تحلیل‌گر سیاست خارجی و استاد ژئوپلیتیک بر این باور است که «دونالد ترامپ در ابتدا گزینه دیپلماسی را در قبال ایران به کار خواهد گرفت، اما اگر با پاسخ منفی تهران مواجه شود، قطعاً وارد فاز فشار حداکثری و تشدید تحریم‌ها خواهد شد؛ به بیان دیگر، ورود به فاز فشار حداکثری معادل است با اعمال شدیدتر تحریم‌ها از جمله تعریف محدودیت‌ها بر فروش نفت، اما به نظر می‌رسد که ترامپ تمایلی به توسل به گزینه نظامی و آغاز درگیری با ایران ندارد، به‌ویژه در مناطقی که نتیجه آن مشخص نیست، مانند خاورمیانه.»
در شرایطی که گمانه‌زنی‌ها درخصوص راهبرد احتمالی تهران و واشنگتن افزایش یافته است، دونالد ترامپ در اقدامی بی‌سابقه برایان هوک که پیش از این نماینده او در امور ایران در دولت اولش بود را برکنار کرد. رییس‌جمهور امریکا همزمان با این برکناری، حفاظت فیزیکی مایک پمپئو وزیر امور خارجه دولت اولش و نیز جان بولتون مشاور امنیت ملی پیشین خود را لغو نموده است. در ادامه برکناری‌های دومینویی جنجالی ترامپ انتشار خبر انتصاب استیو ویتکاف به عنوان مسوول پرونده هسته‌ای ایران نیز گمانه‌زنی‌ها در باب رویکرد احتمالی رییس‌جمهور امریکا را وارد دور تازه‌ای کرد. اما به فاصله کوتاهی از انتشار این خبر چنین انتصابی تکذیب شد.
به گزارش اعتماد، به نظر می‌رسد، اما همچنان سیگنال‌هایی میان ترامپ و تهران در حال رد و بدل شدن است. ویتکاف پیش‌تر نقشی مهم در به نتیجه رساندن مذاکرات آتش‌بس میان اسراییل و غزه ایفا کرده بود. او نیز اکنون همزمان به عنوان نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه در دولت دوم او خدمت می‌کند. این فعل و انفعالات نیز موجب شده است گمانه‌زنی‌ها در باب اینکه تازه‌وارد کاخ‌سفید گزینه دیپلماسی را در دستور کار قرار خواهد داد را افزایش داده است.
به همین بهانه با هدف واکاوی و بررسی رویکرد احتمالی دولت دوم دونالد ترامپ با لحاظ کردن گزاره‌های متعددی که ناشی از اقدامات جنجالی او در روز‌های آغازین دولتش است، با عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک و سفیر اسبق ایران در نروژ گفت‌و‌گو کرده‌ایم. فرجی‌راد در ارزیابی رویکرد احتمالی ترامپ در قبال تهران با لحاظ کردن گزاره‌های متعدد پیرامون این موضوع بر این باور است که به نظر می‌رسد دونالد ترامپ در ابتدا گزینه دیپلماسی را در قبال ایران به کار خواهد گرفت، اما اگر با پاسخ منفی تهران مواجه شود قطعا وارد فاز فشار حداکثری و تشدید تحریم‌ها خواهد شد.
مشروح این گفت‌و‌گو در ادامه می‌آید:
عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به سوال در باب اینکه از میان دو رویکرد دیپلماسی و فشار خداکثری کدام یک در اولویت دولت دوم ترامپ قرار خواهد گرفت گفت: تجربه چهار‌ساله ترامپ به او این امکان را داد که سیاست‌های خود را در دوره جدید به ویژه در زمینه روابط خارجی تا حدود زیادی تغییر دهد. البته در روابط داخلی، تغییرات چندانی مشاهده نمی‌شود و بسیاری از سیاست‌های گذشته همچنان پیگیری می‌شوند. به عنوان مثال، در زمینه برخورد با مهاجرین، بستن مرزها، و ایجاد تنش با کانادا، همچنان شاهد ادامه سیاست‌های قبلی هستیم. همچنین، در ژانویه ۲۰۲۱، برخی از شورشیان کنگره عفو شدند.
به باور فرجی‌راد، اما در سیاست خارجی، شعار او صلح است و در واقع دو نوع سیاست را اتخاذ کرده است. یکی از این سیاست‌ها که نزدیک به رویکرد قبلی اوست؛ به عنوان مثال، کاهش هزینه‌های امریکا در مسائل محیط زیستی که پیش از این نیز انجام شده بود.
