تکه‌های دندان و جمجمه‌ای که در اعماق یک غار در آفریقای جنوبی کشف شد بحث‌هایی را در مورد نحوه زندگی انسان نالِدی ایجاد کرده است.
بکا پیکسوتو که در شکاف باریکی در حدود ۴۵ متر زیر زمین در سیستم غار ستاره رو به اوج در آفریقای جنوبی فرو رفته بود، سختی‌های زیادی را در این غار‌ها متحمل شد. او ذره ذره خودش را جابجا می‌کرد تا از این گذرگاه عبور کرده و به لبه کوچکی برسد که در آن یک گنجینه‌ای علمی انتظار وی را می‌کشید. این گنجینه دندان‌ها و تکه‌های استخوان کودکی بود که به نژاد انسان نالدی مرتبط می‌شد و بیش از ۲۴۰ هزار سال پیش زندگی می‌کرد.
به گزارش نشنال جئوگرافیک، این اکتشاف از زمانی که غارنوردان در سال ۲۰۱۳ به اولین فسیل‌ها دست یافتند، نزدیک به ۲ هزار استخوان و دندان جدید مربوط به انسان نالدی که پیش از این کشف شده بود اضافه کرد. بقایای این کودک که تخمین زده می‌شود در سنی بین چهار تا شش سالگی مرده باشد شامل شش دندان و ۲۸ قطعه از استخوان جمجمه است.
هیچ یک از این اکتشافات، به دلیل شرایط صعب العبور غار‌ها به آسانی انجام نشده است، زیرا این صخره‌ها به اندازه‌ای محکم هستند که گاهی غارنوردان برای عبور از آنها باید بازدم کنند و با خارج کردن هوا از ریه‌ها حجم قفسه سینه خود را کاهش دهند.
اکتشاف در این غار هزارتو برای کشف بقایای کودک به اسم «لتی» نامگذاری شد، (الهام از کلمه ستسوانا به معنای گمشده) این سوال را در مورد یکی از مرموزترین اقوام انسانی ایجاد می‌کند که چگونه و چرا آنها تا این اندازه به اعماق این غار‌های تاریک و پرپیچ و خم رفتند؟
جان هاکس، دیرین‌مردم‌شناس در دانشگاه ویسکانسین-مدیسن، می‌گوید: هر کسی که در این اکتشافات دخیل بود، انتظار نداشت که در این شرایط استخوان‌های نالدی را پیدا کنیم. ما به مکان‌هایی رفتیم که چندین متر پایین‌تر از معابر غیر قابل عبور قرار دارند.
کشف این کودک که در یک مطالعه جدید منتشر شده در مجله دیرین‌مردم‌شناسی شرح داده شده است، بخشی از تلاش‌هایی بود که در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ برای کشف عمیق‌ترین بخش‌های غار انجام شد. این گروه بیش از ۳۰۴ متر از گذرگاه‌های جدید را نقشه‌برداری کردند و در مطالعه دوم این سیستم هزارتو مانند را توصیف کردند
نویسندگان این مقاله معتقدند که این اکتشافات نشان می‌دهد بقایای بدن ممکن است توسط دیگر انسان‌های نالدی از روی عمد دفن شده باشد. لی برگر، رهبر هیئت اعزامی غار ستاره رو به اوج، دیرین‌مردم‌شناس در دانشگاه ویتواترسرند آفریقای جنوبی و کاوشگر نشنال جئوگرافیک در این باره می‌گوید: ما نمی‌توانیم دلیل دیگری برای پیدا شدن جمجمه این کودک کوچک در موقعیتی فوق‌العاده دشوار و خطرناک به جز دفن عمدی، پیدا کنیم.
با این حال برخی از دانشمندان که بخشی از این مطالعات نبوده هنوز متقاعد نشده اند. این موضوع که انسان‌های نالدی مرده‌های خود را به داخل غار برده یا خیر برای دیرین‌مردم‌شناس‌ها و باستان‌شناسان اهمیت زیادی دارد. چنین رفتاری با متوفی، مستلزم سطحی از پیچیدگی فرهنگی است که زمانی تصور می‌شد منحصر به ما باشد.
جان هاکس می‌گوید: «واکنش ما به مرگ، عشق ما به افراد دیگر، روابط اجتماعی ما با دیگران چقدر آنها به انسان بودن بستگی دارند؟»
ترکیب گیج کننده ویژگی‌های مدرن و باستانی انسان نالدی، پس از اعلام کشف این گونه در سال ۲۰۱۵، دانشمندان را در شگفتی فرو برد و نشان داد که تکامل انسان پیچیده‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شد. اما یکی از شگفت‌انگیزترین چیز‌ها در مورد این انسان‌تباران قد کوتاه این است که بازیابی بقایای آنها چقدر دشوار بوده و بنابراین می‌توان تصور کرد که این کار برای این گونه از انسان تباران در اعماق غار‌ها سخت بوده است.
