سدسازی

سد بخش آباد در منطقه «بالابلوک» ولایت فراه طراحی شده، ۸۱ متر ارتفاع دارد و تولید حدود ۲۷ تا ۳۲ مگاوات برق به‌عنوان بخشی از اهداف آن در نظر گرفته شده است. این سد ۲۶ برابر سد کمال‌خان ظرفیت دارد؛ یعنی رقمی حدود یک میلیارد و ۳۶۰ میلیون مترمکعب و قرار است برای توسعه کشاورزی در سه ایالت بالابلوک، خاک سفید و فراه و تولید برق به مصرف برساند.

دریاچه ارومیه، یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های داخلی ایران و زیستگاهی مهم برای گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری، به دلیل ساخت ۲۳ سد و سوءمدیریت منابع آبی، در حال از دست دادن حیات خود است. حقابه‌ای که برای زنده نگه‌داشتن این دریاچه حیاتی است، اکنون به آبیاری محصولات غیراستراتژیک مانند سیب اختصاص می‌یابد و در نهایت، این محصولات به دور ریخته می‌شوند. آیا زمان آن نرسیده است که برای نجات دریاچه ارومیه اقدامی جدی انجام دهیم؟

مزار مطهر شهید جواد رضایی پنجشنبه ۴ مرداد از روستای گودگاه به گلزار شهدای روستای سیریزجان انتقال یافت. این جابجایی به دلیل تکمیل و زمان آبگیری سد نرگسی در شهرستان کازرون و احتمال آبگرفتگی دو روستای شیب تنگ و گودگاه بخش جره و بالاده کازرون صورت گرفت.

یک سد جدید عظیم در شمال شرقی ترکیه شروع به پر کردن مخزن خود کرده و شهر یوسف‌علی را با وجود سال‌ها اعتراض مردم محلی و فعالان زیست محیطی به آرامی زیر آب می‌برد. ۷۰۰۰ نفر از ساکنان شهر یوسف‌علی توسط دولت ترکیه به بلوک‌های آپارتمانی تازه‌ساخت نزدیک منتقل شده‌اند. سد یوسف‌علی ۸۸۶ فوت (۲۷۰ متر) بر فراز رودخانه چوروه (که به آن چوروکی نیز گفته می‌شود) احداث شده و انتظار می‌رود که نیروگاه برق آبی آن در ماه مه ۲۰۲۳ تولید برق را آغاز کند. یاسین آکگول عکاسی هفته گذشته از یوسف‌علی بازدید کرد و تصاویری از مردم محلی را ثبت کرد که نظاره‌گر بلعیده شدن زادگاه خود هستند.

سد خرسان ۳ یکی از ۲۵ سد در پرونده سرشاخه‌های کارون در زاگرس است که بدون اخذ مجوز‌های قانونی ارزیابی اثرات محیط زیستی و اقتصادی اجتماعی، عملیات اجرایی آن بر روی رودخانه خرسان در مرز استان کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری آغاز شده است. با ساخت این سد بیش از ۲۴۰۰ هکتار از جنگل‌ها و بوته‌زار‌های منطقه زاگرس در این دو استان زیرآب می‌رود و هزاران ذخیره نادر جنگلی از گونه‌های بلوط ایرانی، بنه و بادام وحشی را در خط مرزی منطقه حفاظت‌شده دنا نابود می‌کند. بر اساس گفته‌های اهالی منطقه و همچنین کورش درخشان زاده، فرماندار شهرستان دنا، با احداث این سد تعداد ۲۴ روستا با بیش از ۸۰۰ خانوار در دو استان چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد به زیرآب خواهد رفت و میلیارد‌ها تومان معیشت در حوزه زراعت و باغداری، دامداری، پرورش زنبورعسل و آبزی‌پروری از بین خواهد رفت. تعداد ۲۶ اثر تاریخی باستانی و طبیعی متأثر از احداث این سد خواهند شد که آبشار مُنج، آبشار آتشگاه به‌عنوان طولانی‌ترین آبشار کشور از این آثار ارزشمند و مزیت‌های منحصربه‌فرد طبیعی، اقتصادی و اشتغال‌زایی منطقه است. خسارت‌های ناشی از این سد برای استان کهگیلویه و بویراحمد، زیر آب رفت بیش از ۱۷ روستا به طور کامل و در بخش کشاورزی زراعت و باغات ۲۳ روستا خواهد بود.

