محمد حسين خوشوقت
محمد حسين خوشوقت: و اينك بار ديگر، با فرا رسيدن نيمه شعبان المبارك، ميلاد زيبا سيرت سيمين رخي را خجسته مي داريم كه يكتاپرستان و عدالت خواهان راستين، قرن هاست او را مشتاقانه اما با دلي رنجور از زشتي ها و كژي هاي مدعيان دروغين، انتظار مي كشند.
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق و صلح و عدالت بر باطل و ستیز و ظلم، گسترش جهانی ایمان اسلامی، استقرار کامل و همه جانبه ارزش های انسانی، تشکیل مدینه فاضله و بالاخره اجرای این ایده عمومی و انسانی به وسیله شخصیتی مقدس و عالیقدر که در روایات متواتر اسلامی از او به «مهدی » تعبیر شده است، اندیشه ای است که کم و بیش همه فرق و مذاهب اسلامی با تفاوت ها و اختلاف هایی بدان مؤمن و معتقدند زیرا قرآن مجید با قاطعیت تمام، پیروزی نهایی ایمان اسلامی، غلبه قطعی صالحان و تقواپيشگان، کوتاه شدن دست ستمکاران و جباران برای همیشه و آینده درخشان و سعادتمندانه بشریت را نوید داده است.
يکى از آموزه هاى مهم دينى درباره آينده تاريخ، بحث آخر الزمان است. در فرهنگ عامّه مسلمانان - به خصوص شيعه - اصطلاح آخر الزّمان، حکايت از عصرى مى کند که مهدى موعود در آن ظهور مى کند و تحوّلات ويژه و بي مانندي در جهان رخ مى دهد.
آخر الزمان خود به دو مرحله کاملاً متفاوت تقسيم مى شود؛ دوران نخست که در آن، انسان به مراحل پايانى انحطاط اخلاقى مى رسد، فساد اخلاقى و ستم همه جوامع بشرى را فرا مى گيرد و واپسين اميدهاى بشرى به نااميدى مى گرايد. اين دوره را عصر پيشا ظهور نام نهاده اند. دوران دوّم ، عصر تحقق وعده هاى الهى به پيامبران و اولياى خداست و با قيام مصلح جهانى آغاز مى شود. اين دوران را عصر پسا ظهور نام گذارده اند. در آخر الزّمان وقايع گوناگونى پيش بينى شده که با تحقّق آنها، تاريخ بشرى وارد مرحله اي نوين مى شود.
مستفاد روايات منقول از حضرات معصومين عليهم السلام ، بر وقوع رخداد هاي زير در آخرالزمان دلالت دارد:
1. بحران معنويت
2. وقوع اختلاف ها ودرگيرى هاى بسيار
3. ظهور دجال
4. وقوع مصايب ونزول بلاها
5. نداى آسمانى
6. ظهور منجى بزرگ بشرى
7. نزول حضرت عيسى مسيح و....
در رواياتى چند، آخر الزّمان به عنوان ظرفي خاص براي تکامل زندگى بشر معرفي شده است؛ از جمله منقول است كه پيامبر اکرم صلى الله عليه وآله به حضرت على عليه السلام فرمود:« آيا تو را بشارت ندهم؟ آيا تو را خبر ندهم؟ عرض کرد: بلى اي رسول خدا! آن حضرت فرمود هم اينک جبرئيل نزد من بود و مرا خبر داد قائمى که در آخر الزّمان ظهور مى کند و زمين را پر از عدل و داد مى سازد ، در حالي كه از ظلم و جور آکنده شده، از نسل تو و از فرزندان حسين عليه السلام است.»
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در روايت ديگرى مى فرمايد «هنگام پايان زمان و آشکار شدن فتنه ها، مردى هست که به او مهدى گفته مى شود و بخشش بسيار دارد».
با توجّه به روايات فراوان، مى توان گفت که آخر الزّمان، پايان يک مرحله و ورود به مرحله متعالى تاريخ است؛ شروعى روشن و سعادت آميز که با آن، هدف از آفرينش انسان ها به طور کامل تحقّق خواهد يافت وجهان شاهد بهترين دوران زندگى بشرى خواهد بود.
آيات قرآن و روايات در باب ظهور
در آياتى چند از قرآن كريم ، خداوند حكيم و لطيف ،وعده حتمى و يقينى داده است که پيروزى نهايى با حق و ايمان خواهد بود و صالحان و ستم ديدگان، حکومت زمين را در دست خواهند گرفت.
بر اساس تفاسير و روايات ، مهدى موعود ،رهبرى گروه حقّ و رياست دولت کريمه را بر عهده خواهد داشت. او حاصل تلاش ها و مجاهدت هاى تمامى پيامبران و جانشينان صالح آنان است که وعده خداوند را مبنى بر پيروزى حق تحقّق خواهد بخشيد.