همچنین، او از سازمان بهداشت جهانی خارج شد و احتمالا در رابطه با ناتو نیز همان رویکرد پیشین را دنبال خواهد کرد یا اینکه هشدار خواهد داد که همه اعضا سهمی مساوی داشته باشند. سفیر اسبق ایران در نروژ در ادامه خاطرنشان کرد در زمینه تعرفه‌ها نیز صحبت‌هایی مطرح شده است، اما به نظر می‌رسد که او در تلاش است تا از درگیری‌های نظامی جلوگیری کند.
به باور فرجی‌راد مشخصا در مورد خاورمیانه، اقدام مثبتی مبنی بر اعمال فشار‌هایی به نتانیاهو برای پذیرش آتش بس انجام داد. در خصوص اوکراین نیز روند‌هایی در حال شکل‌گیری است که احتمالا به توقف جنگ میان اوکراین و روسیه منجر خواهد شد. البته که او احتمالا همزمان تحریم‌هایی را بر روسیه اعمال خواهد کرد و این مسائل در حال پیگیری است.
این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت، اما ترامپ در زمینه سیاست خارجی اقدام جنجالی انجام نداده است. هرچند آقای برایان هوک نماینده خود در امور ایران، و همچنین مسوول دوره انتقالی را برکنار کرده است، زیرا اظهارنظری در رابطه با ایران داشت که نشان می‌داد فشار حداکثری ادامه خواهد داشت. به نظر می‌رسد که در کابینه او در دولت دوم، به همه اعضا دستور داده شده که در مورد ایران اظهارنظری نداشته باشند و هر کس که بخواهد اظهارنظری داشته باشد، اگر منفی باشد، مورد مواخذه قرار خواهد گرفت.
به باور سفیر اسبق ایران در نروژ همچنین با لحاظ کردن سه گزاره مهم می‌توان رویکرد احتمالی ترامپ در قبال ایران را مورد ارزیابی قرار داد. اول انتشار خبر انتصاب آقای استیو ویتکاف به عنوان مدیر پرونده هسته‌ای ایران که البته به سرعت تکذیب شد، اما به نظر می‌رسد سیگنال‌های مثبت این ادعا توانسته تاثیرگذاری خود بر افزایش گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اتخاذ رویکرد دیپلماسی توسط ترامپ را افزایش دهد.
فرجی‌راد در ادامه گفت گزاره دوم نیز انتصاب فردی به عنوان معاون وزیر دفاع در دولت دوم ترامپ است که در اظهارات پیشین خود اعلام کرده است که بهتر است با ایران از طریق دیپلماسی وارد تعامل شویم و از فاز نظامی پرهیز کنیم. گزاره سوم لحاظ کردن اظهارات اخیر آقای روبیو در کسوت وزارت امورخارجه در سنای امریکا است که به رغم انتقادات تندی که نسبت به ایران داشته، اما همچنان فضایی برای گفت‌و‌گو با ایران باز نگه داشته است. البته این مواضع را مشروط به رسیدن صلح و ثبات با تهران مطرح کرده است.
به باور این استاد ژئوپلیتیک این سه عامل را می‌توان به عنوان پارامتر‌هایی در نظر گرفت که نشان می‌دهد ترامپ به احتمال قوی قصد دارد برای چند ماه ایران را آزمایش کند تا ببیند آیا می‌تواند از طریق گفت‌و‌گو به نتیجه برسد یا خیر. اگر به نتیجه برسد، که البته این امر کار دشواری خواهد بود ایده‌آل است و اگر زمینه برای توافق حاصل نشود، به‌طور طبیعی بستر برای توسل به کمپین فشار حداکثری هموار خواهد شد.
فرجی‌راد در ادامه نیز خاطرنشان کرد که با این همه اخیرا سفیر امریکا در سازمان ملل و همچنین وزیر امور خارجه ترامپ هر دو بر روی مکانیسم ماشه تأکید کرده‌اند که این اقدام توسط انگلستان و فرانسه پیگیری شود و این گزاره مهم نیز نشان‌دهنده نوعی فشار حداکثری و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل است. بنابراین، از یک سو اقداماتی برای ورود به گفت‌و‌گو با ایران در حال انجام است تا مشخص شود آیا ایران آمادگی همکاری با واشنگتن را دارد یا خیر. اگر ایران نیز این آمادگی را اعلام نکند گزینه توسل به فشار حداکثری محتمل‌تر خواهد بود.
به باور فرجی‌راد به‌طور کلی، می‌توان برداشت کرد که آقای ترامپ قصد دارد پرونده ایران را با افرادی مانند ویتکاف از طریق مذاکره پیگیری کند. اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد، پرونده به دست همکاران ترامپ خواهد افتاد، که شامل سفیر امریکا در سازمان ملل، آقای روبیو و وزیر دفاع می‌شود. این افراد پیش از انتخاب ترامپ نیز مواضع منفی نسبت به ایران داشته و حامی سرسخت اسراییل بوده‌اند.