سد‌ها و دیواره‌های دفاعی در شمال خراسان برای حفاظت شهر‌های آن سامان از هجوم اقوام وحشی ایجاد شده بود. این ناحیه از ایالت‌های مهم ایران در عصر هخامنشی به‌شمار می‌آمده است و آن‌طور که از تاریخ برمی‌آید، کشور ایران از زمان کوروش هخامنشی در این ناحیه همواره در معرض هجوم قبایل وحشی قرار داشته است با توجه به اینکه برخی ذوالقرنین را همان کوروش‌شاه هخامنشی دانسته‌اند بعید نیست که در آن عصر اقداماتی در دفاع از این منطقه با ایجاد سد‌ها و دیوار‌های حائل انجام گرفته باشد.

سخنگوی وزارت خارجه ترکیه افزود: در جغرافیای ما هر کشوری برای پیشگیری از این مسائل، باید مسئولیتهای خود را به جای آورد و اتهامات مقامات تهران به ترکیه در این خصوص، راه حل درستی برای مسائل نیست.

رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس گفت: ترکیه با احداث سد ایلیسو که ۵۶ درصد از آب رودخانه دجله را مسدود می‌کند، موجب خشک شدن تالاب‌های عراق، سوریه و هورالعظیم و نابودی حدود ۶ و نیم میلیون هکتار از اراضی این کشور‌ها شده است.

ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ آغاز شد و در ابتدا انتظار می‌رفت تا سال ۲۰۱۶ تکمیل شود؛ اما بخش افتتاح این سد و آبگیری آن به سال ۲۰۲۱ افتاد. دلیل به تاخیر افتادن آن هم اعتراضات داخلی و خارجی بود که به ساخت این سد شده بود.

سد چم‌شیر بدترین و خطرناک‌ترین جایگزینی را داشته است. ۷۰ درصد مخزن سد در سازند گچی-نمکی گچساران است. مخزن سد پر بود از گیاهان ژیپسوفیت و تعداد زیادی فروچاله‌های گچی که بعضی از آن‌ها عمق زیادی داشتند.

محبوب‌فر با اشاره به اینکه فاجعه اصلی در خوزستان در دوره محمود احمدی نژاد رخ داد، یادآور شد: در زمان دولت‌های نهم و دهم به اسم آن که می‌خواهند در هورالعظیم نفت استخراج کنند، عملاً تالاب را خشک کردند و وضعیتی که امروز مشاهده می‌کنید، محصول اقدامات دو دهه گذشته است، هرچند در آن زمان بسیاری از کارشناسان محیط زیست و فعالان این حوزه نسبت به این اقدامات هشدار‌های لازم را دادند، اما آن زمان با شعار توسعه و آبادانی و ایجاد شغل برای مردم خوزستان، هورالعظیم را خشک کردند برای استخراج نفت، اما امروز نه تنها مردم از این موضوع نفی نبردند، بلکه با بی‌آبی و ارز بین رفتن گرفتن کشاورزی و تلف شدن دام‌ها روبرو هستیم.

یک مسجد تاریخی در ترکیه برای دور ماندن از خطرات پروژه ساخت سد سه کیلومتر جابجا می شود.

سازمان حفاظت محیط زیست چند ماهی است که مطالعاتی در زمینه شناسایی کانون‌های گرد و غبار اطراف کشور را آغاز کرده است، اگر علت این کانون‌ها خشکی رودهای دجله و فرات باشد و با کاهش آوردها این رودها تاثیر قرار گیرند ما می‌توانیم با این مطالعات واکنش نشان دهیم.

