در حال حاضر دلار با سهم حدود ۴۰ درصدی در مبادلات کالایی همچنان پرمصرف‌ترین ارز در تجارت بین‌الملل است. دلار از سایر ارز‌ها محبوب‌تر است و گرچه یورو نیز محبوبیت دارد، اما باز هم دلار، قدرت انعطاف بالاتری در مبادلات بین المللی دارد. به استثنای اتحادیه اروپا، هیچ اقتصاد دیگری به اندازه کافی بزرگ نیست که بتواند در متعادل کردن مازاد تجاری انباشته شده جهان مشارکت کند.
فرارو- کاهش وابستگی به دلار و افزایش سطح وابستگی به ارز‌های محلی از جمله طرح‌هایی است که مدتی است از سوی بانک مرکزی مطرح می‌شود. به طور ویژه این طرح درباره تبادل اقتصادی با روسیه مورد توجه قرار دارد، اخیرا محمدعلی فرزین، رئیس کل بانک مرکزی گفته است: «با روسیه پیمان پولی بستیم و کاملاً دلار را حذف کردیم؛ ریال و روبل با هم معامله می‌کنیم.»
به گزارش فرارو، فرزین در بخشی دیگر از سخنان خود اشاره کرد: «با بانک مرکزی روسیه توافق کردیم که مبنای تسویه ما نرخ ارز بازار توافقی و نرخ ارز شناوری باشد و آنها هم پذیرفتند که انجام بدهند. این اکوسیستم کار را با روسیه تقریبا آماده کردیم امیدواریم بتوانیم که این کار را با سایر کشورها هم در آینده پیش ببریم.»
این سخنان فرزین در شرایطی مطرح می‌شود که هم اکنون ایران برای دور جدید توافقات هسته‌ای آماده می‌شود و ارزش ریال نیز با توجه به تحریم‌ها در شرایط خوبی قرار ندارد. اما چنین راهکاری چه سود و زیان‌هایی برای مبادلات ما دارد و آیا همه کشورها حاضر به این نوع ارتباط خواهند بود؟ علی قنبری، اقتصاددان و عضو هئیت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
علی قنبری به فرارو گفت: «چند سال است که صحبت‌هایی درباره رفتن به سوی ارز محلی و دلارزدایی از اقتصاد، مطرح می‌شود. اما در عمل، این نوع تصمیم گیری‌ها توسعه پذیر ظاهر نشده است. درست است که بین ایران و روسیه همانطور که رئیس کل بانک مرکزی گفته است، تبادلاتی انجام شده، اما قابلیت توسعه این تبادلات در ابعاد گسترده‌تر و بین سایر کشورها را نمی‌توان چندان بالا دانست. حتی خود روسیه نیز شدیدا به دنبال درامد‌های دلاری است و به این نوع درامد‌ها وابستگی دارد یا به عبارتی ترجیح میدهد ذخایر دلاری خود را توسعه دهد. درست است که این شعار از سوی روسیه مطرح می‌شود که می‌خواهد روبل را جایگزین دلار کند. اما این حرف دقیقا در حد شعار است. البته این که ایران و روسیه پیمان‌های پولی و بانکی ببندد، نه بی ارزش است نه بی اثر، درواقع نمی‌توان گفت این اقدام ارزشی ندارد. اما این که تصور کنیم این نوع پیمان‌های بین ۲ کشوری که هر دو درگیر تحریم‌های بین المللی هستند، قرار است تحول خیره کننده‌ای ایجاد کند، اشتباه است.»