این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت ورود به فاز فشار حداکثری معادل است با اعمال شدیدتر تحریم‌ها از جمله تعریف محدودیت‌ها بر فروش نفت. در نگاهی دیگر، اما به نظر می‌رسد که ترامپ تمایلی به توسل به گزینه نظامی و آغاز درگیری با ایران ندارد به ویژه در مناطقی که نتیجه آن مشخص نیست، مانند خاورمیانه.
فرجی‌راد در پاسخ به دیگر سوال مبنی بر اینکه آیا تمایل در تهران نیز برای باز شدن باب گفت‌و‌گو‌ها وجود دارد یا خیر، گفت: ایران احتمالا در نهایت می‌پذیرد که گفت‌و‌گو با ایالات متحده را آغاز کند، چرا که می‌داند مرحله بعدی فشار حداکثری خواهد بود. بسیاری از کالا‌های مورد نیاز ما از چین تأمین می‌شود و این کالا‌ها در قبال فروش نفت که البته مشکلات خاصی دارد، انجام می‌شود. از آنجایی که بخشی از درآمد‌های ما قطع می‌شود، به نظر می‌رسد ایران نیز به دنبال ورود به گفت‌و‌گو باشد. آقای غریب‌آبادی معاون وزیر امور خارجه نیز در این زمینه صحبت کرده، این در حالی است که پیش از این نیز آقای پزشکیان به نوعی چراغ سبز گفت‌و‌گو را نشان داده است.
به باور فرجی‌راد به همین دلیل است که امریکایی‌ها اعلام کرده‌اند که در فوریه به یک جمع‌بندی درباره ایران خواهند رسید. باید منتظر ماند. اما در نهایت، به نظر می‌رسد که نتیجه این جمع‌بندی به گفت‌و‌گو منتهی شود. اگر از سوی ایران پیام‌های مثبتی به طرف امریکایی ارسال شود، دست امریکا برای اتخاذ مواضع تند بسته خواهد شد.
این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت که در سطح جهانی، اما اگر ما زیر بار گفت‌و‌گو نرویم، طرف امریکایی می‌تواند فشار حداکثری را اعمال کند و توپ را در زمین ایران بیندازد. در واقع، ایران باید این توپ را به زمین ایالات متحده بیندازد تا جهان و شورای امنیت و اروپا متوجه شوند که ایران آماده گفت‌و‌گو است وگرنه که دلیلی ندارد که ترامپ مانند هشت سال پیش برای گفت‌و‌گو التماس کند اکنون نیز بخواهد از این درخواست خود چشم‌پوشی نماید. در این شرایط اروپا نیز قادر نخواهد بود اقدام موثری انجام دهد.
به عبارتی این احتمال وجود دارد ذیل این فشارها، اروپا تحت فشار‌های ایالات متحده مکانیزم ماشه را فعال کند، هرچند امریکا از برجام خارج شده است، اما روابط ایران و اروپا به دلیل پیچیدگی و تنش‌های موجود، به مراتب دشوارتر و پیچیده‌تر از قبل است.
سفیر اسبق ایران در نروژ همچنین خاطرنشان کرد در دوره قبلی اروپایی‌ها تلاش کردند که برجام ادامه یابد و فشار‌های ترامپ، اما دست طرف‌های اروپایی را در این زمینه بست. لذا، به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها این‌بار تلاش چندانی برای توافق با ایران نخواهند کرد. چنان‌که در راستای فعال‌سازی مجرای اینستکس نیز ناموفق بودند.
سفیر اسبق ایران در نروژ در پاسخ به دیگر سوال در این باب که محور‌های رایزنی طرفین چه می‌تواند باشد گفت: باید در نظر داشته باشیم که اهداف هر دو طرف در گفت‌و‌گو‌های احتمالی متفاوت است. اما واقعیت این است ایران به دنبال رفع تحریم‌هاست و هدف اصلی‌اش از گفت‌و‌گو، دستیابی به این هدف است. اما این نکته حائز اهمیت است که رفع تحریم‌ها تنها در صورتی امکان‌پذیر خواهد بود که ایران نیز به نوعی اقداماتی را در راستای منافع امریکا در نظر بگیرد.