طبق آخرین آمار ۱۲۰ سد نیمه تمام در حال ساخت در ایران وجود دارد که از این تعداد، ۴۳ سد هدف شرب را به‌دنبال دارد و باید حداکثر تا پایان برنامه ششم، به مدار بهره‌برداری وارد شود، اما باید اعلام کرد که اجرای این طرح‌ها به بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد. هم‌چنین در طرح ارزیابی و بازنگری سدها، مقرر شد که این ۴۳ سد به طور حتم اجرایی شود.

سیل اخیر خوزستان دوباره نام هورالعظیم را بر سر زبان‌ها انداخت. خیلی‌ها خشک شدن هورالعظیم و بسته بودن کانال‌های منتهی به آن را از اصلی‌ترین عوامل سیل می‌دانند. علاوه بر آن، ریزگرد‌هایی که چند سالی هست زندگی خوزستانی‌ها و سایر اهالی جنوب را فلج کرده نیز بر اثر خشک شدن این تالاب بزرگ بوده است. حال سوال این جا است که چه کسی هور را خشک کرد؟ صدام؟ سدها، وزارت نفت؟ یا عوامل دیگر؟

هر سدی بجز توجیهات فنی، باید توجیهات اقتصادی قابل قبولی داشته باشد. در واقع باید هر ریالی که در آنجا خرج می‌شود به همان اندازه و بیشتر بازگشت سرمایه داشته باشد. بازگشت سرمایه از طریق ذخیره و فروش آب، تولید و فروش برق و جلوگیری از خسارات ناشی از سیل تأمین خواهد شد.

وزیر نیرو در نشستی خبری که به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی دیروز در محل وزارت نیرو برگزار شد، در پاسخ درباره سدسازی به روی رودخانه‌های مازندران و انتقال بخشی از آب آن به سمنان با وجود شعار مدیریت مصرف، عنوان کرد: بر وعده‌ای که هم به دولت و هم رئیس‌جمهور، مجمع نمایندگان استان‌های مختلف و مجلس (به عنوان دستگاه نظارتی است) دادم، باقی خواهم ماند. وعده من این بوده است که هیچ طرحی اجرا نمی‌شود، مگر اینکه پشتوانه کار کارشناسی داشته باشد. او ادامه داد: در حد توان هم اجرای هیچ کاری منتفی نخواهد شد مگر اینکه از این پشتوانه کارشناسی برخوردار نباشد.

رحیم میدانی در پاسخ به این سئوال که در طرح بازنگری سد‌ها چه تعداد سد متوقف شد گفت: تجلی این برنامه را عمدتاً در شبکه آبیاری و زهکشی خواهید، دید چرا که برخی از سد‌ها ساخته شده بود، اما بحث این بود که آیا شبکه آبیاری و زهکشی را به اندازه آبی که قبلاً مهندسان مشاور پیش‌بینی کرده بودند بسازیم یا خیر، جمع‌بندی و نتیجه این شد که حدود یک میلیون هکتار سطح شبکه آبیاری که می‌خواستیم بسازیم را کاهش دادیم.

با سدها چه کنیم؟ این سئوال تکراری هنوز پاسخ روشنی ندارد. جلسات، بحث‌ها و سمینارها هنوز نتوانسته‌اند برای این سازه‌های بتنی عظیم چثه تعیین‌تکلیف کنند؛ سدها بمانند یا شکسته شوند؟ هنوز نمی‌دانیم، اما خوب می‌دانیم که مسئولان می‌خواهند تا پایان امسال 6 سد دیگر را افتتاح و معرفی کنند.

روزی نیست که کارشناسان محیط زیست از تبعات جبران‌ناپذیر سدسازی نگویند. با این حال در بر همان پاشنه همیشگی می‌چرخد و مسئولان سدسازی را بهترین راه‌حل برای ایران می‌دانند. چند روز پیش معاون وزیر نیرو گفت: بدون سدسازی نمی‌توان کشور را اداره کرد.