دلیل کمیابی و گرانی ناگهانی برخی از اجناس چیست؟

فرارو- در روز‌های اخیر کمیاب شدن برخی کالا‌ها موج گرانی کالا‌ها را شدت بخشیده است. در این میان، برخی از نقش واسطه‌ها و دلالانی می‌گویند که جلوی عرضه کالا‌ها را می‌گیرند تا همچنان چرخه گرانی به نفع واسطه‌ها و دلالان بچرخد.

به گزارش فرارو، اغلب کارشناسان برای گرانی‌های اخیر دلایل مختلفی نام برده‌اند از کسری بودجه، افزایش نقدینگی و هزینه‌های تولید به دلیل بالا رفتن نرخ ارز. اما به نظر می‌رسد نارسایی نظام توزیع در اقتصاد کشور نیز در این بین بی‌تاثیر نباشد و سهمی از گرانی‌های اخیر بر دوش نظام توزیع در اقتصاد کشور باشد.

وحید شقاقی شهری اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در این باره در گفتگو با فرارو اظهار کرد: اقتصاد سه نظام به هم پیوسته است که خروجی این‌ها می‌تواند سامان‌دهی بازار داخل باشد. این سه نظام شامل نظام تولید، نظام واردات و نظام توزیع هستند که باید در کنار یکدیگر دیده و با هم تحلیل بشوند. خروجی هماهنگی این سه نظام نیز رضایت مردم و مصرف‌کنندگان و خانوار‌ها از دسترسی بموقع و بهنگام کالا‌ها و خدمات است.

وی افزود: این سه نظام باید با هم و یکپارچه دیده بشوند و به هم پیوسته باشند تا مسئله یا چالشی در دسترسی مردم به کالا و خدمات به وجود نیاید. وقتی نظام تولیدی بتواند کالا‌ها را بهنگام و بموقع تولید بکند باید این کالا در زنجیره توزیع قرار بگیرد و از عمده‌فروشی به خرده‌فروشی و سپس به مصرف کننده برسد. وقتی هم که نظام تولید به مشکل برمی‌خورد باید نظام واردات بتواند این چالش و شکاف بین تولید و توزیع را و تقاضای مصرفی را پوشش بدهد. پس ما یک نظام یکپارچه از نظام تولید، توزیع و تقاضای مصرفی داریم که هر زمانی این به چالش بر بخورد و شکاف ایجاد بشود باید نظام وارداتی پیش‌بینی کند و آن را پوشش بدهد. مسئله ما این است که این سه نظام با هم همخوانی، یکپارچگی و آن حالت سیستمی بودن را ندارند و موجب می‌شود که همیشه مازاد تقاضا در کالا‌های مختلف در سال‌های گذشته ایجاد شود و قیمت‌ها نوسانی شده و بعد از این مازاد تقاضا، تازه مسئولان به سمت حل مسئله رفتند که این موجب شده این بازار دوهفته یا یک یا دو ماه نوسان داشته باشد و قیمت‌ها فزاینده باشد. بعد با واردات یا رفع آن چالش‌های بین این سه نظام، توانستند مسئله را حل کنند.

 

این اقتصاددان گفت: سیستم تولید، واردات و توزیع و تقاضای مصرفی خانوار‌ها را باید در سیستم مشخصی تحلیل کنیم تا این شکاف‌ها و ماحصل آن نوسانات قیمتی را شاهد نباشیم و مازاد تقاضا رخ ندهد. بخشی از مسائل هم درون هر یک از این سه نظام است. یعنی علاوه بر این‌که این سه نظام تولید، واردات و توزیع در برخی از مواقع با هم نمی‌توانند آن یکپارچگی و انسجام را حفظ بکنند یک زمانی هم مسئله‌ای درون هر یک از آن‌ها اتفاق می‌افتد.

او ادامه داد: درون نظام توزیع شاهد چالش‌هایی هستیم. مثلا در نظام توزیع ما شفافیت وجود ندارد و این نظام هوشمند نیست. برای همین ممکن است احتکار صورت بگیرد و توزیع بهنگام و بموقع نباشد. نظارت‌های ما هم نظارت‌های هوشمند و سیستمی نیست. هنوز نظارت‌های ما انسان‌محور است یعنی سه نفر از تعزیرات، سازمان حمایت از مصرف‌کننده و اصناف می‌روند به فلان میدان میوه تا بر توزیع‌کنندگان نظارت کنند. ایراد کار این است که این نظارت‌ها، نظارت‌های انسان‌محور است. اگر نظام توزیع ما بخواهد سامان بگیرد باید نظارت‌ها هوشمند باشد؛ یعنی به صورت سیستمی و هوشمند نظارت صورت بگیرد تا مشخص باشد که چقدر کالا به عمده‌فروشی تحویل داده شده، در کدام انبار‌ها چه میزان کالا وجود دارد، چقدر توزیع شده، چقدر انبار‌ها موجودی دارند. این‌ها نظام داده و اطلاعات است که باید هوشمند و سیستمی باشد. متأسفانه این نظام سیستمی و هوشمند را در نظام توزیع نداریم و همین موجب شده تا ما شاهد ضعف نظارت‌ها و احتکار و انبار شدن کالا‌ها و عدم توزیع به‌موقع و سوء‌استفاده‌ها در حوزه‌های مختلف در کالا‌های مختلف باشیم.