1. ونريد اَن نمنّ على الّذين استضعفوا فى الارض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الوارثين؛ ( و اراده كرديم بر کسانى که در زمين فرو دست شده بودند، منّت نهيم و آنان را پيشوايان مردم گردانيم و ايشان را وارث زمين کنيم.)
اين بشارتى است بر پيروزى حق بر باطل و ايمان بر کفر؛ براى همه انسان هاى آزاده و عدالت خواهان راستين. نمونه ى از تحقق اين مشيت الهى، حکومت پيامبر صلى الله عليه وآله ويارانش بعد از ظهور اسلام بود. نمونه گسترده تر آن، ظهور حکومت حق وعدالت در تمام کره زمين به وسيله مهدى (عجل الله فرجه) است.
امام على عليه السلام در تفسير اين آيه مى فرمايد: (اين گروه آل محمد هستند، خداوند مهدى آنها را بعد از زحمت وفشارى که بر آنان وارد مى شود، برمى انگيزد وبه آنها عزّت مى دهد ودشمنان شان را ذليل وخوار مى کند).
آن حضرت همچنين مى فرمايد: «مستضعفان زمين که در قرآن از آنان ياد شد وخداوند آنها را پيشوا قرار مى دهد، ما اهل بيت هستيم. خداوند مهدى ما را برخواهد انگيخت، پس آنان را عزّت و دشمنانشان را ذلّت خواهد داد».
از امام باقر و امام صادق عليهما السلام روايت شده است: «اين آيه درباره صاحب الامر است که در آخرالزمان ظهور مى کند وجبّاران و فراعنه را نابود مى سازد وشرق و غرب عالم را مالک مى شود و آن را از عدل آکنده مى سازد در حالي كه از ستم پر شده است.»
2. لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذّکر أنّ الارض يرثها عبادى الصّالحين؛ (در حقيقت در زبور پس از ذکر (تورات) نوشتيم که زمين را بندگان شايسته ما به ارث خواهند برد).
بر اساس اين آيه، ظهور مهدى موعود، تحقّق بخش وعده اى است که خداوند از گذشته هاى دور، در کتاب هاى آسمانى به حق پرستان، صالحان و تقواپيشگان داده است که زمين از آنِ ايشان است و فرجام نيک به مؤمنان تعلّق دارد.
در تفسير اين آيه آمده است: «خداوند متعال خبر مى دهد که منافع جهان به صالحان منتقل مى شود - بدون آنکه معامله ى صورت گيرد - وبرکات زمين مختص به آنان خواهد شد. اين برکات در شکل دنيوى اش جامعه ى صالح خواهد بود که از شرک وگناه پاک گشته است. جامعه ى بشرى وصالحى که خدا را بندگى کنند وبه او شرک نورزند.»
در روايتى نيز از پيامبر اکرم صلى الله عليه وآله نقل شده است: «اگر از عمر دنيا جز يک روز باقى نمانده باشد، خدا آن روز را طولانى گرداند تا مردى از اهل بيت من برانگيخته شود و زمين را از عدالت پر نمايد؛ در حالي كه از ستم و بيداد پر شده است.»
3. وعد اللَّه الّذين آمنوا منکم و عملوا الصّالحات ليستخلفنَّهم فى الارض کما استخلف الّذين من قبلهم و ليمکنن لهم دينهم الّذى ارتضى لهم..)؛ (خدا به کسانى از شما که ايمان آورده وکارهاى شايسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در اين زمين جانشين (خود) قرار دهد؛ همان گونه که کسانى را که پيش از آنان بودند، جانشين (خود) قرار داد و آن دينى را که بر ايشان پسنديده است، به سودشان مستقر کند..).
اين آيه وعده زيبايى است. خداى مهربان، به کسانى که ايمان آورده وعمل صالح انجام دهند، وعده مى دهد که به زودى جامعه اى براي شان بر پا مى دارد که به تمام معنا صالح باشد و از کفر و نفاق و فسق پاک باشد، زمين را ارث برند و در عقايد افراد آن وا عمالشان جز حق، چيزى حاکم نباشد، در امنيت زندگى کنند، ترسى از اشرار داخلي و خارجي نداشته باشند، از کيد نيرنگ بازان و ظلم ستمگران و زورگويى زورگويان آزاد باشند.
بديهي است كه اين جامعه پاك و امن، با ويژگي هايي که از فضيلت و قداست دارد، هرگز تا کنون در دنيا بر پا نشده است. اين گلستان موعود، اگر مصداقى يابد، ناگزير در روزگار مهدى خواهد بود.
از امام صادق عليه السلام نقل شده است:«اين آيه هنوز تأويل نشده است واگر قائم ما ظهور کند، به زودى خواهيد ديد کسى را که معنى اين آيه را مى فهمد. دين محمد صلى الله عليه وآله به همه جا خواهد رسيد، چنان که شب به همه جا مى رسد؛ به صورتى که بر روى زمين مشرکى باقى نخواهد ماند.»
