بازگشت ایران و آمریکا به برجام؟

فریدون مجلسی در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: پرسشی که تاکنون مطرح بوده این است که آیا آمریکا آن‌چنان که بایدن قول داده بود، به برجام بازمی‌گردد؟ زیرا این آمریکا از برجام خارج شده بود؛ اما اکنون در محافل غربی از بازگشت ایران و آمریکا سخن می‌گویند و ما نیز به این عنوان جدید عادت کرده‌ایم.

به نظر می‌رسد اکنون دست‌کم کشور‌های غربی گام‌های پنج‌گانه پیشین و به‌ویژه گام بلند اعلام عدم پایبندی متقابل ایران به تعهد داوطلبانه نسبت به پروتکل الحاقی «ان‌پی‌تی» را که با اعلام افزایش سطح غنی‌سازی نیز همراه شد، علنا خروج یا تعلیق عضویت ایران در برجام تلقی کرده‌اند، اما این تعبیر آن‌قدر نیست که موجب راه‌اندازی مکانیسم کشیدن ماشه شود! عملا تاکنون شیوه گام‌های جمهوری اسلامی با واکنش حاد مواجه نشده است و از طرفی لحن معتدل وزیر خارجه آمریکا و همچنین واکنش نسبتا جانبدارانه چین و روسیه نسبت به جمهوری اسلامی نیز مانع برخورد حادتر شده است.

البته با بالارفتن فروش نفت به چین که هم‌زمان با افزایش ایراد‌های خصمانه آمریکا نسبت به چین بوده است، ظاهرا بر اعتمادبه‌نفس روحانی افزوده است که از آژانس و آمریکا با صراحت بیشتری اعلام «طلبکاری» می‌کند.

گرچه آقای روحانی پس از انتخابات دور دوم کوشید از پاداش همکاری با به‌اصطلاح کمپ اصولگرایان برخوردار شود، اما صداوسیما و روزنامه کیهان و جریان‌های پشتوانه اصولگرایان که بیش از همدلی با روحانی، به روابط انتقادآمیز درباره «سوء‌مدیریت» دولت به‌عنوان عامل اصلی تورم و افزایش نرخ ارز و مسئله مرغ و تخم مرغ می‌اندیشند، تا از هرگونه ابهامی درباره اینکه مبادا برخی از اقدامات و هزینه‌ها و تخصیص اعتبارات قابل توجهی از بودجه به امور غیرتولیدی و تبلیغی و تشریفاتی در تورم مؤثر بوده باشد، احتراز شود؛ اما اکنون در وین دور جدید مذاکرات با تمایل به رفع تحریم‌ها آغاز شده و ظاهرا آمریکا نیز پشت در فالگوش ایستاده است.

عراقچی قبلا اعلام کرده موضع جمهوری اسلامی مشخص است؛ نه به مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با آمریکا! مشروط‌کردن هرگونه واکنش سازگار جمهوری اسلامی برای «بازگشت به برجام» به برداشته‌شدن قبلی همه تحریم‌های برجامی و غیربرجامی و راستی‌آزمایی که مبادا ایران بار دیگر از گام‌های پیشین بازگردد، اما لغو تحریم‌ها فقط روی کاغذ بماند و عملا اجرا نشود.

از طرفی آمریکایی‌ها از پشت در اعلام کرده‌اند با لغو تحریم‌های برجامی موافق‌اند، اما تحریم‌های غیربرجامی بستگی به توافق و تفاهم جداگانه دارد. با توجه به اینکه موضع جمهوری اسلامی پافشاری بر رفع هرگونه تحریم است، معلوم نیست منظور آقای عراقچی که نسبت به پیشرفت مذاکرات اظهار خوش‌بینی کرد دقیقا چیست. آیا ایران در موضع خود تخفیف داده، یا آمریکا از اصرار بر تحریم‌های غیربرجامی چشم‌پوشی کرده است؟

باید دید منظور از تحریم‌های غیربرجامی آمریکا چیست. ظاهرا منظور تحریم‌های بانکی اوباماست که در حمایت از اسرائیل برقرار شد. سخنان نتانیاهو در این روز‌ها نسبت به ایران بسیار خشمگینانه بوده است. از طرفی آمریکا اعلام کرده که ادعای انضمام ساحل غربی رود اردن را به رسمیت نمی‌شناسد و از طرفی برای پوشش‌دادن به پرونده رشوه‌خواری خودش که در دادگاه مطرح است نیاز به تبلیغات دارد و از طرف دیگر حتی هم‌زمان با آغاز مذاکرات وین، جمهوری اسلامی از نصب نسل سانتریفیوژ‌های پیشرفته با راندمان بسیار بالاتر البته برای دارو‌های ضد سرطان سخن گفته است.

سخن آمریکا را می‌توان نشانه‌ای از نرمش در موضع آن کشور تلقی کرد؛ اما مدیر روزنامه کیهان که سخنگوی عدم سازشکاری از مواضع پایداری است اصولا با مذاکرات اعلام مخالفت کرده است.

به این ترتیب معلوم نیست واکنش طرف‌های مذاکره با این ابراز مخالفت صریح در این ماه‌های پایانی دولت روحانی چه خواهد بود. آیا می‌خواهند به توافقی با ابراز ملایمتی در مواضع خود دست یابند که دو ماه دیگر که رئیس‌جمهور اصولگرا انتخاب می‌شود، آن را پاره کند؟ یا مورد موافقت فراجناحی خواهد بود؟

البته طرف نیز می‌داند که هرگونه توافقی بستگی به نظر مجموعه حاکمیت دارد، ازاین‌رو برایشان فرقی نمی‌کند که طرف مذاکرات این دولت یا آن دولت باشد؛ اما اگر قرار باشد مذاکرات به روال دولت احمدی‌نژاد ادامه یابد، باید آن‌های که سنشان اجازه می‌دهد، منتظر تحولی در انتخابات چهار سال دیگر باشند.