آیت الله سید محمود هاشمى شاهرودى در سال 1327 هجرى شمسى در شهر نجف و در خانواده‌ى مذهبى و از سادات منسوب به امام حسین(ع) چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم آیت الله سید على حسینى شاهرودى، از شاگردان برجسته مرحوم آیت الله خویی (ره) بود که بحث‌های اصول و فقه استاد خود را به رشته تحریر درآورد.
آیت الله شاهرودى تحصیلات ابتدایى را در مدرسه علوی نجف به پایان رسانید و سپس به تحصیلات حوزوى روى آورد. او با توجه به موقعیت علمى خانوادگى و نیز با توجه به هوش و استعداد سرشار و کوشش فراوان خود، در مدتى اندک توانست دروس دوره سطح را به پایان رساند.
پس از آن به حلقه درس شهید سید محمد باقر صدر پیوست و سال‌ها در خدمت استاد خود، مبانى اجتهاد در اصول و فقه را به خوبى آموخت و در درس دیگر مراجع آن روز نجف، از جمله امام خمینى(ره) و آیت الله العظمی خویی (ره)، شرکت کرد و بهره‌هاى فراوان برد.
او پس از پایان درس روزانه امام خمینی به مباحثه و رفع اشکال نزد این استاد می‌پرداخت و تقریرات خود را به ایشان نشان می‌داد. همچنین در پای درس آیت‌الله خویی به بیان برخی اشکالات می‌پرداخت و این مرجع تقلید وقت به پاسخگویی برمی‌‌آمد تا آنجا که آیت‌الله صدر در کلاس‌های درس خود آن پاسخ‌ها را که «سیدمحمود» به او گفته بود، بیان می‌کرد و مباحثه غیرمستقیم شهید صدر و آیت الله خویی به واسطه هاشمی‌شاهرودی نقل می‌شد و دیگران از آن مباحثات بهره می‌بردند. شاگرد جوان شهید صدر اندک‌اندک مشهورترین شاگرد او به حساب آمد و رابطه آنان در مقام «پدر و فرزندی» قرار گرفت. آیت الله هاشمی‌شاهرودی بدون اشاره به خود در این‌باره می‌گوید: «واقعا شاگردان ایشان [آیت‌الله صدر] احساس می‌کردند که ایشان از پدر به آنها نزدیک‌تر و در زندگیشان موثرتر و بر ایشان دلسوزتر است.»
رابطه با شهید صدر و امام خمینی
در پی تظاهرات مردم عراق پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) و شورش مردم نجف، رژیم صدام طبق اظهارات رئیس اداره امنیت عمومی، آیت اللَّه هاشمی شاهرودی را به عنوان محرّک و مشوّق این تظاهرات متهم کرد و قرار دستگیری او از سوی اداره امنیت عمومی صادر شد، مأموران امنیتی جستجوی گسترده‌ای را برای دستگیری وی آغاز کردند.
در این شرایط شهید صدر از او خواست که فوراً از عراق خارج شود. وی ابتدا به کویت رفت و از آنجا به ایران بازگشت. آیت الله هاشمی پس از ورود به ایران خدمت حضرت امام شرفیاب و با موافقت ایشان مسئولیت برقراری ارتباط میان نیروهای خارج از کشور به ویژه شهید صدر و حوزه علمیه نجف اشرف با امام خمینی (ره) را به عهده گرفت.
در همین زمان بود که با توصیه امام خمینی (ره) تدریس دروس خارج فقه و اصول توسط آیت الله شاهرودی در قم آغاز شد و درس ایشان به یکی از دروس مهم حوزه علمیه قم تبدیل شد که طلاب زیادی در این دروس شرکت می‌کردند.
تشکیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی در ایران
مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در سال ۱۹۸۲ م در خلأ رهبری سیاسی پس از شهادت سید محمدباقر صدر تشکیل شد. هدف از تشکیل این مجلس، جمع‌آوری نیروهای معارض رژیم عراق در دوره حکومت صدام بود. نخست، موضوع ایجاد مجلس اعلا مطرح نبود و «ارتش آزادی‌بخش اسلامی در عراق» نام‌گذاری شد. این ارتش متأثر از رخداد انقلاب اسلامی در ایران و ایجاد واحد نهضت‌های آزادی‌بخش درون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تکوین یافت. در پی آن، هسته «جماعت علمای مجاهد» ایجاد شد. سپس «دفتر انقلاب اسلامی در عراق» ایجاد شد و سرانجام تأسیس «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» مورد توافق قرار گرفت و مجلس تازه تأسیس، فعالیت خود را در ابعاد سیاسی، تبلیغی، فرهنگی، نظامی و خدماتی آغاز کرد.
