شکاف طبقاتی

«نه ایران را باید با سوریه مقایسه کنیم و نه اینکه خیال‌مان راحت باشد که با سوریه شرایط کاملا متفاوتی داریم. تجربه حکومت بشار اسد نشان داد که آرا، افکار و احساسات عمومی تا چه اندازه می‌توانند در سرنوشت ساختار‌ها و سیستم‌ها نقش داشته باشند. سوی دیگر سکه، روشنفکران و نخبگان قرار دارند. آنها هم باید مراقب فضای خاص اجتماعی کشور باشند. نباید دایما بر آتش شکاف‌های اجتماعی و از بین رفتن انسجام ملی بدمیم و شکاف میان ملت و حاکمیت را افزایش دهیم.»

فقر و شکاف طبقاتی که جامعه ما با آن رو‌به‌روست، تبعات و نتایجی را به دنبال دارد که صرفا در مسائل معیشتی و زندگی روزمره خلاصه نمی‌شود بلکه می‌تواند در دراز مدت آثار زیان‌بار اجتماعی و فرهنگی را به دنبال داشته باشد.

جمال رحمتی کارتونیست هم میهن نابرابری توزیع ثروت و شکاف طبقاتی را دستمایه کاریکاتور خود کرده است.

رییس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران با اشاره به آمار اقامت در نوروز ۱۴۰۲، نسبت به افزایش شکاف و فاصله طبقاتی در سفرها هشدار داد.

کامران ندری اقتصاددان با تاکید بر اینکه در حال حاضر جامعه به یک وضعیت دو قطبی دچار شده است، است ادامه داد: به نوعی یک اقلیت ثروتمند در مقابل در برابر اکثریت فقیر جامعه قرار گرفته‌اند و این شکاف طبقاتی که روز به روز افزایش پیدا می‌کند، باعث می‌شود جامعه و اقشار مختلف نسبت به ناکارآمدی دولت انتقاد داشته باشند و اعتراضات علنی شود و ابراز ناراحتی به اوج خود برسد، زمانی در اقتصاد چنین اتفاقی رخ می‌دهد که در بلندمدت تورم داشته باشیم و این شکاف طبقاتی روز به روز عمیق‌تر شود که نتیجه آن نیز اعتراضات علنی است که امروز در کف جامعه شاهد آن هستیم، بنابراین به اعتقاد بنده به نظر می‌رسد محرک اصلی چنین وضعیتی نیز عامل اقتصاد باشد، زیرا در این شرایط مردم از احساس تبعیض و بی‌عدالتی که در جامعه وجود دارد به ستوه آمده‌اند و می‌خواهند به هر نحوی که شده اعتراض خود را در این زمینه بیان کنند.

این شکاف طبقاتی به نوعی در آمار و ارقام منعکس شده به طوری که در ابتدای اوائل دهه ۹۰ ضریب جینی حدود ۳۶ بوده، اما الان شاخص افزایش پیدا کرده و در حال حاضر ۴۱.۵ است و در صورتی که مرز ۴۵ را رد کند، به نوعی به مرز هشدار را رد خواهد کرد، در چنین شرایطی جامعه دو قطبی خواهد شد، که نتیجه آن یک اقلیت ثروتمند و یک اکثریت فقیر خواهد بود.

وحید شقاقی شهری استاد دانشگاه گفت: ما در حال حاضر با یک جامعه دو قطبی روبرو هستیم، از یک طرف یک اقلیت ثروتمند و از طرف دیگر اکثریت فقیر و نیازمند، این موضوع برای آینده کشور خطرناک است، در این زمینه تمام قوای کشور باید آستین‌ها را بالا زده و اقدامات عاجلی را انجام دهند، تا طبقه متوسط احیا شده، این در حالی است که طبقه متوسط موتور محرک رشد اقتصادی کشور است و اگر چنین وضعیتی همچنان ادامه پیدا کند طبقه متوسط از لحاظ اقتصادی از بین خواهد رفت.

کاهش تاب‌آوری مردم طی سال‌های اخیر واقعیت تلخی است که گاهی با آسیب‌رساندن به اموال مردم یا سرقت از دیگران نمود عینی پیدا می‌کند. یکی از عوامل کاهش تاب‌آوری، تصور و باور مردم از فاصله‌های اقتصادی و نابرابری است.

شقاقی اقتصاددان با بیان اینکه در زمان افزایش تورم و رشد فاصله طبقاتی، کارکرد ۳ نظام باز توزیع ثروت می‌تواند، این فاصله طبقاتی را تعدیل کند، اضافه کرد: در زمانی که رشد اقتصادی منفی بوده و از طرف دیگر با تورم بالای ۴۰ درصد روبه‌رو هستیم، سه نظام باز توزیع ثروت وجود دارد که می‌تواند این تورم را از سمت طبقه متوسط و فقیر جامعه به سوی قسمت ثروتمند جامعه هل دهد و مانع افزایش شکاف طبقاتی شود، در واقع با انجام این کار فشار تورمی بر روی اکثریت جامعه تعدیل می‌شود و به نوعی تنظیم‌کننده است، اما متاسفانه در کشور ما این ۳ نظام کارکرد‌های متفاوتی دارند.

