فرارو- همزمان با آغاز سومین مرحله کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، محافل آمریکایی ادعا می‌کنند آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است به زودی ایران را به پنهانکاری در فعالیت‌های هسته‌ای متهم کند.
به گزارش فرارو، روز یکشنبه ۱۷ شهریور، کورنل فروتا، مدیرکل موقت آژانس، به ایران سفر و در محل سازمان انرژی اتمی ایران با علی اکبر صالحی، رئیس این سازمان، دیدار و گفتگو کرد. فروتا ظهر یکشنبه با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، نیز دیدار کرد. پیش‌تر، کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی، اعلام کرده بود سفر فروتا به ایران بخشی از تعاملات و همکاری‌های جاری ایران و آژانس و در چارچوب رایزنی‌های سطح بالا بین طرفین است. سفر مقام آژانس به ایران، حداقل از دو جهت مهم و قابل توجه است:
گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای
با پایان مهلت سوم ایران به سایر اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، سازمان انرژی اتمی این کشور، سومین گام کاهش تعهدات هسته‌ای را برداشت. پیش از این، ایران دو گام در زمینه کاهش تعهدات برجامی برداشته بود.
در نخستین گام، ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام نیز اعلام شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند. روز شنبه، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، برای تشریح جزئیات گام سوم ایران نشستی خبری برگزار کرد. وی ضمن اعلام آغاز فرآیند گازدهی به سانتریفیوژ‌های پیشرفته، گفت: «(سانتریفیوژ) آی‌آر ۶ قرار بوده در سال ۱۱ برجام گازدهی شود که گازدهی آن را شروع کردیم. راه اندازی زنجیره ماشین آی آر ۴ بیست تایی هم الان انجام شده است. ماشین‌های آی آر ۶ را به صورت زنجیره ۲۰ تایی از دیروز گازدهی کرده‌ایم و زنجیره ۳۰ تایی را در برنامه بعدی انجام می‌دهیم.»
سفر مدیرکل موقت آژانس به تهران دقیقا یک روز پس از اعلام گام سوم ایران انجام شد.
دیدار ظریف و فروتا
نشانه‌های یک بازی جدید
کمالوندی در نشست خبری روز یک شنبه، به صراحت اعلام کرد ایران فعلا قصد ندارد در نظارت‌ها، دسترسی‌های آژانس و شفاف‌سازی تغییری ایجاد کند. وی افزود: «تعهدات شفاف‌سازی کما فی‌السابق انجام می‌شود.»
اما از حدود یک هفته پیش تاکنون، نشانه‌هایی از احتمال مطرح شدن اتهامات جدید علیه ایران از سوی آژانس آشکار شده است. اولین نشانه‌ها در گزارش روز جمعه (۳۰ آگوست) آژانس نمایان شد. آژانس در این گزارش اعلام کرد ایران از محدودیت ذخیره ۲۰۲.۸ کیلوگرم اورانیوم غنی شده و همچنین سقف غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی عبور کرده است. در دهم ژوئیه آژانس در یک ارزیابی شفاهی گفته بود که خلوص غنی‌سازی ایران به ۴.۵ درصد و ذخیره اورانیوم غنی‌شده آن به ۲۱۳.۸ کیلوگرم رسیده است. در گزارش ۳۰ آگوست، خلوص غنی‌سازی ثابت باقی ماند، ولی ذخایر غنی‌سازی به ۲۴۱.۶ کیلوگرم افزایش یافت.
ارزیابی رسمی آژانس دور از انتظار نبود. چون ایران در قالب دو گام کاهش تعهدات، رسما اعلام کرده بود از محدودیت‌های خلوص غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم غنی‌شده فراتر خواهد رفت. آنچه قابل توجه و مشکوک به نظر می‌رسد، ادعا‌های برخی محافل خبری و رسمی آمریکایی درباره فعالیت‌های نظارتی آژانس در ایران است. مقامات ایران همواره تاکید کرده‌اند که فعالیت‌های نظارتی و بازرسی آژانس در ایران بدون تغییر ادامه خواهد یافت. اما در برخی گزارش‌های غربی ادعا می‌شود که ایران در بازرسی‌های آژانس کارشکنی می‌کند. مبنای این ادعاها، یک جمله در گزارش آژانس است. در گزارش ۳۰ آگوست، آژانس تلویحا گفته است که بازرسی‌ها در ایران به نحوه ایده آل و مطلوب انجام نمی‌شود. آژانس می‌نویسد: «تعاملات جاری میان آژانس و ایران... مستلزم همکاری کامل و به موقع ایران است.»
آژانس، اما، رسما ایران را به کارشکنی متهم نکرد. با این حال، برخی محافل رسانه‌ای نزدیک به دولت دونالد ترامپ ادعا می‌کنند، ایران در فعالیت‌های نظارتی آژانس کارشکنی می‌کند. این رسانه‌ها با استناد به جمله مبهم آژانس، ادعا می‌کنند ایران پنهانکاری می‌کند.