شقاقی‌شهری بیان کرد: ولی وقتی نظام توزیع هوشمند باشد و نظام داده‌ای و اطلاعاتی سیستمی و هوشمند باشد متوجه می‌شویم که چه میزان کالا تولید شده و دست توزیع‌کنندگان رسیده و چه میزان کالا وارد شده و دست توزیع‌کنندگان است، در کدام انبار‌ها چه میزان کالا داریم، چقدر از این کالا‌ها توزیع شده، چقدر باقی‌مانده، کجا‌ها توزیع شده، این می‌تواند شفافیت را ارتقا بدهد؛ لذا ما نیازمند یک نظام توزیع شیشه‌ای و شفاف هستیم که آن هم نیازمند یک نظام داده و اطلاعات و بانک‌های اطلاعاتی است که این بانک‌های اطلاعاتی، سیستمی را می‌خواهد که ما بتوانیم بر آن نظارت بکنیم.

وی افزود: اما هنوز نظام توزیع ما، نظام سنتی است. نظام نظارت‌های ما هم سنتی است. یعنی نظارت ما همیشه نوشدارو بعد از مرگ سهراب بوده است. این یعنی کالا نایاب و کمیاب می‌شود یا مازاد تقاضا ایجاد می‌شود تازه ما یادمان می‌افتد یک جای کار ایراد دارد. بعد صداوسیما شروع می‌کند به دعوت کردن از مسئولین بخش‌های مختلف. در این سه سال صدا و سیما به طور مستمر همین کار را کرده است و از بخش‌های مختلف پرسیده که چرا فلان کالا وجود ندارد؟ خب، هر یک از آن‌ها هم تقصیر را گردن دیگری می‌اندازد و این وسط مصرف‌کننده متضرر می‌شود. بعد از چند وقت افزایش قیمت‌ها، به زحمت آن کالا سامان‌دهی می‌شود تا نوبت به کالای دیگری برسد. پس چالش اول ما این است که بین سه نظام کلیدی واردات، تولید و توزیع هماهنگی و انسجام و یکپارچگی وجود ندارد و مسئله بعدی این است که درون نظام توزیع هم هوشمندی سیستم اتفاق نیفتاده است. سیستم نظام داده‌ای و بانک اطلاعاتی برای توزیع‌کنندگان انبار‌ها وجود ندارد و نظام توزیع ما سنتی و نظام نظارت‌های ما هم سنتی است. ماحصل نظام سنتی در توزیع و نظارت هم همین اتفاقاتی است که شاهدش هستیم. گاهی کالا‌ها نایاب و احتکار می‌شوند. کمبود پیدا می‌شود و بعداً تازه در پی نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب می‌افتیم و می‌خواهیم مسئله را حل بکنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی عنوان کرد: وقتی نظام توزیع و نظارت سنتی است واسطه‌ها ودلالان نقش پررنگی پیدا می‌کنند. در نظام توزیع و نظارت سنتی بحث احتکار، واسطه‌ها و فساد و دلالی وجود دارد. ولی وقتی نظام نظارت و نظام توزیع هوشمند است مشخص است که در فلان انبار چه میزان کالا وجود دارد و این انبارگردانی چه میزان کالا را توزیع کرده و از کجا توزیع کرده است و سیستم توزیع به صورت مویرگی کاملاً شفاف و شیشه‌ای بررسی می‌شود. وجود دلال‌ها و واسطه‌ها در نظام توزیع به دلیل مسئله سنتی بودن نظام توزیع و ضعف نظام آماری و اطلاعاتی و نبود نظارت‌های هوشمند و سیستمی و نظارت‌های انسان‌محور است. نظارت‌های انسان‌محور نمی‌تواند نظارت بموقع داشته باشد شفافیت هم ندارد؛ بنابراین ما شاهد وجود دلال‌ها واسطه‌ها در توزیع کالا‌های مختلف در زمان‌های مختلف هستیم که موجبات کمبود کالا را ایجاد می‌کند.

این کارشناس اضافه کرد: اگر بخواهم به نقش هر یک از سه نظام واردات، تولید و توزیع در تورم درصد بدهم منصفانه‌اش این است بگویم هرکدام از این‌ها در مشکلات موجود، سی درصد یعنی یک‌سوم نقش دارند. یعنی یک‌سوم نارسایی‌ها به دلیل عدم واردات به‌موقع کالا‌ها یا نهاده‌ها و مواد اولیه بوده است و یک‌سوم به دلیل ضعف در نظام عرضه و تولید به‌موقع بوده و یک‌سوم هم به دلیل مسئله ضعف نظام توزیعی در کشور بوده است. درون نظام توزیعی نیز مهم‌ترین مسئله نبود بانک اطلاعات و عدم شفافیت و عدم نظارت‌های سیستمی نقش دارد که ماحصل آن احتکار، دلال‌بازی و واسطه‌هایی هستند که تلاش می‌کنند در این شرایط از ضعف نظارت‌ها و ضعف داده‌ها بیشترین منفعت را ببرند.