راهنمای تازه‌واردها؛ تفاوت بورس و فرابورس و بازار پایه

فرارو- بازار پایه فرابورس در چند هفته اخیر حسابی خبرساز شده. نتایجا جستجوی اینترنتی نشان می‌دهد خیلی از سرمایه‌گذاران بازار سرمایه در مواجهه با این اخبار یک سوال در ذهنشان ایجاد می‌شود. آن هم تفاوت بورس و فرابورس و بازار پایه است. این بازار‌ها هر کدام شرایط خاصی برای شرکت‌هایی که می‌خواهند در بازار سرمایه فعالیت کنند در نظر گرفته‌اند. ورود به بورس سخت‌ترین شرایط را دارد و در طرف مقابل فرابورس فرآیند ورود شرکت‌ها به بازار سرمایه را راحت‌تر کرده است. تفاوت بازار بورس و فرابورس و بازار پایه محدود به شرکت‌ها نیست، معاملات در این بازار‌ها هم کمی با هم تفاوت دارد. در این گزارش به تفاوت بین بازار‌های مختلف بورس و فرابورس پرداخته‌ایم تا ببینیم قوانین پذیرش شرکت و معامله سهام در هر کدام به چه شکل است.

اصلی‌ترین تفاوت بازار بورس و فرابورس و بازار پایه برای سهام‌داران، دامنه نوسان روزانه آن است. طوری که سهام‌های حاضر در بازار سرمایه، روزانه حداکثر پنج درصد می‌توانند نوسان قیمت داشته باشند. برای مثال اگر قیمت پایانی یک سهم ۱۰۰ تومان باشد، در یک روز نهایتا می‌تواند بین ۹۵ تا ۱۰۵ تومان تفاوت قیمت داشته باشد. اغلب نماد‌های حاضر در بازار بورس و بازار اول و دوم فرابورس، از این قاعده پیروی می‌کنند و صرفا چند مورد استثنا با دامنه نوسان بیشتر یا کمتر وجود دارد. در طرف مقابل شرایط برای بازار پایه فرابورس به کلی متفاوت است. قبل از تغییراتی که شرکت فرابورس ایران در شهریورماه اعمال کرد، هر سهم در بازار پایه فرابورس می‌توانست روزانه تا ۱۰ درصد نوسان داشته باشد. حتی دامنه نوسان در یکی از تابلو‌ها به صورت نامحدود در نظر گرفته شده بود و ممکن بود یک سهم در یک روز از عرش به فرش برسد! البته این قوانین حالا توسط شرکت فرابورس اصلاح شده و شرایط کاملا برعکس گذشته است. حالا نماد‌های حاضر در بازار پایه فرابورس کمتر از دیگر بازار‌ها می‌توانند نوسان داشته باشند. طوری که دامنه نوسان در بازار پایه فرابورس نهایتا سه درصد است. نماد‌های تابلو زرد سه درصد، نماد‌های تابلو نارنجی دو درصد و نماد‌های تابلو قرمز یک درصد دامنه نوسان روزانه دارند. البته این ارقام تحت شرایط خاص که به سختی ممکن است اتفاق بیافتد به پنج، چهار و دو درصد افزایش پیدا می‌کند. از جمله شرایط آن می‌توان به صف خرید در سه روز متوالی اشاره کرد. با این تفاسیر می‌توان گفت: حالا بعد از اصلاح تغییرات بازار پایه فرابورس، احتمال سود و ضرر زیاد در این بازار نسبت به دیگر بازار‌های بورس و فرابورس کمتر است که عاملی برای کاهش ریسک معاملات در بازار پایه فرابورس است. هرچند همچنان ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار بیشتر از دیگر بازار‌های بورس و فرابورس است.

باید توجه داشته باشید که شرکت‌های حاضر در بازار پایه فرابورس، الزامات کمتری برای شفافیت دارند. همه شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه باید اطلاعات مالی خود را در اختیار عموما سرمایه‌گذاران قرار دهند، اما این مورد درباره شرکت‌های حاضر در بازار پایه فرابورس محدودتر است. به همین خاطر ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت‌های حاضر در بازار پایه فرابورس خیلی بالاتر به نظر می‌رسد.