وبگاه محافظه کار واشنگتن اگزمینر، به نقل از یک مقام بلندپایه یکی از کشور‌های عضو هیئت حکام آژانس نوشت: «ما این لحن آژانس را به این معنا می‌دانیم که ایران چیزی از آژانس پنهان می‌کند که با توافق جامع پادمان‌اش ارتباط دارد. امری که معمولا به معنای مواد هسته‌ای اعلام‌نشده، است.» این مقام در ادامه مدعی شد: «سوالی که همه ملت‌ها باید بپرسند این است: ایران چه چیزی از آژانس پنهان کرده که چنین ادعایی در گزارش (آژانس) مطرح شده است؟»
یک مقام آگاه آمریکایی نیز به همین وبگاه گفت: «آژانس سوالاتی به ایرانیان داد که ایرانیان به آنها پاسخ ندادند.»
حدود سه روز بعد، روزنامه وال ستریت ژورنال در گزارشی اختصاصی، به نقل از دیپلمات‌ها، جزئیات بیشتری درباره همکاری ایران و آژانس منتشر کرد. دیپلمات‌ها به این روزنامه گفته‌اند ایران در تحقیقات آژانس درباره انبار ادعایی تجهیزات هسته‌ای و مواد رادیواکتیو در تهران کارشکنی کرده است. حدود یک سال پیش، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مدعی شد ایران برخی تجهیزات هسته‌ای و مواد رادیواکتیو را در یک سایت اعلام‌نشده در تهران، انبار کرده است. دیپلمات‌ها می‌گویند آژانس درباره این سایت، سوالاتی مطرح کرده که ایران به آنها پاسخ نداده است. اگر روایت وال‌ستریت ژورنال درست باشد، این نخسیتن بار است که ایران همکاری با آژانس را محدود می‌کند. امری که موجب بحث و جدل در آژانس شد. دیپلمات‌ها ادعا می‌کنند آژانس اخیرا به دولت‌های عضو گفته است که از ایران به خاطر عدم همکاری انتقاد خواهد کرد. اما نهایتا، آژانس در گزارش اواخر آگوست، صریحا از ایران انتقاد نکرد و به طور مبهم به ماجرای همکاری با ایران اشاره کرد.
بخوانید:
با این حال، ظاهرا در پشت پرده، اتفاقاتی در حال رخ دادن است. جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، که مواضع بسیار سختگیرانه‌ای در برابر ایران دارد، همزمان با سفر مدیرکل موقت آژانس به ایران، در توئیتی نوشت: «مدیرکل موقت آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران می‌رود دقیقا در زمانی که آژانس به هیئت حکام خود اطلاع می‌دهد که ایران ممکن است در حال پنهان کردن مواد و یا فعالیت‌های هسته‌ای است. ما به همراه دیگر اعضای شورای حکام، مشتاق دریافت گزارش کامل در اسرع وقت هستیم.»
برخی محافل نزدیک به دولت ترامپ و نیز اسرائیل، آژانس را به سهل انگاری در مسئله نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران متهم می‌کنند. بنابراین، بعید نیست که برای تغییر گزارش‌های این نهاد بین المللی، فشار بیاورند. خصوصا که دبیرکل آژانس فوت کرده و هنوز دبیرکل دائمی برای آن انتخاب نشده است. تاکنون، چهار نفر از کشور‌های آرژانتین، بورکینا فاسو، رومانی و اسلواکی برای ریاست بر آژانس بین المللی انرژی اتمی کاندید شده‌اند. قرار است هیئت حکام آژانس، که از ۳۵ کشور متشکل شده است، در اکتبر آینده، یکی از نامزد‌ها را به سمت دبیرکل آژانس انتخاب کند. هر نامزد، برای رسیدن به منصب یادشده، باید بتواند اکثریت دو سوم آرای هیئت حکام را بدست بیاورد. پیش بینی می‌شود که دبیرکل جدید آژانس در ژانویه ۲۰۲۰ کار خود را آغاز کند. مرگ یوکیا آمانو، دبیرکل پیشین آژانس، در برهه حساسی اتفاق افتاد. ایران فرآیند کاهش تعهدات را آغاز کرده و به تازگی گام دیگری در این مسیر برداشته است. همزمان، آمریکایی‌ها می‌گویند آژانس قصد دارد به ایران اتهامات جدیدی بزند. اما باید دید که آیا آژانس در گزارش آینده خود، اتهامات بولتون را تکرار خواهد کرد یا اینکه به گفته دبیرکل موقت آژانس در سفر به تهران، آژانس به رویکرد مستقلانه، بی‌طرف و حرفه‌ای خود ادامه خواهد داد.