وی افزود: «مبادلات اقتصادی ایران و روسیه حجم بالایی ندارد و در نتیجه تاثیر مبادلات بانکی و بین بانکی ایران و روسیه، نمی‌تواند وضعیت بانک‌های کشور را متحول کند. پیمان‌های منطقه ای، بین بانکی و حتی با ارز‌های محلی، در سطح خاورمیانه بی سابقه نبوده و پیشتر هم برخی کشورها، این نوع تبادلات را تجربه کرده اند، اما خوب است در عرصه اقتصاد واقع بین باشیم. آن چه اکنون بانک مرکزی و به طور کلی اقتصاد ما نیاز دارد، توسعه روابط با کشور‌های غربی و به ویژه اتحادیه اروپا است. در حال حاضر دلار با سهم حدود ۴۰ درصدی در مبادلات کالایی همچنان پرمصرف‌ترین ارز در تجارت بین‌الملل است. دلار از سایر ارز‌ها محبوب‌تر است و گرچه یورو نیز محبوبیت دارد، اما باز هم دلار، قدرت انعطاف بالاتری در مبادلات بین المللی دارد. به استثنای اتحادیه اروپا، هیچ اقتصاد دیگری به اندازه کافی بزرگ نیست که بتواند در متعادل کردن مازاد تجاری انباشته شده جهان مشارکت کند. همچنین حدود ۶۰ درصد از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان، در دارایی‌های مالی دلاری که بالاترین نقدشوندگی را دارند، سرمایه‌گذاری می‌شود. یک نکته بسیار مهم دیگر این است که تقریبا تمام قرارداد‌های بازار‌های کالایی، از جمله قرارداد‌های نفتی، به دلار قیمت‌گذاری و تسویه می‌شود.»
این اقتصاددان در ادامه گفت: «حتی اگر سهم دلار در تسویه مبادلات بین‌المللی کاهش پیدا کند، نقش غالب دلار به عنوان ارز پایه ذخایر مالی فعلا ادامه خواهد داشت. یک نکته مهم که به ویژه در منطقه وجود دارد این است که اغلب کشور‌های منطقه از جمله کشور‌های حاشیه خلیج فارس و به اصطلاح لیگ کشور‌های عربی، روابطی صمیمانه با آمریکا و اروپا دارند و در نتیجه مشکلی با تبادل ارزی/ دلاری ندارند. این که آیا می‌توان نوع توافقی که با روسیه داریم را با کشور‌های همسایه و به ویژه کشور‌های عرب داشته باشیم و آنها را در تبادل ارز محلی مشارکت دهیم جای سوال دارد و تقریبا دور از ذهن است که به چنین تبادلی رضایت دهند. همانطور که اشاره کردم پدیده «دلار زدایی» پدیده جدیدی نیست و پس از سال ۲۰۱۱ و با تحریم گسترده ایران، این موضوع مطرح شده بود. روسیه نیز به ویژه در سال‌های اخیر و تحت فشار‌های مالی گسترده تحریمی روی موضوع دلارزدایی مانور داده است. روسیه در راستای موفقیت همین طرح خود، سیستم انتقال پیام‌های مالی SPFS را راه‌اندازی کرد که استفاده آن عمدتا برای صادرات روسیه به کشور‌های پیرامونش است. این اقدام روسیه یا همین تلاش روسیه و ایران برای سیستم بانکی در نوع خود ارزشمندند، اما نمی‌توان گفت در تضعیف دلار نقش آفرینی جدی خواهند داشت.»
وی افزود: «یک نگرش اشتباه این است که دلار صرفا ارز ذخیره برای نگهداری پول است. این نگرش اشتباه است، چون دلیل نگهداری دلار آن است که نقدینگی بسیار زیاد دلار آمریکا به کشورها اجازه میدهد به راحتی با استفاده از آن واردات انجام دهند. بسیاری از موسسات مالی هم که تامین مالی کشورها و شرکت‌های دنیا را انجام می‌دهند، به دلار آمریکا این کار را می‌کنند؛ بنابراین شرکت‌های برای بازپرداخت بدهی خود نیاز به دلار آمریکا دارند. برخی نیز معتقدند که ما نیز می‌توانیم مثل اتحادیه اروپا که ارز خود را جدا کرده است، ارز خود را قدرتمند و جدا کنیم. این نوع افکار، چندان منطقی نیست، چرا که اتحادیه اروپا تحریم نیست و متشکل از تعداد زیادی کشور قدرتمند است. شرایط ما با اتحادیه اروپا یکسان نیست و وضعیت ریال نیز بسیار وخیم‌تر از آن است که بخواهیم این نوع ایده‌ها را داشته باشیم. بهتر است واقع بین باشیم و ضمن این که اقدام مشترک مالی بین ایران و روسیه را قابل ارزش می‌دانیم، اما نمی‌توانیم انتظار اتفاق خارق العاده‌ای را داشته باشیم. در حال حاضر امید اصلی ما به توافقات جدید است، هر چند شوک‌های کوتاه مدت خبر مذاکرات جدید را در بازار ارز و طلا دیدیم، اما اثرات بلندمدت این مذاکرات به راحتی واصل نمی‌شود.»