 

تفاوت دیگر بازار بورس و فرابورس و بازار پایه برای سهام‌دارها، حجم مبنای معاملات است. حجم مبنا، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز معامله شود تا قیمت آن سهم بتواند افزایش یا کاهش داشته باشد. یک شرکت را در نظر بگیرید که توجه سهام‌داران به آن جلب نشده است. سهام این شرکت خریدار زیادی ندارد و روی ۱۰۰ تومان باقی مانده. برای بالا رفتن قیمت این سهم، حداقل باید تعداد قابل قبولی از سهام شرکت خرید و فروش شود تا تغییرات قیمت آن رسمیت پیدا کند. در بازار بورس حجم مبنای معاملات عمموما ۰.۰۸ درصد کل سهام شرکت است. برای مثال اگر یک شرکت ۲۰ میلیون سهم داشته باشد، حجم مبنای آن ۱۶ هزار سهم خواهد بود و با این تفسیر اگر تعداد سهام معامله شده در روز کمتر از ۱۶ هزار سهم باشد، تغییر قیمت برای آن اتفاق نخواهد افتاد. در طرف مقابل بازار فرابورس حجم مبنا را کنار گذاشته و خرید و فروش تنها یک سهم در روز می‌تواند قیمت سهام شرکت را تغییر دهد.

تفاوت عمده بین بازار‌های مختلف بورس، مربوط به شرایط پذیرش شرکت‌ها است. شرکت‌ها و کارخانه‌های مختلف مزیت‌های زیادی با ورود به بورس کسب می‌کنند برای همین در تلاش هستند تا هر چه زودتر وارد بورس شوند. از آنجایی که شرایط پذیرش سهام در بازار بورس کمی دشوار است، بازار فرابورس با شرایط ساده‌تر تشکیل شده تا شرکت‌های کوچک هم بتوانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند. خود بازار فرابورس به بازار‌های اول، دوم و بازار پایه تقسیم می‌شود که در بین آن‌ها بازار پایه مخصوص شرکت‌هایی است که شرایط پذیرش در هیچکدام از بازار‌های بورس و اول و دوم فرابورس را ندارند. علاوه بر بازار‌های مختلف، هر بازار تابلو‌های مخصوص به خود را دارد. بازار پایه فرابورس از سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز تشکیل شده که تابلو قرمز ساده‌ترین شرایط را برای پذیرش شرکت‌ها دارد. از آنجایی که شرایط پذیرش در بازار فرابورس راحت‌تر است، اغلب شرکت‌ها کارشان را در بازار فرابورس آغاز می‌کنند و سهامی که در این بازار معامله می‌شود، عموما متعلق به شرکت‌های کوچک است. در طرف مقابل شرایط خروج از بازار سرمایه هم برای شرکت‌های حاضر در فرابورس راحت‌تر است. طوری که آن‌ها می‌توانند با خرید سهام‌های عرضه شده در فرابورس، شرکتشان را دوباره به شرکت سهامی خاص تبدیل کنند.

 

شرایط پذیرش	بازار بورس			بازار فرابورس
	تابلوی اصلی بازار اول	تابلوی فرعی بازار اول	بازار دوم	بازار اول	بازار دوم
حداقل سرمایه ثبت شده شرکت	100 میلیارد تومان	50 میلیارد تومان	20 میلیارد تومان	یک میلیارد تومان	100 میلیون تومان
حداقل سهام شناور	20 درصد	15 درصد	10 درصد	10 درصد	پنج درصد
حداقل تعداد سهام‌داران	هزار نفر	750 نفر	250 نفر	200 نفر	-
حداقل سابقه فعالیت شرکت در صنعت مربوطه	سه سال	سه سال	دو سال	حداقل دو سال اززمان بهره‌برداری با ارائه خدمات گذشته باشد	حداقل یک سال از تاسیس آن گذشته باشد
زیان انباشته	نداشته باشد	نداشته باشد	نداشته باشد	نداشته باشد	برنامه عملیاتی مناسبی برای خروج از زیان داشته باشد
نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها	30	20	15	15	-
سودآوری	سه دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد	دو دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد	یک دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد	یک دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد	-

ورود یک شرکت سهامی به بازار سرمایه می‌تواند مزیت‌های مثل جذب سرمایه فعالان بازار بورس را به همراه داشته باشد. افزایش نقدشوندگی سهام، نقل و انتقال سریع، آسان و کم‌هزینه سهام، معافیت‌های مالیاتی، شفافیت و اعتبار قیمت سهام، اطلاع‌رسانی راحت‌تر، هماهنگ و عادلانه به سرمایه‌گذاران، بهره‌مندی از امکانات و تسهیلات بانکی، معرفی شرکت و محصولات آن به کل کشور و ... می‌تواند از جمله مزیت‌های ورود یک شرکت به بازار سرمایه باشد.