4. هو الّذى ارسل رسوله بالهدى ودين الحقّ ليُظهره على الدّين کلّه ولو کره المشرکون19)؛ (او کسى است که پيامبرش را با هدايت و دين درست فرستاد. آن را بر هر چه دين است، پيروز گرداند؛ هر چند مشرکان خوش نداشته باشند).
مفهوم آيه، پيروزى همه جانبه اسلام بر همه اديان جهان است. بررسى موارد استعمال ماده "اظهار" (ليظهره على الدين..) در آيات قرآن، نشان مى دهد که اين ماده بيشتر به معنى غلبه جهانى و قدرت ظاهرى آمده است. شکّى نيست که در حال حاضر اين موضوع (گسترش کامل اسلام) تحقّق نيافته ولى مى دانيم که وعده حتمى خداوند به تدريج در حال تحقّق است. طبق روايات مختلفى، تکامل اين برنامه، هنگامى خواهد بود که مهدى ظهور کند.
از امام باقرعليه السلام نقل شده است: (اين امر، در زمان خروج مهدى آل محمد است. پس کسى باقى نمى ماند مگر اينکه اقرار به نبوت محمد صلى الله عليه وآله مى کند).
نظر علماي اهل سنت در مورد مهدي موعود
ابن ابى الحديد در شرح معروف اش بر نهج البلاغه مولا علي عليه السلام مى نويسد:«اکثر محدثان عقيده دارند مهدى موعود از نسل فاطمه عليها السلام است واصحاب ما (معتزله) آن را انکار نمى کنند ودر کتاب هاى خود، به ذکر او تصريح کرده اند وشيوخ ما به او اعتراف نموده اند. فقط فرق آن است که او به عقيده ما (اهل سنت) هنوز متولّد نشده و بعداً متولّد خواهد شد.)(1)
باور به مهدى موعود در نزد اهل سنّت، از ژرفا و وضوح برخوردار نيست و به عنوان يک اعتقاد ضرورى و دينى يقينى مطرح نمى باشد. از اين رو ديدگاه آنان در مورد آينده دولت، مبهم و نارسا است. به هر حال مى توان انگاره هاى زير را از کتاب هاى اهل سنّت به دست آورد:
1. مهدى موعود، از عترت پيغمبر و از فرزندان فاطمه سلام الله عليها است.
2. مهدى موعود، از فرزندان امام حسين عليه السلام است.
3. او جهان را پر از عدل و داد مى کند پس از آن که از ظلم وجور پر شده باشد.
4. او خليفه و رهبر و امام دوازدهم از ائمه اثنى عشر است که پيغمبر، امت را به امامت آن ها بشارت داده و بر طبق روايات کثير مسند احمد، صحيح بخارى، صحيح مسلم، سنن ابى داوود و کتاب هاى معتبر ديگر اهل سنت، امامت شان ثابت است.(2)
5. حضرت مهدى، بر تمام کشورها وشهرها مستولى مى شود ولشکرهاى کفر را شکست مى دهد.
6. دين اسلام وت وحيد به وسيله آن حضرت، عالم گير خواهد شد و در زمين کسى نماند مگر آن که به توحيد خدا گواهى دهد.
7. در زمان مهدى (عجل الله فرجه) آن چنان مردم در نعمت و وسعت خواهند بود که نظير آن در هيچ عصرى نبوده است.
8. او هم نام و هم کنيه حضرت رسول اكرم است ومردم را به سنت و شريعت پيغمبر اکرم صلى الله عليه و آله برگردانده وکتاب وسنّت را زنده مى سازد.
9. عيسى بن مريم، فرود آيد ودر نماز به مهدى (عجل الله فرجه) اقتدا کند و....
چکيده ديدگاه اهل سنّت درباره (مهدويت) را مى توان در اين کلام ابى الحسن آبرى به دست آورد:
«به تحقيق (در اين زمينه) روايات متواتر است و از رسول خدا به طور مستفيض رسيده که مهدى از اهل بيت او است. او هفت سال حاکم جهان مى شود و زمين را از عدل آکنده مى سازد. عيسى عليه السلام براى کمک به او در کشتن دجال خروج مى کند. مهدى (عجل الله فرجه) امام و پيشواى اين امت است و عيسى در پشت سر او نماز مى خواند).(3)
ظهور و قيام مهدي در اعتقاد شيعه
به اعتقاد شيعه ، كه بر روايات معصومين عليهم السلام مبتني است، مرحله سرنوشت ساز حيات بشرى، با حضور و ظهور امام معصوم عليهم السلام شروع مى شود. در اين مرحله امام مهدى (عجل الله فرجه) از پرده غيبت بيرون مى آيد و ظهور مى کند. از نظر شيعه، موعود نجات بخش، به دنيا آمده و الان زنده است و در جامعه حضور پنهانى دارد. هر وقت خداوند متعال اراده کند، او ظهور و قيام عليه جبهه کفر و باطل را رهبرى خواهد کرد.