دوقطبی‌شدن یک فاجعه بزرگ برای جامعه است و این دوقطبی‌شدن اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در این ایام فقط خود را بیشتر به نمایش گذاشته است، یعنی آنچه پنهان بود بیشتر عرض اندام کرده و به واسطه کرونا بیشتر گردوغبارهایش کنار رفته و خود واقعی‌اش مشخص‌تر شده است.

نوسان ضریب جینی در بازه‌های ۰.۳۶ تا ۰.۴۱ نشان از آسیب‌پذیری اقتصاد ایران و خانوار‌های کشور دارد که تجربه دهه نود درنهایت به افزایش نابرابری انجامیده و به نظر نمی‌رسد با به ثبات رسیدن شرایط و در کوتاه‌مدت شرایط خانواده‌ها بهبود پیدا کند.

بررسی تغییرات ضریب جینی از سال ۸۸ تا پایان سال ۹۹ نشان می‌دهد در این مدت بیشترین شکاف درآمدی متعلق به سال ۱۳۸۸ با ۴.۱۱ بوده است.

انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰، احتمالاً بار دیگر یکی از اساسی‌ترین شکاف‌ها در جامعه ایرانی را زنده خواهد کرد: شکاف میان فقیر و غنی. در این میان، شواهد امر نشان می‌دهند بازی‌های سیاسی در این شکاف از همین حالا شروع شده و چهره‌هایی که سودای نشستن بر کرسی ریاست جمهوری را دارند، در زمانه قهر طبقه متوسط با صندوق‌های رای، به دنبال یارگیری از طبقات فرودست هستند. اما این بازی چگونه پیش خواهد رفت؟

در ایران الگو‌هایی که پیش از انقلاب بود؛ به هم ریخته شد. چون بحث‌های تفکر توسعه‌ای در حوزه سیاسی حاکم نبود مثلا گفتند کارگران کرایه ندهند، بعد قوانین را دست‌کاری کردند و این را به یارانه‌های نقدی تقلیل دادند. اصلاً سیاست اجتماعی تدوین نشد. در برنامه چهارم کوشیده شد این سیاست اجتماعی تدوین شود که آن هم توسط دولت احمدی‌نژاد کنار گذاشته شد.سپس الگوی مبتذلی از نئولیبرالیسم حاکم شد. چون نئولیبرال یک شیوه انتظام خاص خودش را دارد یعنی این نبوده است که جامعه یک‌دفعه به بازار سپرده شود. در واقع اقتصاد را به رانت و جامعه را به بازار سپردند.

یکی از علل فقر در جامعه سیاست‌های داخلی دولت است که منشأ آن بودجه‌هاى سالیانه، عدم تخصیص منابع، عدم انتظام مالی بودجه و همچنین هزینه‌های عظیم فرابودجه‌اى است که دولت نظارتی هم بر مصارف آن ندارد. تورم اعلامی ۴۱.۲ درصد است در حالی که حقوق کارمندان ۲۰ درصد افزایش یافته است. یعنی آن‌ها بیست و یک و دو دهم درصد فقیرتر می‌شوند که نتیجه آن کوچک شدن سبد معیشتى آنان است.

مرکز آمار ضریب جینی سالانه خانوارهای کل کشور را در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد. بر این اساس، ضریب جینی کل کشور در سال گذشته به ۴۰۹۳/ ۰ واحد رسیده است که نسبت به سال قبلش، معادل ۰۱۱۲/ ۰ واحد رشد کرده است. از نظر نسبی، میزان رشد ضریب جینی نسبت به سال ۹۶، برابر با ۸/ ۲ درصد خواهد بود که نسبت به سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ تندتر است. اما همچنان نرخ رشد ضریب جینی در سال ۹۷، از این میزان در سال ۹۳ کندتر بوده است.

شاخص ضریب جینی که توزیع درآمد و شکاف طبقاتی را نشان می دهد، ارقامی بین 0 تا 100 را در برمی‌گیرد که هرچه این رقم بیشتر باشد دلالت بر شکاف و نابرابری درآمدی بیشتر در یک کشور دارد.

علت شکاف بین درآمد سرانه ایران و همسایگان بالانبودن تولید ناخالص داخلی است به رغم دارا بودن منابع انرژی، درآمد سرانه ایران از همسایگان خود پایین‌تر است

«نابرابری موجود در جامعه علاوه بر مشکلات اقتصادی که در اجتماع به وجود می‌آورد، می‌تواند یک معضل چند وجهی شود. به عبارتی دیگر، نابرابری اقتصادی، می‌تواند منجر به خشونت، نابسامانی اجتماعی و افزایش جرم شود. افراد با مشاهده شکاف‌ها، آستانه تحملشان پایین می‌آید و دست به اعمالی می‌زنند که آثار زیانباری برای جامعه به همراه دارد.»

مسعود پزشکیان، عضو کمیسیون بهداشت مجلس گفت: وقتی یک معلم و یک پرستار ماهی یک تا 1.5 میلیون تومان حقوق می‌گیرد چرا یک پزشک باید ماهی 100 میلیون یا در بازار آزاد تا ماهی یک میلیارد تومان درآمد داشته باشد، قرار نبود شکاف طبقاتی زیاد شود.