌خان محسوب می‌شد و بعد از فتح شیراز توسط آقا محمد خان قاجار، به‌دلیل خصومت و دشمنی که با کریم‌خان داشت، دستور تخریب برخی از بنا‌های کریمخانی را صادر کرد و به‌دنبال این تصمیم تعدادی از بنا‌های عصر زندیه از جمله حصار شهر تخریب شدند؛ خوشبختانه بنای ارگ از تخریب محفوظ ماند و از آن به‌عنوان دارالحکومه امرایی استفاده شد که از طرف حکومت مرکزی به امیری و استانداری فارس برگزیده شده بودند.

قلعه بابک

این قلعه تاریخی در محدوده جنگل ارسباران شهرستان کلیبر استان آذربایجان شرقی واقع شده است؛ فاصله قلعه بابک تا شهر کلیبر ۱۴ کیلومتر، تا تبریز ۲۰۰ کیلومتر و تا اهر ۷۵ کیلومتر است؛ این قلعه با نام‌های دیگری مانند قلعه جمهور و قلعه بذ هم شناخته می‌شود؛ بابک خرمدین یک سردار شجاع ایرانی بود که در زمان خلفای عباسی، با رهبری جنبش سرخ‌جامگان بر علیه ظلم و ستم آن‌ها قیام کرد و این مبارزه حدود ۲۲ سال طول کشید و در این مدت قلعه بابک محل امنی برای پناه گرفتن بابک و یارانش بود.

طبق شواهد موجود و براساس شباهت معماری این دژ به مجموعه سلیمان (مربوط به دوره ساسانیان)، این قلعه در دوره اشکانی یا ساسانی ساخته شده است؛ با نوسازی‌ها و مرمت‌های انجام شده در قرن‌های دوم و سوم، تغییراتی در این قلعه به وجود آمده که هنوز بعد از گذشت ۱۲۰۰ سال قابل مشاهده است.

معماری قلعه بابک خرمدین و موقعیت جغرافیایی ویژه آن، باعث شده این قلعه تاریخی یکی از جذاب‌ترین دیدنی‌های آذربایجان شرقی باشد؛ این قلعه دارای ۳ طبقه بوده و بر روی کوهی بلند به ارتفاع ۲۳۰۰ متر از جنس سنگ و ساروج ساخته شده است؛ اطراف قلعه بابک را دره‌هایی با عمق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر احاطه کرده و تنها راه ورود به آن، دروازه اصلی است؛ البته قبل از دروازه اصلی یک دالان ۲۰۰ متری ساخته شده از سنگ‌های طبیعی وجود دارد که تنها یک نفر می‌تواند از آن عبور کند؛ به طور کلی می‌توان گفت این قلعه دید بسیار وسیعی به اطراف دارد و کاملاً نفوذناپذیر است.

قلعه رودخان

این قلعه در کنار رودخانه دژ رودگان یا روگان قرار دارد که در گذر زمان به قلعه رودخان تغییر یافته است؛ کلمه رودخان مخفف رودخانه است و قلعه رودخان به معنای قلعه‌ای در نزدیکی رودخانه است؛ این قلعه در زبان تالشی قله رخون گفته می‌شود که در واقع تغییر یافته قلعه رود خان است؛ همچنین اسامی دیگری مانند هزارپله، حسامی، سگسار و سگسال نیز داشته است.

این قلعه بر روی ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن در میان درختان سر به فلک کشیده قرار گرفته است؛ اما برای لذت بردن از این مکان باید پیاده‌روی نیمه سنگین داشته باشید، زیرا حدوداً ۱۰۰۰ پله تراشیده شده از سنگ را باید پشت سر بگذارید؛ قلعه رودخان به عنوان یکی از جا‌های دیدنی فومن در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است؛ در سال ۱۸۳۰ میلادی پژوهشگری لهستانی به نام آلکساندر شودزکو خچکو برای نخستین بار قلعه رودخان فومن را کشف کرده است.

گیلان در زمان‌های گذشته به دو منطقه بی یه پس یا گیلان غربی و بی یه پیش تقسیم شده بود و فومن نیز تا سال‌ها مرکز گیلان غربی بوده است که همین امر سبب شده تا قلعه مستحکمی برای دفاع از آن منطقه احداث شود؛ قلعه رود خان فومن در دوران ساسانیان و در زمان حمله اعراب به ایران ساخته شده و در دوره سلجوقیان نیز مرمت گردیده است؛ این قلعه در مکانی مناسب با استفاده از مصالح مقاوم و اشکال هندسی متنوع ساخته شده است.

در واقع، در ساخت این قلعه، میلیون‌ها قطعه سنگ با ابعاد مختلف به چشم می‌خورد و در طبقات بالایی برج‌ها و پوشش سقف‌ها و کف‌ها نیز آجر بکار رفته است؛ همچنین چوب نیز در قسمت‌های درب‌ها، پوشش داخلی سقف طبقات اول، برج‌ها و واحد‌های مسکونی و پنجره‌ها وجود دارد که به خاطر رطوبت بالای هوا در این منطقه از ملات گچ، ساروج و آهک همراه با خاکستر استفاده شده است.

باید اشاره کرد که تفاوت ارگ و قلعه درارتباطشان با شهر مشخص می‌شود؛ ارگ قسمتی از شهر بوده مثل ارگ بم در صورتی که قلعه بنایی مستقل از شهر و بیشتر کاربری نظامی داشته‌است مثل قلعه رودخان.