سفر وزیر امور خارجه ایران به کابل و دیدار با مقام‌های بلندپایه افغانستان در شرایطی صورت می‌گیرد که مسائل، چالش‌ها و فرصت‌های مهمی پیش روی دو همسایه قرار دارد. این اولین سفر یک مقام رسمی بلندپایه جمهوری اسلامی ایران به افغانستان نزدیک به چهار سال پس از خروج آمریکا از افغانستان و به قدرت رسیدن طالبان در این کشور به شمار می‌رود.
مسائلی، چون مهاجران افغانستانی حاضر در ایران، حقابه ایران از رودخانه‌های مرزی، حضور داعش در افغانستان و آینده شناسایی بین‌المللی حکومت طالبان پیش روی دو طرف قرار دارد. در‌عین‌حال ابعاد مهم اقتصادی این سفر، به‌ویژه با توجه به جایگاه اول ایران در شرکای اقتصادی افغانستان و ضرورت حفظ آن و همچنین همراهی یک هیات تجاری و بازرگانی با وزیر امور خارجه، نویدبخش توسعه روابط تجاری میان دو کشور است. هدف گذاری تجارت ۳میلیارد دلاری در یک افق کوتاه‌مدت می‌تواند در دستورکار تهران و کابل قرار گیرد؛ مساله‌ای که در بازه زمانی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۸ در دسترس دو کشور قرار داشت.
به گزارش دنیای اقتصاد، در همین چارچوب سیدعباس عراقچی با اشاره به موضوعات روی میز میان ایران و افغانستان خاطرنشان کرد: ارتباطات اقتصادی ایران و افغانستان در سطح بسیار خوبی است و امیدوارم در این سفر روابط را هرچه بیشتر در جهت منافع ملی دو کشور و دو ملت گسترش دهیم. عراقچی همچنین با حضور در سطح شهر کابل، دیپلماسی عمومی ایران موسوم به دیپلماسی کافه‌ای را به نمایش گذاشت.
سخنگوی وزارت خارجه نیز که همراه عراقچی به کابل سفر کرده، این سفر را در چارچوب سیاست همسایگی و در راستای ماموریت ذاتی وزارت امور خارجه برای پیگیری منافع ملی کشورمان از طریق تعامل و چاره‌اندیشی در مورد علایق و نگرانی‌های مشترک تعریف کرده است.
مشاور وزیر خارجه ایران هم دو موضوع «مهاجران افغان» و «حقابه ایران از هیرمند» را از جمله مباحث مطرح‌شده در دیدار وزیر خارجه ایران و سرپرست وزارت خارجه حکومت سرپرستی افغانستان عنوان کرده است.
وی با اشاره به دیدار عراقچی با امیرخان متقی، وزیر خارجه حکومت سرپرستی افغانستان، گفت که بحث مهاجران افغانی و لزوم ساماندهی آنها و اینکه با عزت به کشورشان برگردند در این دیدار مورد تاکید دو طرف بود. طرف افغان در این دیدار درخصوص حقابه تاکید داشت تمام امکانات فنی‌شان را بسیج کرده که آب‌ها به سمت ایران حرکت کند و هدر نرود. پیوند‌های عمیق تاریخی، فرهنگی، زبانی و دینی بین دو ملت همسایه، ضرورت تقویت هماهنگی و همکاری بین ایران و افغانستان را در راستای تامین منافع عالیه دو ملت و مقابله با چالش‌ها به امری ضروری در این بازه زمانی تبدیل کرده است. در ادامه این سفر انتظار می‌رود طیفی از موضوعات و مباحث مورد علاقه یا نگرانی دو طرف مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در این سفر نمایندگان وزارتخانه‌های مختلف و یک هیات اقتصادی و تجاری وزیر امور خارجه را همراهی کرده‌اند.
ذاکر جلالی، از مقام‌های ارشد وزارت امور خارجه طالبان، سفر عراقچی به کابل را زمینه‌ساز ورود روابط دو کشور به مرحله‌ای تازه دانست و اعلام کرد: «منافع مشترک سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان افغانستان و ایران، فرصتی برای تقویت همکاری‌های دوجانبه است.» این مقام وزارت امور خارجه طالبان همچنین این سفر را که اولین سفر یک وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بعد از روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان است، گامی سازنده در راستای تحکیم روابط خواند.
وزیر خارجه ایران در شرایطی وارد افغانستان شده که آینده حضور طالبان در قدرت، مساله حضور داعش در این کشور، حقابه و مساله مهاجران افغانستانی که در ایران حضور دارند، همراه با توسعه روابط تجاری دو کشور، پنج پرونده مهم در روابط ایران و این همسایه شرقی به شمار می‌روند که از مدت‌ها پیش، به‌ویژه دو مساله حقابه و مساله مهاجران، به چالش‌های مهمی در روابط ایران و افغانستان تبدیل شده و انتقادات اجتماعی را دامن زده‌اند.
سفر عباس عراقچی به افغانستان در شرایطی صورت می‌گیرد که آینده حضور طالبان در حکومت افغانستان به‌ویژه از اوت ۲۰۲۱ که طالبان قدرت را پس از خروج آمریکا از این کشور به دست گرفتند، مهم به شمار می‌رود. این سفر انتقاداتی را هم در فضای مجازی برانگیخت مبنی بر اینکه ایران با سفر یک مقام رسمی خود، بنا دارد حکومت طالبان را به رسمیت بشناسد.
این انتقادات در حالی است که بازه زمانی این سفر به طور هوشمندانه‌ای از سوی ایران انتخاب شده است، چرا که در شرایط کنونی برخی فشار‌های بین‌المللی از سوی کشور‌های غربی، از جمله دولت جدید آمریکا، علیه مقامات طالب به راه افتاده که مساله شناسایی بین‌المللی این گروه را مجددا محل گمانه‌زنی و ابهام قرار داده است.
در شرایط کنونی سفر وزیر امور خارجه ایران و شناسایی ضمنی حکومت طالبان می‌تواند برای هیات حاکمه افغانستان هم بسیار مهم باشد و در شرایطی که روز‌های سختی می‌تواند برای این گروه به‌ویژه از منظر داخلی پیش رو باشد، حکومت طالبان از سفر سیدعباس عراقچی استقبال کرد و درصدد است حداکثر بهره‌برداری را از آن به عمل آورد. از این منظر ایران می‌تواند در شرایط کنونی زمینه امتیازگیری و حل‌وفصل مسائل و چالش‌هایی که بین ایران و افغانستان وجود دارد، به‌ویژه مساله مهاجران و مساله حقابه را تبدیل به دستاورد‌های ملموس کند.
تراز تجاری ایران و افغانستان در ۹ماهه سال ۱۴۰۳ به حدود دومیلیارد دلار نزدیک شده که نسبت به سال ۱۴۰۲ رشد را نشان می‌دهد. فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی عمده این کالا‌های صادراتی را تشکیل می‌دهند. عمده کالا‌های وارداتی ایران از افغانستان که رقم بسیار کوچکی را شامل می‌شود، شامل محصولات کشاورزی غیرعمده همچون کنجد، لوبیا چیتی و ... است. شرکای اصلی صادرات افغانستان شامل هند، پاکستان، چین، ترکیه، امارات، ایران، عراق و آلمان است. همچنین شرکای اصلی واردات افغانستان شامل ایران، چین، پاکستان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، هند، مالزی و ژاپن می‌شود.