به باور فرجی‌راد فارغ از آن ترامپ به لحاظ شخصیتی فردی نیست که به سادگی اجازه دهد تحریم‌های ایران لغو شوند و از طرفی کشور‌های دیگر مانند اروپا، چین، روسیه و هند در ایران سرمایه‌گذاری کرده و از بازار‌های کشورمان برای ارسال کالا‌های خود بهره‌مند شوند. او نیز به دنبال این است که مانند دیگر کشور‌ها با ایران مبادلات تجاری داشته باشد و از این طریق سودی برای امریکا به ارمغان آورد. این موضوع قطعا در گفت‌و‌گو‌های احتمالی مطرح خواهد شد.
فرجی راد در ادامه به گفت: مساله دوم که برای ترامپ اهمیت زیادی دارد، امنیت نیرو‌های امریکایی در منطقه است. این امنیت شامل نیرو‌های مستقر در عراق، سوریه و پایگاه‌های امریکایی در خلیج فارس می‌شود. ایران نیز باید تضمین‌هایی برای تأمین امنیت نیرو‌های امریکایی ارایه دهد. به‌ویژه حادثه‌ای که در پایگاه عین‌الاسد رخ داد، همچنان در ذهن ترامپ باقی مانده است.
فرجی راد در ادامه خاطرنشان کرد که مساله سوم وضعیت نیرو‌های مقاومت در منطقه است. ترامپ ممکن است از ایران بخواهد که حمایت خود را از نیرو‌های مقاومت کاهش دهد تا از درگیری‌های بیشتر جلوگیری شود چرا که در غیر این صورت واشنگتن نیز ناگزیر است در حمایت از تل‌آویو هزینه‌های گزافی بپردازد.
به باور فرجی‌راد با این حال، به نظر می‌رسد که این موضوع در اولویت گفت‌و‌گو‌ها نخواهد بود، چرا که معادلات خاورمیانه اکنون به‌طور قابل توجهی تغییر کرده است. اگر این گفت‌و‌گو‌ها شش ماه پیش برگزار می‌شد، احتمالا این مساله به عنوان یک اولویت جدی مطرح می‌شد، اما اکنون به نظر می‌رسد که تأکید کمتری بر آن خواهد شد.
این استاد ژئوپلیتیک، اما در ادامه تاکید کرد که در عوض مسائل مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و غنی‌سازی اورانیوم به‌طور جدی‌تری مورد توجه قرار خواهد گرفت. همچنین، امنیت نیرو‌های امریکایی در منطقه یک مساله کلیدی است. برای بایدن و اروپا، همکاری‌های نظامی ایران و روسیه در رابطه با اوکراین نیز اهمیت داشته، اما به نظر می‌رسد که ترامپ در این زمینه تمایلی به ورود به جزییات نداشته باشد، به ویژه با توجه به احتمال پایان جنگ اوکراین طی روز‌های اخیر.
سفیر اسبق ایران در نروژ در پاسخ به این سوال که ایران چه گزینه‌هایی را برای واکنش به رویکرد فشار حداکثری احتمالی ترامپ در اختیار دارد گفت: مقامات رسمی ایران در رابطه با ادعای فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ بک) اعلام کرده‌اند که اگر اروپا دست به چنین اقدامی بزند غنی‌سازی را افزایش خواهد داد و حتی ممکن است برای خروج از معاهده عدم اشاعه‌هسته‌ای (ان‌پی‌تی) بستر‌سازی کند.
به باور فرجی راد با این حال، در خصوص فشار حداکثری که اخیرا از زمان روی کار آمدن ترامپ درباره آن بحث‌هایی شده است مقامات ایران هنوز اظهارنظر رسمی نکرده‌اند. دلیل این سکوت احتمالا این است که ایران نمی‌خواهد به‌طور واضح واکنش تندی نشان دهد، با این هدف که ببیند ترامپ واقعا قصد دارد این رویکرد را دنبال کند یا خیر. بنابراین در حال حاضر، نشانه و سیگنال خاصی از سوی ترامپ در این زمینه مشاهده نشده است. اروپا نیز درگیر فعال کردن مکانسیم ماشه در صورت لزوم است، فعلی که با واکنش ایران روبه‌رو خواهد شد. اما ترامپ هنوز به‌طور مستقیم درباره فشار حداکثری صحبت نکرده است، و این موضوع باعث شده که ایران به‌طور محتاطانه عمل کند.
این استاد ژئوپلیتیک، اما در ادامه گفت:، اما طبیعتا، اگر تحریم‌های نفتی، پزشکی، کالایی و کشتیرانی دوباره اعمال شود، شرایط برای ایران بسیار دشوار خواهد شد. ایران ممکن است واکنش‌هایی مشابه با واکنش‌های قبلی خود به اقدامات اروپایی نشان دهد، از جمله کاهش فعالیت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و افزایش سطح غنی‌سازی.