مجلس اعلا در مراحل اولیه، حاضر به افشای نام اعضای خود نبود. در این مدت که ۳۰ ماه به طول انجامید آیت الله شاهرودی عهده‌دار ریاست مجلس اعلا بود. بعد از آن اعضای مجلس سید محمد باقر حکیم را به ریاست مجلس برگزیدند.
ابعاد علمی زندگی آیت الله
آیت‌الله هاشمی شاهرودی فعالیت‌های بسیاری در زمینه‌های علمی و فرهنگی داشتند. از جمله فعالیت‌های علمی ریاست مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی با حکم مقام معظم رهبری است. مقام معظم رهبری در حکم خود، خطاب به ایشان می‌فرماید: «جناب عالی را که چهرة درخشانی در علم و عمل بوده و بحمدالله از مقام والایی در فقه و علوم مرتبط با آن برخوردارید، برای انجام این اقدام بزرگ، شایسته دانسته و مسؤولیت ایجاد و ادارة مؤسسه‌ای برای تهیه این دایرة المعارف را به جناب عالی محول می‌کنم.»
از آیت‌الله هاشمی شاهرودی مقالات فراوانی با عناوینی چون دیات ششگانه، علم شخص قاضی، محارب مفسد فی الارض، پیش‌بها یا بیعانه در فصلنامه فقه اهل بیت به چاپ رسیده است. همچنین وی در زمینه‌های گوناگون کتاب‌هایی منتشر کرده است که برخی از آنها به شرح زیر است:
1 ـ بحوث فی علم الاصول (تقریرات درسهای اصول شهید صدر در 7 جلد)؛ 2 ـ کتاب الخمس (2 جلد)؛ 3 ـ مقالات فقهیه؛ 4 ـ قاعده فراغ و تجاوز؛ 5 ـ حکومت اسلامی؛ 6 ـ جهان‌بینی اسلامی؛ 7 ـ تفسیر موضوعی بخشی از نهج‌البلاغه؛ 8 ـ تفسیر آیه «مودت ذی القربی«؛ 9 ـ بحوث فی الفقه؛ 10 ـ محاضرات فی الثورة الحسینیة؛ 11 ـ الصوم، تربیة و هدایة؛ 12 ـ کتاب الاجارة (2 جلد)؛ 13 ـ قرائات فقهیة معاصرَة (2 جلد).
سمت‌های حکومتی
آیت الله شاهرودی همچنین در بهمن 73 طی حکمی از سوی آیت‌الله خامنه‌ای به عضویت شورای فقهای نگهبان برگزیده شد که تا 23 مرداد 78، همزمان با ریاست او بر قوه قضاییه در این سمت باقی ماند، البته پس از تمام شدن مدت زمان ریاست بر قوه قضاییه هم باردیگر به این نهاد رفت. حضور او در این مقام و همچنین تدریس در حوزه علمیه قم و آشنایی با برخی از اعضای جامعه مدرسین باعث شد تا از او جهت عضویت در جامعه مدرسین دعوت شود. فعالیت ایشان در 10 شهریور 74 در جامعه مدرسین آغاز شد. در همان ایام نیز آیت الله شاهرودی به همراه حضرات آیات «ناصر مکارم‌شیرازی، عباس محفوظی، حسین راستی‌کاشانی، رضا استادی، مرتضی مقتدایی و علی افتخاری» به عنوان اعضای شورای عالی حوزه علمیه قم برای مدت دو سال به مراجع تقلید و رهبری معرفی شد و پس از تایید آنان در این جایگاه قرار گرفت.
آیت الله شاهرودی پیش از حضور در جایگاه قوه قضاییه، در انتخابات خبرگان رهبری در اول آبان 77 از استان خراسان بر کرسی خبرگان نشست که این عضویت تا این دوره نیز ادامه داشت.
اما آنچه شاهرودی پیش از ریاست قوه قضائیه را با شاهرودی پس از آن متفاوت نشان می‌دهد؛ جایگاه او در آرایش سیاسی کشور است. او در زمانی که پای در این مسند گذاشت، هر کسی از ظن خود درباره او قضاوت می‌کرد و شاید بتوان گفت منصفانه‌ترین قضاوت را «علی‌کبر ناطق‌نوری» در خاطراتش مطرح کرده بود: « آیت‌الله سید محمود هاشمی‌شاهرودی نه جزء جناح راست یا چپ بوده و نه در یک فراکسیونی می‌باشد...»
منبع: فارس
